Anatolii KO, «Patologoanatomiialyq biuro» MQK direktory: ÖLILER MEKENINE DE JAILYLYQ KEREK

«Özektı janǧa bır ölım» ekenı belgılı. Erteden kele jatqan dästürdıŋ bırı de sol, qaitys bolǧan adamdy aqtyq saparǧa arulap şyǧaryp salady. Soŋǧy kezderı medisinada keŋınen qoldanylatyn qaza bolǧan adamnyŋ tänın tekseruge qarsylyq tanytatyndar köp. Oryn alǧan ölımnıŋ sebebın anyqtau üşın jürgızıletın zertteu kımge tiımdı? Astanada qanşa mäiıthana bar jäne olar nemen ainalysady? Osy jäne özge de sūraqtarǧa «Patologoanatomiia­lyq biuro» MQK direktory Anatolii Ko jauap bergen edı. 

– Anatolii Iаkovlevich, özıŋız bılesız patologoanatomiialyq biuro men sot saraptamasyn jiı şatastyratyndar köp. Olardyŋ aiyrmaşylyǧy qandai?
– Būǧan deiın patologoanatomiialyq biuro men sot saraptamasynyŋ qyzmetı bır edı. Keiınnen Ädılet ministrlıgı sot saraptamasyn öz qūzyretıne aldy da, patologoanatomiialyq biuro Densaulyq saqtau ministrlıgıne qarady. Qazır qyzmet te, jūmys erekşelıkterı de ärtürlı. Sondyqtan saual köp. Mysalǧa, üide nemese medisinalyq mekemelerden tys basqa jerlerdegı barlyq qazaly oqiǧalar sot saraptamasynan ötuı kerek. Bızge stasionarlardan, iaǧni auruhanalardan keledı. Operasiiadan, auyr syrqattan, reanimasiia­lyq jaǧdaidan keiın äkelınedı. Qaitys bolǧan jannyŋ denesın aşqannan keiın qazanyŋ qorytyndysyn jasaimyz. Odan keiın mamandarǧa aqparat beru üşın medisinalyq mekemelerge baryp, patologoanatomiialyq jäne klinikalyq konferensiia ūiymdastyramyz. Sol sebeptı patologoanatomiialyq qyzmettıŋ maŋyzy öte zor.

Denenı aşu – zertteudıŋ eŋ şynaiy ädısı

– Qazırgı uaqytta öz jaqyndarynyŋ ölı denesın aşuǧa tūrǧyndar qalai qaraidy?
– Adamdardyŋ basym bölıgı asa qajet bolyp tabylatyn osy tärtıpke tüsınıstıkpen qaraidy. Sebebı adam qysqa merzımdı emdeu kezınde nemese sozylmaly syrqattan qaitys boldy delık. Ärine, qaitys bolǧan adamnyŋ tuys-tamyrlary şyndyqty bılgısı keledı. Eger bügın qazanyŋ sebebın anyqtai almasaq, erteŋ basqa adam mūndai jaǧdaiǧa tap boluy mümkın dep, denenı aşudyŋ qajet ekendıgıne sendıremız. Janaşyrlyqpen aitamyz. Būǧan qosa, bız qūqyqtyq memlekette ömır süremız. Sondyqtan adam qazasymen köptegen zaŋdy mäseleler bailanysty. Bızge adam ölımınıŋ şynaiy sebepterın bıluge müddelı saqtandyru qoǧamdarynyŋ ökılderı de jiı keledı. Adamdardyŋ köbı ısımızdıŋ kerektıgın tüsınbegendıkten, olarǧa köp mäselenıŋ basyn aşyp tüsındıruge tura keledı. Mysaly, aqiqat anyqtalmasa, mūradan da aiy­rylyp qaluyŋyz mümkın dep tüsındıremız. Būdan bölek, bızde arhiv bar. Mäselen, şetelge ketken, iaǧni basqa memlekette tūratyn adamdar bıraz jyl ötken soŋ da bızden mälımet ala alady. Jalpy, denenı aşuǧa rūqsatty pasientı qaitys bolǧan emhana beredı. Sodan keiın ǧana bızge alyp keledı. Bız – tek oryndauşylarmyz. Bızben kelısu mümkın emes.

3,5 myŋ adam aǧza auystyruǧa zäru

– Jalpy, mäiıthanada ölgen adamnyŋ ışkı aǧzasy ūrlanuy mümkın degen üreidıŋ bary jasyryn emes. Qazaqstanda ölıktıŋ aǧzasy qoldanyla ma? Sebebı AQŞ pen Europada būl keŋ taralǧan qūbylys dep aitylady.
– Mūndai oqiǧalar bızde sirek bolady. Bızdıŋ biuroǧa keletın bolsaq, ökınışke qarai, bızge ärtürlı sebepterge bailanysty donor boluǧa mümkınşılıgı joq denelerdı äkeledı. Būǧan qosa, bızdıŋ eldıŋ azamattary osy mäselenıŋ özektılıgın jıtı tüsınbeidı. Mysaly, resmi mälımetterge süiensek, qazır 3,5 myŋnan astam qazaqstandyq aǧza müşelerın auystyruǧa zäru. Bızdıŋ qoǧamǧa älı de bolsa bıraz tüsındıru jūmystaryn jürgızu kerek. Damyǧan elderdıŋ barlyǧy osy auyr kezeŋdı bastan keştı.
– Düniejüzınde adamdardyŋ köbı dıni, mädeni jäne äleumettık senımderıne qaramastan ölgen denenı örtep jıberudı qalaidy eken. Osy qanşalyqty ras?
– Jaqyn bolaşaqta astanamyz­da krematorii salynuy äbden mümkın. Ony saludyŋ qajettılıgın bız būrynnan berı aityp kelemız. Sebebı krematorii bolsa, qaitys bolǧan şeteldık azamattardy üilerıne tabytqa salmai jetkızudıŋ mäselesı şeşıler edı. Barlyǧy krematoriidyŋ qyzmetıne süienetın bolady. Sebebı kremasiia – taza, estetikalyq, ünemdı jäne qolaily. Qalasa, küldı sodan keiın teŋızge aparuǧa nemese üide saqtauǧa, bolmasa jelmen ūşyryp jıberuge bolady. Aitarym, köptegen memleketterde kremasiia künnen künge jaqtauşylaryn arttyryp keledı. Mysaly, qazır şkafqa ūqsaǧan ülken qūrylystar tūrǧyzylǧan. Sol qūrylystarǧa kül salynǧan kışkene qūmyralary qoiylǧan tūtas zirattar bar. Jaqynda Mekkege qajylyq saparmen baryp qaitqan mūsylman ärıptesım mūsylmandardyŋ bas qalasynyŋ jer astynda tūtas älemnıŋ bar ekenın aitty. Onda patologoanatomiialyq ortalyq krematoriiamen bırge ornalasqan eken. Qajylyq kezınde köp adam qaitys bolatyny belgılı. Qart adamdar orazanyŋ auyrlyǧy men künnıŋ ystyǧyna şydai almai köz jūmyp jatady. Sondyqtan arabtar qaitys bolǧan adamdy sol künı ışın jaryp, örtep jıberedı eken. Sodan keiın tuystaryna qaitys bolǧany turaly qorytyndyny külımen qosyp ūstatady. Jyldam, yŋǧaily ärı mädeniettı.

Patologoanatomiialyq ortalyq – medisina ǧylymynyŋ bütın salasy

– Anatolii Iаkovlevich, bıraz uaqyttan berı patologoanatomiialyq biuronyŋ jaŋa ǧimaratyn saluǧa qolqa salyp jürgenıŋızdı bılemız. Qandai da bır nätije bar ma?
– Ötken jyly äkımdıkke baryp, bıryŋǧai, täuelsız jäne ortalyqtandyrylǧan patologoanatomiialyq biuronyŋ tūjyrymdamasy men biznes-josparyn ūsyndyq. Äleumettık joba engızıp qoidy. Būl, ärine, bızdı qatty quantyp otyr. Qaitalap aitamyn, medisinalyq klasterdegı patologoanatomiialyq ortalyq siiaqty täuelsız qūrylym kez kelgen qalada boluy kerek. Ülgılı memleketterde patologoanatomiialyq ortalyq – medisina ǧylymynyŋ bütın salasy. Kün saiyn damityn ǧylymnan qalys qalmau üşın ünemı qūral-jabdyqtardy, zerthanalardy, zertteu bazasyn jaŋartyp otyru kerek. Sondyqtan jaŋa ortaq jüie bolmaiynşa būǧan qol jetkızu mümkın emes. Iаǧni bızdıŋ maqsat – 26 jyl būryn qūlap qalǧandy qaita jaŋǧyrtu. Jaŋa patologoanatomiialyq ortalyqta 197 maman jūmys ısteitın bolady. Ol astanalyq medisinalyq klas­terdıŋ aumaǧynan – ūlttyq kardiohirurgiialyq ortalyqtyŋ janynan oryn tabady. Äzırge bızdıŋ biuro būrynǧy oblystyq emhananyŋ patologoanatomiia­lyq bölımşesınde jūmys ıstep tūr. 5-6 därıger, jyldan jylǧa öse beretın jūmys kölemıne qaramastan, kışkentai, tar bölmelerde otyrady. Mysaly, 2015 jyly gistologiialyq zertteulerdıŋ sany 236 000 bolsa, 2016 jyly 286 000-ǧa jettı. 3 jyl būryn 613 dene aşu oqiǧalary tırkelse, 1 jyldan keiın olardyŋ sany 900-den asty.

Jerleu qyzmetı – bıreuler üşın maily jer

– Qala tūrǧyndary jerleu qyzmetıne köŋılderı tolmaitynyn aitady…
– Bızde monopoliiaǧa qarsy mekemenıŋ rūqsat bergen baǧa körsetkışı bar. Olar: balzamdau, juu. Ölgen adamnyŋ denesın äkelgen kezde bız qolaily baǧalardy, sapasy joǧary qyzmettı ūsynamyz. Biuronyŋ janynda salt-jora ötkızetın bölme bar, onda ölgen adamdy mūsylmen jäne hristian dästürımen aqtyq saparǧa şyǧaryp saluǧa bolady. Būl, mysaly, marqūmmen qoştasu üşın 20-şy qabatqa köterıluden görı äldeqaida yŋǧaily. Sonymen bırge, qazır zaŋsyz firmalar da köbeiıp kettı. Olardyŋ qyzmet sapasy senımsız. Köbırek tabys aludy köksegen būl zaŋsyz ūiymdar auyr qaiǧydan qinalǧan otbasy müşelerınen köp aqşa talap etedı. Sosyn «kırdıŋ» bärı bızdıŋ basymyzǧa kelıp tögıledı. Bıraq bızdı ylǧi tekseredı, bızdıŋ qyzmetımız alaqandaǧydai aiqyn.
Jasyryn ūiymdardyŋ naqty sanyn eşkım bılmeidı. Qazırgı jerleu räsımınıŋ narqyn beibereket jailap kettı. Mūnda aqşaǧa ergen talai adam kezıp jür. Bıreuler ölık tasityn kölık satyp alady, ekeuın jaldaidy da ötırık-şyndy aralastyryp klient jinai bastaidy. Bıraq būlar ıstıŋ mamandary emes. Jalpy, mūnda jemqorlyq jailap ketken. Jerleu qyzmetınıŋ aiasy – qūqyq qorǧau organdary üşın maily jer. Sol sebeptı de Astana äkımı Äset İsekeşev patologoanatomiialyq biurony, jerleu räsımınıŋ biurosyn jäne jaŋa ziratty ortaq qyzmetke bırıktırudı ūsyndy. Būl halyqqa da, memleketke de oŋai bolatyn edı. Al bastysy, jerleuge memlekettık tender ūtyp, keiın bızge kelıp baibalam salatyn ärtürlı zaŋsyz firmalar joiylar edı.
Keleşekte osy salada tärtıp ornaidy dep ümıttenemız.

Gülmira
AIMAǦANBET