Astanany aq qar basyp qalǧanda kölık te maltyǧyp, jürgınşıler de ombylap, bır qadam basu mūŋ bolady. Būl endı alǧaşqy sätte ǧana, artynşa qar küreitın kölıkter ortalyq köşelerdıŋ qaryn qalqyp alyp ketkende, qar tazalauşylardyŋ qalyŋ qoly qarap qalmai tehnika tūmsyǧy jetpeitın jerlerdıŋ qaryn kürekpen kürep şyǧady.
Elordanyŋ kündelıktı sanitarlyq jaǧdaiyn joǧary deŋgeide qamtamasyz etu – «Astana Tazalyq» kommunaldyq käsıporynnyŋ mındetınde. Jyl – on ekı ai qalanyŋ tazalyǧyna jauap beretın «Astana Tazalyq» köşelerdı mehanikalandyrylǧan tehnikanyŋ küşın salsa, şaǧyn tehnika türlerımen kvartalışılık aimaqtardy tazalaidy. Köppäterlı üilerdıŋ tazalyǧy üi basqaruşy mekemelerdıŋ moinynda bolsa, şaǧyn jäne orta bizneske ırgeles aumaqtardyŋ uaqtyly sanitarlyq tazalaudy qamtamasyz etu üşın tūraqty monitoring jürgızıledı.
Osylaişa elordanyŋ kommunaldyq qyzmetterı küşeitılgen rejimde üzdıksız jūmys ısteude. Qys mezgılınıŋ basynan berı qaladan 1,9 mln tekşe metrden astam qar şyǧaryldy. Soŋǧy mälımet boiynşa qalada qar küreu jūmysyna 2 myŋnan astam jol jūmysşy men 1,2 myŋnan astam arnaiy tehnika jūmyldyryldy.
Qys mezgılınıŋ basynan berı poligondarǧa barlyǧy 1,9 mln tekşe metrden astam qar şyǧaryldy, būl 152 748 auyr jük kölıgınıŋ kölemıne teŋ.
Sol siiaqty qaladaǧy negızgı trotuarlar men köşelerdıŋ bärıne köktaiǧaqty boldyrmau jäne tūrǧyndardyŋ jaily jüruı üşın qūm-tūz qospasy sebıldı.
Qys mezgılınıŋ basynan berı qaladan 1,9 mln tekşe metrden astam qar şyǧaryldy. Soŋǧy mälımet boiynşa qalada qar küreu jūmysyna 2 myŋnan astam jol jūmysşy men 1,2 myŋnan astam arnaiy tehnika jūmyldyryldy
Qalai degende de jyl boiyna qaitalana beretın tabiǧi qūbylys bolsa da, tūrǧyndardyŋ jürıp-tūruyn jeŋıldetuge arnalǧan auyr eŋbek. Basqa elderde qalai qar tazalau qalai ūiymdastyrylady. Köşenıŋ qaryn jergılıktı bilıktıŋ mındetıne qoiǧannyŋ özınde, aulalardyŋ qaryn kımder küreidı, kım jauapty? Jyltyr mūz, kök taiǧaqta köşege ne sebedı? Qar tazalaudyŋ basqa jolyn tapqan jūrttar bar ma?
ŞETELDEN NE ÜIRENEMIZ?
AQŞ pen Kanadada Arqanyŋ qysyndai qyspaq joq. Aua raiy bırşama jūmsaq, jaily. Qystyŋ közı qyrauda, mūndaǧy qar tazalau jūmysyn üşke bölıp retteidı eken. Irı qalalardaǧy negızgı köşeler men magistraldar munisipaldy tehnikanyŋ küşımen tazartylady, al şaǧyn köşeler men jol oralymdarynyŋ tazalyǧyna memleketpen kelısım şartqa otyrǧan jeke adamdar jauap beredı. Özındık erekşelıgı de joq emes. Mysaly, Niu-Iorkte qalyŋ qar jauǧan kezde kölıkpen jolǧa şyǧuǧa tyiym salynady. Könbese, aiyppūl töleidı. Qala basşysy būiryǧymen barlyq mekemeler, mektepter men dükender jabylady. Sol sätte jol qyzmetkerlerı köşedegı qardy tazalap ülgeredı, sodan keiın ǧana kölık qozǧalysy qalpyna keledı. Al qar jauar aldynda joldar köktaiǧaqqa qarsy zattarmen öŋdeledı. Būl qar qatyp qalmau üşın ärı oŋai tazalanuy üşın kerek eken. Sinoptikter qar jauuy mümkın degen boljam aitsa, aldyn ala köşege tūz sebu (reagent) Kanadamen bırge Germaniiada da qoldanylady.
Al jeke üilerge tıkelei ırgeles keŋıstıktı osy üilerdıŋ ielerınıŋ özderı tazalauy kerek. 24 saǧat ışınde üige ırgeles aumaqty qardan tazartuǧa äreket etpese tūrǧyndaryna aiyppūl salynady.
Būl jerde reagent turaly aita ketken jön. Tehnologiialyq tūrǧydan alǧanda, AQŞ-taǧy köşelerdı tazalau üşın sebıletın tūz magnii hloridınen tūrady. Reseide jäne osy elden bızderge äkelınetın reagent natrii hloridı bar. Soŋǧysyna qaraǧanda aldyŋǧy magnii hloridı ziiany köpteu. Ol temır bıtkennıŋ sory, köktemde qar erıgende jerdıŋ de sortaŋyn şyǧarady, sol tūzdan ekı ai kigen qystyq etıkterdıŋ jelımı aşylyp ketedı. Alaida AQŞ-ta qar tazalau jyldam jüredı jäne tūz köşede bızdıkındei ūzaǧynan jatpaidy.
Kanadaǧa keletın bolsaq, qardy erıtu tehnologiiasyn alǧaşqy bolyp endırdı. Iаǧni jinalǧan qardy bırden suǧa ainaldyratyn jyljymaly qar erıtkışter alǧaş ret 70-jyldary Torontoda qoldanylǧan. Būl ne üşın kerek? Qorşaǧan ortanyŋ tazalyǧyn ärıden oilaǧan kanadalyqtar qardyŋ da bylǧanbauyna män beredı. Qardyŋ jerge tüskennen keiıngı maşinalardyŋ ziiandy şyǧyndylarynan bolatyn ziiandy qosylystar men erıgen himiialyq zattardan arşyp baryp, poligondarǧa tögıledı. Äitpese, köktemde qūramy tazartylmaǧan qardyŋ suy özen-kölderge qūiylyp naǧyz ekologiialyq apat alyp keledı dep tüsındıredı. Būl elde saǧatyna 60 tonna qardy erıtetın qar erıtkış maşinalar bar.
Osyndai tüisıkpen Skandinaviia men Ortalyq Europa elderı de köşelerıne tūz sebuden bas tartqaly köp bolypty. Berlinde qaterlı jol qiylystarynda ǧana qoldanylsa, basqa jerlerde tastyŋ ūsaqtalǧan qiqymyn tögedı. Būlardy bır ret emes, qarmen bırge jinap alyp tazartyp bırneşe märte qoldanady. Alaida jūmysy köp bolǧan sebeptı, köpşılık elderge keŋ taramaǧan. Ärı būl ädıs kök mūzdan qūtqarmaidy. Bıraq qiyrşyq tastan kölık taiǧanamaidy, jol apatyn boldyrtpaidy.
Eger Europa aq qar men kök mūzben küresudıŋ eskı ädısterıne oralsa, Japoniia men İslandiia bırşama alǧa ozyp ketıptı. İslandiia qalalarynda üiler geotermaldyq közderden alynǧan sumen jylytylatyny belgılı. Jaŋǧyrtpaly jylu közımen ekzotikalyq jemısterdı ösıruge arnalǧan arnaiy jylyjailardy jylytsa, joldar men trotuarlardy da jylytatyn qūbyr tartyp, tüsken qardy bırden erıtıp otyr. Tabiǧi qainaǧan suy bar qūbyrlar qala köşelerınıŋ boiyn basyp ötetındei etıp töselgen. Nätijesınde betındegı qar lezde erıp, jaiau jürgınşıler joly bar joldar taza bolyp qalady.
Däl osyndai ädıs Japoniianyŋ Sapporo qalasynda da qoldanylady. Onda jylyna 5 metrge deiın qar jauady eken. Jergılıktı bilık önbes tırlıkten şarşaǧan boluy kerek, jylytu batareialaryn joldarǧa ornatady. Äzırge qala ortalyǧynda ǧana tūr. Sonymen qatar, Sapporo tūrǧyndary zaŋ boiynşa üilerınıŋ aldyndaǧy aumaqty qardan tazartuǧa mındettı. Būǧan uaqyt pen küş jūmsaǧysy kelmeitın köptegen azamattar üilerınıŋ aldyna osyndai jer asty batareialaryn ornatady eken. Arzan emes. 10 myŋ AQŞ dollary. Alaida Sapporonyŋ jyluy joq köşelerınde mūz qūrsauy alynbaidy. Öitkenı elde olardy reagentpen öŋdeuge tyiym salynady.
Ülken megapolistıŋ qaryn tazalaudy tek jylytu peş qalap şeşu tiımdı emes. Sonymen bırge Japoniianyŋ keibır soltüstık aimaqtarynda qar odan da köp tüsedı. Tünde jaŋbyr jauuy mümkın. Nätijesınde joldar tolyǧymen jabylyp, kölık jüretın joldardy ǧana dälız jasap arşidy. Būl jaǧdaida jol arnaiy tehnikanyŋ kömegımen joldyŋ qos büiırıne qar qabyrǧalaryn qabattai jinap biıktete beredı. Nätijesınde äserlı qar dälızı paida bolady, ony tıptı basqa elderden turister köruge barady. Köktem tüsse, qardyŋ qamaldary özdıgınen eridı.
Jaŋa Zelandiia. Būl el – bızden alys jäne tauly el. Qar qalyŋ tüskenmen, būl eldıŋ qalalarynda qys qatty, aiazdy emes. Būl bilıkke köşelerde kalsii-magnii asetaty siiaqty reagenttı qoldanuǧa mümkındık beredı. Ol metalǧa jäne qorşaǧan ortaǧa ıs jüzınde ziiansyz, bıraq minus 7 gradus Selsiiden tömen temperaturada jūmysyn toqtatady. Būl da klimaty suyq, bızge qolaily emes. Mümkın jaŋa tehnologiialar şyǧyp, adamǧa da, qorşaǧan ortaǧa da qolaily türı tabylyp jatar. Äzırge bızdıŋ eldıŋ de özgelerden üirenerı köp.
