1997 jyldyŋ şılıŋgır şılde aiy edı, Ükımet basşysynyŋ orynbasary qyzmetındemın. Kezektı eŋbek demalysyna şyǧuǧa daiyndalyp jürgenımde Prezidenttıŋ qabyldauyna şaqyryldym. Elbasy jyly qabyldap, aldymen barlyq jaǧdaidy sūrap alyp, maŋyzdy mäselege tıkelei köştı. « Jaqyn arada elımızdıŋ bas ordasy Aqmolaǧa auysady. Būl – tarihi köş. Sondyqtan ol jaqta köp ūzatpai daiyndyq jūmystaryn bastau kerek. Senı sol öŋırdıŋ erekşelıgın jaqsy bıletın azamat retınde oblys äkımıne laiyq körıp otyrmyn, būl ūsynysqa qalai qaraisyŋ?» dedı ol kısı. Men būl ūsynysqa kelısımımdı berıp, jedel jūmysqa kırısıp kettım.
Jänıbek Kärıbjanov, memleket jäne qoǧam qairatkerı
Būl täuelsızdık alǧanymyzǧa onşa köp uaqyt öte qoimasa da, endı ǧana eŋsemızdı köterıp kele jatqan şaq edı. Sol kezdegı Aqmola oblysynyŋ ekonomikasy basqa öŋırlermen salystyrǧanda damu jaǧynan bırdei boldy. Elbasy el ordasyn Aqmolaǧa beker köşırgen joq. Onyŋ türlı sebepterı bar. Aqmola – toǧyz joldyŋ torabynda ornalasqan şahar. Ärine, oǧan geosaiasi, demografiialyq jäne etnomädeni jaǧdailardyŋ äserı de bar ekenı ras. Sondai-aq eŋ äuelı elımızdegı qordalanyp qalǧan problemalardy şeşıp, sodan keiın astanany köşıreiık degen söz de aityldy. Ūly ǧalym A.Einştein: «Qolaily mümkındıkter qiyndyqtar men problemalar arasynda jasyrynyp jüredı» dep aitqan eken. Tūŋǧyş Prezident ekı ǧasyr toǧysyndaǧy türlı qiyndyq pen kedergıge qaramastan naqty mümkındıkterdı tauyp, astanany auystyrdy. Mūny Qazaq elınıŋ keleşegıne baǧyttalǧan öte batyl strategiialyq şeşım dep qabyldaimyn.
Jaŋa ǧasyrdyŋ aldynda Alataudyŋ etegınen Arqaǧa bastalǧan ūly köşke elımızdıŋ abyz aqsaqaldary – Bäiken Äşımov, Maqtai Saǧdiev, Sūltan Jienbaev, Saǧidolla Qūbaşev, Saǧadat Nūrmaǧambetov, Şäŋgerei Jänıbekov sekıldı körnektı tūlǧalar aq jol tılep, batasyn berdı.
1997 jyldyŋ 20 qazanynda Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ «Aqmola qalasyn Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy dep jariialau turaly» Jarlyǧy şyqty. Sodan ekı apta ötkende, iaǧni 8 qaraşada eldıŋ bas ordasy atanǧan Aqmolaǧa Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettık rämızder etalondary men Prezident bairaǧy saltanatty jaǧdaida jetkızıldı. Atauly şara būrynǧy oblystyq äkımşılık, qazırgı elorda äkımdıgı ǧimaraty aldyndaǧy alaŋda öttı.
Tarihi mänı zor şarada Nūrsūltan Nazarbaev «Astana märtebesıne ie bolǧan qasiettı Aqmolanyŋ jūldyzdy saǧaty soqty» dep tarihi söz söiledı. Odan keiın köne ǧasyrlardan bügınge deiıngı tarihymyzdy beinelegen teatrlandyrylǧan körınıs qoiyldy. Qalanyŋ eŋ qart tūrǧyny Mūqat Meiırmanūly bastaǧan bır top aqsaqal jaŋa astananyŋ bolaşaǧyna aq jol tılep, bata berdı. Elbasynyŋ iyǧyna şapan jauyp, elordanyŋ kıltın tapsyrdy.
Oblysqa äkım bolyp kelgende özımmen bırge eşqandai mamandy ertıp kelgen joqpyn. Jalpy komanda ertıp jürudı onşa ūnata qoimaimyn. Jergılıktı kadrlar arasynan bılıktı mamandardy tabuǧa bolady. Ädılbek Jaqsybekov men kelgenge deiın de oblys äkımınıŋ bırınşı orynbasary edı, sol qyzmetınde qaldy. Sonymen bırge Asqar Mamin, Sansyzbai Esılov, Amanjol Bölekbaev, Nikolai Tihoniuk jäne taǧy basqa da mamandar öz qyzmetterın ärı qarai jalǧastyrdy.
Şyn mänınde ol kezeŋdegı jaǧdai auyr, halyqtyŋ tūrmysy jüdeu boldy. Aziia elderın şyrmaǧan daǧdarystyŋ da salqyny bızge jetken. Älı de naryqtyq qatynasqa tolyq köşe qoiǧan joqpyz. Mäselen, mūnaidyŋ baǧasy bır barrelıne 17 dollardy qūrady. Aqyrǧy 2,5 jylda teŋgemızdıŋ qūny ekı ese tömendedı. Bır sözben aitqanda, qiyndyqtan şyǧa qoimaǧan şaq. Alǧaş kelgen künnen bastap biudjetke tüsetın kırıstı köbeitu joldaryn qarastyrdym. Öitkenı bır ǧana zeinetaqymen qalt-qūlt kün körgen egde kısılerge, tek jalaqysymen ömır sürıp otyrǧan mūǧalımderge, därıgerlerge, qysqasy, biudjet salasy qyzmetkerlerınıŋ eŋbekaqysyn uaqytyly töleu kerek. Bıraq tüsetın qarjy sūranystan az. Degenmen osy mäselege köp küş jūmsasaq ta, şeşımın taptyq.
Alty ai qys bolatyn Aqmoladaǧy jylu-energetika mäselesı basty orynda tūrdy. Öitkenı jylu jüielerı naşar jūmys ıstep, elektr energiiasynyŋ küşı jetpedı. Al jaŋa jylu ortalyǧyn saluǧa uaqyt kerek. Sondyqtan 13 jyldan berı kürdelı jöndeu jürgızılmegen 2-jylu-elektr ortalyǧyna jöndeu jürgızıp, onyŋ quatyn ūlǧaittyq. Sosyn 1- jylu-elektr ortalyǧyna jalǧap, ekeuın bırıktırdık. Osy kürdelı jöndeu jūmystaryna 1 mlrd 300 mln teŋge (sol kezde AQŞ aqşasynyŋ kölemımen şaqqanda 17 mln dollar) kerek boldy. Būl qarjyny beruden Ükımet bas tartty. Sondyqtan amalsyz Prezidentke ūsynysymdy aittym. Ol kısı qoldap, tiıstı qarjyny bölgızdı. Söitıp būl mäselenıŋ şeşımın tapqandai boldyq. Äiteuır sol jyly qysta qala tūrǧyndary jyly üide otyrdy. Osy jūmystyŋ basy-qasynda jürgen jıgıtterdıŋ bırı Nikolai Tihoniuk boldy. Ol tıptı kei künderı jylu ortalyǧyna qonyp ta jūmys ıstedı.
Tūrǧyndar sany köbeiıp, qūrylys jūmystary qarqyn alǧannan keiın elektr energiiasynyŋ tapşylyǧy baiqaldy. Sol kezde oblys kölemınde elektr energiiasy 300 MVt-qa juyq boldy.
1997 jyly jeltoqsannyŋ ortasynda qalanyŋ bıraz bölıgınde tok berıp otyrǧan ülken transformator ısten şyǧyp, jaryq öşıp qaldy. Ony jöndeuge de bıraz uaqyt kettı. Būl kezdeisoq oqiǧa emes, jüielı problema edı. Köp jyldar boiy elektr jelılerı jöndelmegen. Äsırese eskırgen transformatorlar ısten şyǧa berdı. Onyŋ üstıne tötenşe jaǧdailarda elektr jüiesı üzılıssız jūmys ısteuge beiımdelmegen. Osy mäselenı aldymyzǧa qoiyp, qajettı qarjy tauyp, şeşe bıldık.
Sondai-aq qala köşelerınıŋ joldary dūrys jöndeu körmegendıkten, äbden tozǧan. Būlardy jöndeu üşın bır jyl emes, köp uaqyt kerek ekenı belgılı. Sondyqtan basty köşelerdıŋ jolyn jöndeuge kırıstık. Jaŋbyr suyna arnalǧan kärız jüiesı de jasalmaǧan. Būǧan da qyruar qarjy qajet. Tıptı qar tazalaityn tehnika jetpedı. Sol qysta Qorǧanys ministrı Mūhtar Altynbaev ötınışımızdı jerge tastamai, qar tazalaityn tehnika berıp kömektestı. Jalpy qala ışındegı qordalanyp qalǧan qiyndyqtar san aluan edı. Olardy şeşu jolynda sol kezdegı qala äkımı Amanjol Bölekbaev aianbai qyzmet jasady.
Şahardaǧy su mäselesı de bızdı bıraz oilandyrdy. Astana tūrǧyndarynyŋ sany jyldam ösıp kele jatqandyqtan, būrynǧy «Viacheslav» su qoimasy tırşılık közımen tolyq qamtamasyz ete almady. Aqmolanyŋ bas josparynda şahardy üş ırı su közımen qamtamasyz etu mümkındıgı qaralǧan. Bırınşısı – Nūra özenı, ekınşısı – Aqmolanyŋ astyndaǧy ülken su közı, üşınşısı – Ertıs suy. Sodan 22 şaqyrymdaǧy Ertıs-Qaraǧandy kanalynan tartylǧan sudy Esıl özenıne, odan ärı «Viacheslav» su qoimasyna jetkızu közdeldı. Ondaǧy №19 nasos stansasy janynda şaǧyn köl bar eken, soǧan toqtadyq.
Aqmola aeroporty sol kezde salmaǧy 75 tonnaǧa deiıngı samoletterdı ǧana qabyldady. Sondyqtan salmaǧy auyr, ülken ūşaqtardy qabyldau üşın oǧan jaŋǧyrtu jūmystaryn jürgızdık. Būǧan da köp küş jūmsaldy.
Sonymen qatar aimaqtyŋ ekonomikalyq-äleumettık jaǧyna ǧana köŋıl bölmei, ruhani-mädeni salaǧa da airyqşa nazar audardyq. Alǧaş qalany aralaǧanda köşe ataularynyŋ qyzyl imperiianyŋ qūrsauynan älı arylmaǧandyǧyn baiqadym. Sondyqtan köşelerdıŋ atyn özgertudı qolǧa aldyq. Prezidentpen aqyldasyp, tura bır mezette otyz köşenıŋ atauyn özgerttık. Būl bır jaǧynan tarihtyŋ da talap etken tılegı bolatyn. Mäselen, būrynǧy Studentter daŋǧylyn Abylai han babamyzǧa, Karl Marks köşesın Kenesary hanǧa berdık. Bız Ūly Abylai hannyŋ atymen ūzyn köşenı tolyq ataimyz dep oilap edık, onyŋ qisyny kelmedı. Köpırdıŋ arǧy jaǧy daŋǧyl, bergı betı köşe boldy. Onyŋ taǧy bır syry bar. Būrynǧy Karl Marks köşesımen joǧary örleseŋız, qazırgı Qajymūqan stadiony tūrǧan jerge sol kezdegı Resei patşalyǧynyŋ bekınısıne Kenesary han şabuyl jasaǧan. Būl – tarihi aqiqat! Söitıp han Kenenıŋ esımı elımız azattyq alǧannan keiın, özı atoilap kırgen bekınıs ornalasqan jerge ǧasyrlar ötkennen keiın köşe bolyp oraldy. Odan keiın alty audanǧa köne jäne äsem Aqköl, Būlandy, Sandyqtau, Jarqaiyŋ, Egındıköl, Arşaly degen būrynǧy ataularyn qaitardyq.
Aqmola qalasynda sol jyldary qazaq jäne orys teatry, oblystyq filarmoniia, muzykalyq mektep jäne bır ǧana mädeniet saraiy boldy. Endı osy mädeni mekemelerdıŋ deŋgeiın astanalyq märtebege jetkızudı oilastyrdyq. Eldıŋ bas ordasy bolǧandyqtan opera jäne balet teatryn qūru kerek boldy. Oǧan bız būrynǧy Temırjolşylar saraiyn berıp, kürdelı jöndeu jūmystaryn jürgızdık. Almatydan bas qalanyŋ mädenietın köteruge älem ärtısı, talantty skripkaşy Aiman Mūsaqojaeva kelıp, bügıngı Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ ırgesın qalady. Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı, daryndy opera änşısı Kenjeǧali Myrjyqbaiǧa oblystyq filarmoniiany basqarudy tapsyrdym. Būryn filarmoniia Jastar saraiynda ornalasqan edı, endı olarǧa jeke tūrǧan «Selinnyi» kinoteatry ǧimaratyn berdık. Aqmola astanaǧa ainalǧannan keiın elordaǧa Almatydan ziialy qauym ökılderı qonys audaryp, qalanyŋ ruhani ömırı de jandana tüstı.
Būl baiandap otyrǧan mäselelerdıŋ bärı Tūŋǧyş Prezidentımızdıŋ jergılıktı basşylyqqa jüktegen tapsyrmalary edı. Astanany köşıruge arnaiy qūrylǧan Memlekettık komissiianyŋ auqymdy jūmysy da nätijelı boldy. Elbasy şeber ūiymdastyruşy retınde ekı toptyŋ qyzmetın rettep, özara tiımdı jūmys jasata bıldı.
Mıne, sodan berı de doptai zymyrap bıraz jyldar öttı. Astanaǧa ziialylar arasynan alǧaşqylardyŋ bırı bolyp köşıp kelgen körnektı aqyn, memleket jäne qoǧam qairatkerı Käkımbek Salyqov aǧamyz:
– Astana, sensıŋ zaman amanaty,
Jasadyŋ san biıkke jaŋa saty.
Özıŋsıŋ erke Esıl aialaǧan,
Älemnıŋ segızınşı ǧalamaty, – dep jyrlap edı.
Tarihi ölşemmen alǧanda sanauly jyldar ışınde Nūr-Sūltan qalasy Qazaqstannyŋ saiasi jäne mädeni ortalyǧyna ainalyp, el ekonomikasynyŋ köşbasşysy atandy. Bas qalanyŋ osyndai jetıstıkke jetuıne az da bolsa öz ülesımdı qosqanymdy el aldyndaǧy azamattyq paryzym dep bılemın!
