Astana – körgen jandy sūlulyǧymen taŋǧaldyrar älemdegı jas qalalardyŋ bırı. Jas ta bolsa älemdık maŋyzdy ıs-şaralardy qabyldaityn megapoliske ainalyp keledı. Tiısınşe, turister sany da jyl sanap artyp barady. Mäselen, ötken jyldyŋ jartyjyldyǧynda elordaǧa özge elden 415,3 myŋ qonaq kelıptı. Eŋselı elordamyzdyŋ jüzdegen myŋ şeteldıktı tamsandyrar sūlu oryndary az emes. Demalysqa qolaily, körıktı oryndardyŋ bırı – L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ janyndaǧy Aqbūlaq özenı.
Bastapqyda atalǧan oqu ornynyŋ maŋaiy ǧana abattandyrylyp, qalǧan tūsynda qamys ösıp tūratyn. Bıraq bertın kele, 2007-2008 jyldary qalalyq basşylyqtyŋ igı bastamasymen Abylai han daŋǧylynda ornalasqan köpırdıŋ arǧy tūsy da körkeitıldı. Tek qana ädemılenıp qoimai, būl tūsqa jaǧajai salynyp, qala tūrǧyndarynyŋ şetel aspai, şomylu mausymyn Astanada ötkızuıne mümkındık jasady. Qarapaiym halyq kün arqan boiy köterılgennen özenge şyǧyp, kün ūiasyna batqanşa sauyq qūratyn. Maŋynan ötıp bara jatqan jūrt özenge bır maltyp şyǧyp, şaruasyna ary qarai ketetın sätter de kezdesetın. Sol jyldary tıptı Astanadan Burabai demalys aumaǧyna baratyndardyŋ qatary sirei bastady. Elorda men atalǧan mekennıŋ aua raiy köbıne ūqsas kelgendıkten, jūrt 200 şaqyrym jol jürmei-aq, Aqbūlaq özenıne şomyludy jön köretın. Būl bas qalamyzdyŋ 10 jyldyǧyna orai ūiymdastyrylǧan keremet ıs edı. Osyndai igılıgı mol ıs keiınnen tūralap qaldy. Özen uaqytynda tazartylmaǧannan keiın lastana bastady. Tübı şyny bötelkelerge, türlı zattarǧa tolǧannan keiın suǧa tüsken adam jaraqattanyp qalatyn. Su jaǧasy bırte-bırte qoqysqa tola bastady. Qūm üstıne aram şöp qaptap, ony jūlǧan eşkım bolmady. Osyǧan ūqsas kemşın tūstary arta bastaǧannan keiın aqyrynda tastandy jaǧajailardyŋ bırıne ainaldy.
Balyqşylarymen erekşelengen özen
Qazaq jerınde ırılı-ūsaqty 85 myŋ özen bar eken. Ärqaisysy özındık qasietterımen erekşelenıp tūrady. Al Aqbūlaq özenınıŋ sänın balyqşylar keltırıp tūr. Mūnda Kaspii teŋızındegıdei bekırenıŋ, qyzyl balyqtyŋ tür-türı joq. Bıraq taŋ särıden şabaq aulauǧa şyǧatyndardyŋ qatary qalyŋ. Bırı ermek üşın aulasa, endı bırı kündelıktı as-suyn aiyryp otyr. Sonyŋ qūrmetıne osydan bırneşe jyl būryn elorda özenderıne ondaǧan myŋ şabaq jıberılıp, balyqşylar marqaiyp qalǧan edı.
– Öz basym balyq aulauǧa ylǧi taŋǧy 4-5 şamasynan, ermek üşın şyǧamyn. Qarmaǧyma tym ūsaqtary tüsıp jatsa, bosatyp jıberıp, kelesısın aulaimyn. Sodan kemınde üş-tört saǧat tapjylmai otyryp, süiıktı ısımmen ainalysqandy jön köremın. Kün azdap köterılıp, ainala ysi bastaǧanda üiıme qaitamyn. Aulaǧan balyqtarymdy nemerelerım ūiqysynan tūrǧanşa quyryp, daiyndap qoiatynym bar. Mıne, osylaişa taŋǧy asymyzǧa köbıne jaŋa aulanǧan balyqty paidalanamyz. Aita keter bır mäsele, biyl balyqtardyŋ qatary sirep qalǧan ba, bılmedım, qarmaǧymdy būrynǧydai qappaityn boldy. Ötken jyldary tört-bes kelıge deiın aulaityn edım. Qazır ekı ese azaidy, – deidı Iliias esımdı balyqşy.
Aqbūlaq jaǧasynda balyqşylardyŋ naqty bır mausymy joq, mūnda jazda kelseŋız de, qysta kelseŋız de qolyna qarmaǧyn ūstap, suǧa üŋılıp otyratyn jandar az emes. Tıptı qaŋtardyŋ şyqyrlaǧan aiazynda da mūzdy döŋgelete oiyp alyp, şaǧyn kürkesınıŋ ışınde balyq aulaǧanyna kuä bolasyz.
2013 jyldyŋ qyrküiegınde TMD elderındegı ekologiialyq mädeniet pen qorşaǧan ortany qorǧau jylyn ötkızu aiasynda Esıl özenıne 20 myŋ tūqy balyǧynyŋ şabaǧy jıberılgenı, oǧan qosymşa özendegı balyq sanyn köbeitu üşın Maibalyq tälımbaǧynda ösırılgen tūqy balyǧynyŋ uyldyryǧyn jıberu jūmystary jürgızılıp jatqany habarlanǧan. Sol igı ıs uaqyt ozdyrmai, aldaǧy uaqytta qaita jandansa, elordanyŋ körkıne körık qosar edı.
Balalar baǧy
Aqbūlaq maŋy – Astanadaǧy sūlu oryndardyŋ bırı. Mūnda demalysqa kerektınıŋ bärı bar. Özendı jaǧalap, Täuelsızdık köşesıne qarai betteseŋız, balalarǧa arnalǧan saiabaqqa kez bolasyz. Onyŋ ışı büldırşınderdıŋ u-şuyna, şat külkısıne toly. Köktemde qar erıp, kün jylynǧan kezden balalaryn ertıp ata-analary aǧyla bastaidy. Mūnda aiaǧy jaŋadan şyqqan säbiden jasöspırım jastaǧy balalarǧa arnalǧan oiynnyŋ tür-türı jasalǧan. Tek köŋıl köterıp qana qoimai, sportpen şūǧyldanuǧa da mümkındık bar. Balaŋyz alpinist boluǧa qyzyqsa, örmelep şyǧuǧa arnalǧan dual da, odan bölek eptı jürudı damytatyn attraksion da bar. Al balalar jyǧylyp, jaralanyp qalmas üşın arnaiy jūmsaq tösemeler qoiylǧan. Tegın attraksiondar jalyqtyryp jıberse, aqyly türınıŋ san aluany tūr. Qysqasy, mūnda jas jetkınşekterdıŋ köŋıl köteruı üşın bärı bar.
Degenmen jaŋanyŋ da eskıretın şaǧy keledı. Ötkenge köz jıberıp körsek, būl oiyn alaŋynyŋ salynǧanyna on bes jylǧa juyq uaqyt bolyp qalypty. Soŋǧy jyldary oiyn-sauyq ornynyŋ eskırgenı baiqalatyn boldy. Jūmsaq tösemelerı jyryq, kei syrǧanaqtary qūlap, ätkenşekterı üzılıp tūrǧanyna kuä bolyp jatamyz. Balalar mınse syqyrlap, synyp qalatyndai äser qaldyryp jatady. Osyny baiqaǧan kei ata-ana balasynyŋ qasynan ekı elı alystamaidy. Mūndai oiyn alaŋynda jaraqat alyp qalu qaupı öte joǧary. Ara-tūra jöndeu jūmystary jürgızılgenmen, attraksiondardyŋ köbınıŋ mehanizmı eskırıp qalǧan. Jöndeudı emes, keibırı tolyq auystyrudy qajet etedı. «Balalardyŋ köz quanyşy» bolyp jürgen būl oryn tezırek jaŋartylsa degen tılek bar.
Qalyŋ masaǧa «jem» boldyq
Būl maŋai demalys oryndardyŋ bırı bolǧanmen, biyl mūnda asa köŋıl bölınbei jürgenı jasyryn emes. Özennıŋ ekı jaǧy da saiabaq, şaǧyn orman ıspettes. Suly ärı «ormandy» jer bolǧannan keiın masasy da az emes. Der kezınde oǧan qarsy därısı sebılıp tūrmasa, demalysyŋnyŋ berekesı ketedı. Elordamyzda turizm salasy ılgerı qadam basyp jatqandyqtan, mūnda keletın qonaqtar az emes. Qala tūrǧyndary men qonaqtary masanyŋ köptıgıne şaǧymdanyp jatady. Al biylǧy sebılgen därı-därmektıŋ nätijesı byltyrǧymen salystyruǧa kelmes. Seruendeuge barsaŋ masaǧa «jem» bolyp kelesıŋ. Odan qala berdı özen jaǧasyndaǧy gazon şöbınıŋ uaqytynda qysqartylyp tūrmaityny taǧy bar.
– Biyl ne bolǧanyn bılmeimın, byltyr masa mūndai köp emes edı. Bälkım, ötken jyly EKSPO ötkendıkten köbırek köŋıl bölıngen şyǧar. Qazır özen jaǧasynda emın-erkın seruendeu keide oŋai emes. Masaǧa talanbas üşın ūzyn kiınudı jön köremız nemese kün salqyndau kezde şyǧamyz, – deidı Raqymjan esımdı qala tūrǧyny.
Maŋaiy lastanyp barady
Mäselenıŋ taǧy bır şetı özen suynyŋ uaqytynda tazalanbauynda bolyp tūr. Būl problema soŋǧy jyldary özektı bolyp bara jatqany jasyryn emes. Byltyr mūnda şaǧyn katamaran qaiyqtary jalǧa berıletın, biyl, özen suynyŋ lastyǧynan bolar, alynyp tastaldy. Su astyndaǧy baldyr şöpter ösıp, kei tūstary baqanyŋ kölşıgıne ūqsas betı jap-jasyl bolyp tūrady. Odan qala berdı su betınde qoqystyŋ da jinalyp qalatynyna kuä bolamyz. Al der kezınde baldyr şöbı jūlynyp, qoqysy tazalanbasa, su asty lailanyp, bırte-bırte taiazdana beredı. Mūnyŋ da ekologiiaǧa özındık ziianyn tigızerı anyq. Mıne, osyndai olqylyqtardyŋ tüzelmeuınen Aqbūlaqtyŋ qazırgı küiı bır kezderı jaǧasy qamys, ışı masaǧa tolǧan, qolaŋsa iısı mūryn jaratyn «Solenaia balkany» erıksız eske tüsıredı.
Salystyrmaly türde alaiyq, ötken aida ǧana futboldan dübırlı dodada Fransiia qūramasynyŋ chempion bolǧany belgılı. Däl osy chempiondyq ataqty toilau üşın Parij qalasynda alaŋǧa şyqqan jūrtta esep bolmady. Nätijesınde azdaǧan uaqyt ışınde būl oryn qoqys alaŋyna ainalyp şyǧa keldı. Al qala basşylyǧy tazalyq jūmystary üşın bırneşe saǧat uaqyt qana jūmsapty.
Joǧaryda atalǧan tılekter men ūsynystar uaqyt ozdyrmai jauapty mekemeler tarapynan qolǧa alynyp, şara qoldanylyp jatsa, eŋselı elordamyzdyŋ körkı mūnan da asqaqtai tüserı sözsız.
Aian ÄBDUÄLİ
