Astana ırgesındegı Aqmol auylynda oryn tepken «ALJİR» memorialdy mūrajai keşenınıŋ aşylǧanyna 10 jyl tolyp otyr. Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn eske alu künınıŋ qarsaŋynda osy auylda «Ūrpaqtar ūmytpaidy. Pomniat potomki» atty halyqaralyq konferensiia öttı. Oǧan Astana qalasy äkımınıŋ orynbasary Ermek Amanşaev, QR Parlamentı deputattary, tarihşy ǧalymdar, saiasi quǧyn-sürgın qūrbandarynyŋ ūrpaqtary, etnomädeni bırlestıkterdıŋ jetekşılerı men ökılderı qatysyp, mūrajaidy aralady.
Bastapqyda KarLagtyŋ arnaiy bölımşesı bolyp qūrylyp, keiınnen «Otanyn satqandardyŋ äielderınıŋ Aqmola lagerı» atauyn alǧan «ALJİR»-den ötken ǧasyrdyŋ 30-50 jyldary etappen 20 myŋnan astam äiel ötse, olardyŋ 8 myŋnan astamy merzımderın tolyq ötep şyqqan. «Halyq jauynyŋ äielı» nemese «halyq jauynyŋ otbasy müşesı» retınde sottalǧandardy mūrajai aulasynda tūrǧan «Stalin vagonymen» nemese onyŋ ekınşı atauy «Qyzylşamen» osy jerge äkeletın.
Mūrajai qyzmetkerlerınıŋ aituynşa, būl vagon 1927 jyly quǧynǧa ūşyraǧan jäne Qazaqstanǧa jer audarylǧan adamdardy tasymaldau üşın arnaiy tapsyryspen Odessa qalasynda jasalǧan. Konferensiiaǧa qatysqan Tatiana Şevchenko äjesı, «ALJİR» tūtqyny Mariam Ansistıŋ osy turaly estelıgın jaŋǧyrtty.
Mūrajai aumaǧyndaǧy «Qasıret qaqpasy» monumentınıŋ, «Tüŋılu men älsızdık», oǧan kerısınşe «Küres pen ümıt» kompozisiialarynyŋ özındık män-maǧynasy bar. Al Qazaqstandaǧy özge memleketterdıŋ elşılıkterı ornatqan eskertkış belgıler lagerde otyrǧan 62 ūlttan şyqqan äielder turaly syr şertedı. Olardyŋ eŋ köbı orystar bolǧan (4390 adam). Al qazaqtardan 87 äiel «ALJİR» tūtqyny atanǧan. Atap aitsaq, Beiımbet Mailinnıŋ äielı Güljamal Mailina, Tūrar Rysqūlovtyŋ jary Äziza Rysqūlova-Esenǧūlova men enesı Arifa Esenǧūlova, Jūmat Şaninnıŋ zaiyby Janbike Şanina, t.b.
Būl konferensiiaǧa Jūmat Şaninnıŋ nemeresı Janat Qasymhanqyzy qatysty. Onyŋ sözınşe, äjesı Janbike 8 jylǧa sottalyp, «ALJİR» lagerınde merzımın tolyqtai ötep şyqqan. Özge äielder siiaqty auyr jūmysqa jegıldı. Köktem uaqytynda aryqtardy qolymen qazyp, tazalady. Kolönerge ikemdı bolǧandyqtan, tıgın sehynda jūmys ıstedı. Syǧyraiyp janǧan şamnyŋ jaryǧymen tünı boiy kiım tıktı. 1946 jyly bosap şyqqannan keiın Qaraǧandyǧa keldı. Abaqtydaǧy ǧūmyryn köp äŋgımelemei, ömırden öttı.
Mūrajai aulasynda taǧy bır eskertkış erıksız köz toqtatady. «Qaq aiyrylǧan jūldyz» dep atalatyn oǧan gül şoqtaryn qoiu räsımınen keiın saiasi quǧyn-sürgın qūrbandarynyŋ ūrpaqtary «Alaş» saiabaǧynda alma aǧaştaryn otyrǧyzdy. Būl saiabaqtyŋ audany – 1,5 gektar. Kezınde «ALJİR» tūtqyndary da osy jerge alma ekken. Osylaişa, qazır ūrpaqtar sabaqtastyǧy oryn alyp otyr.
Qonaqtar «ALJİR»-dıŋ yzǧarly suyǧy» jäne «Dolşe jizni» derektı filmderın tamaşalady. Konferensiia barysynda «Ūrpaqtar ūmytpaidy. Potomki pomniat» estelıkter jinaǧynyŋ tūsauy kesıldı.
Aqmol auylynyŋ №5 orta mektebı «Zerde alauy» qoiylymyn qoidy. «…Bırde qystyŋ taŋynda bız Jalaŋaşkölden qamys budalaryn arqalap kele jattyq. Jolda jūtaŋ kiıngen jergılıktı adamdar kezıktı. Qastarynda balalary bar. Ülkender bızdı körgen soŋ balalarǧa qarap, bırdeŋe aitqany mūŋ eken, balalar bızge qarai tas laqtyra bastady. Aidauyldar: «Senderdı Mäskeude ǧana emes, adamzat balasy jek köretının baiqadyŋdar ma?» dep qarqyldap kep külsın.
Tūtqyn äielder «būlardyŋ balalarǧa bergen tärbiesı osy ma?» dep nalydy. Men älgı tastardyŋ bırıne sürınıp qūlap, däl aldymda jatqan tastan süt pen ırımşıktıŋ iısın sezgendei boldym. Şetınen tıstep körsem, dämı tıl üiıredı eken. Söitıp tastardy terıp alyp, barakqa alyp keldım. Baraktaǧy qazaq äielderı onyŋ tas emes, keptırılgen qūrt ekenın tüsındırdı». Būl – «ALJİR» tūtqyny Gertruda Plataistyŋ estelıgı. Osy estelıkke süiengen belgılı aqyn Ǧalym Jailybai «Tas pen as» atty öleŋ jazǧan. Raisa Golubeva da «Kurt – dragosennyi kamen» öleŋın jazdy. Būl öleŋdı Aqmoldyŋ №5 orta mektebınıŋ oquşysy Arina Kotenko oqydy.
Qūndyz QANAǦATQYZY
