18 mamyr – halyqaralyq muzei künı. Būl kündı älemnıŋ barlyq muzeilerı atap ötedı. Aituly data düniejüzındegı 150-den astam elde resmi mereke retınde tırkelgen. Bızde de atalǧan mereke nazardan tys qalyp körgen emes. Şyndap kelsek, qazaq dalasy mūrajailar mekenı desek te bolady. Ortalyqty bylai qoiǧanda, är auylda bır muzeiden kezdesedı. Tıptı, orta bılım beretın oqu oryndarynyŋ da öz mūrajaiy bar. Sondai asyl qazynaǧa toly ordanyŋ bırı – Astanadaǧy №54 mektep-liseiınde aşylǧan halqymyzdyŋ ardaqty perzentı, jazuşy, etnograf-ǧalym, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Aqseleu Seidımbek mūrajaiy.
Asqaraly Aqseleu aǧany bılmeitın qazaq joq. Tarih pen önerdıŋ qai salasyna qalam tartsa da adaldyǧy men azamattyǧynan taimaǧan, qaşanda halyqtyŋ joqşysy bolyp, ǧasyrlar qoinauynda qalǧan derekterdı tırıltıp, jūrt kädesıne jaratyp, ūlttyq mūramyzdy ardaqtai bılgen asyl tūlǧa. Ärine, bügınde «tūlǧa» degen sözdı köp qoldanamyz. Anau da – mynau da tūlǧa. Al şyn mänındegı osy söz Aqseleu Seidımbek sekıldı sirekterge ǧana aitylsa kerek. Asyl azamattyŋ ömırden ötkenıne de jetı jylǧa juyqtap qaldy. Sonda da tuǧan halqy ony ūmytpai, ünemı auzynan tastamaidy. Ziialylar da «Däl osy jerde Aqaŋ bolsa qalai söiler edı, qandai uäj aitar edı» dep aityp jatady. Rasynda, qazaq ruhaniiatyna ölşeusız üles qosqan talantty tūlǧanyŋ orny kädımgıdei üŋıreiıp tūr.
Bızdı mūrajai aldyndaǧy jazuşynyŋ däl özındei sūlu, mınsız müsını qarsy aldy. Işımızden aǧamyzdyŋ ruhyna taǧzym etıp, tabaldyryqty attadyq. Qūddy ǧalymnyŋ jūmys kabinetıne kırgendei äserde boldyq. Törde jazuşynyŋ jazu üstelı men kreslosy ornalasqan. Qalamger jūmys ıstep jaŋa ǧana syrtqa şyǧyp ketken sekıldı. Qalamsap pen qaǧazy da öz ornynda qozǧalmai tūr.
Atalǧan mekteptıŋ qazaq tılı men ädebiet pänı mūǧalımı, mūrajai meŋgeruşısı Orynbasar Seideşovtıŋ aituynşa, ol kısı 2009 jyly qyrküiek aiynda dünieden ozǧannan keiın Astana qalasy äkımdıgı men mäslihatynyŋ bırlesken şeşımı boiynşa 23.11.2009 jyly
№72 būiryǧyna säikes, №54 mektep-liseiıne Aqseleu Seidımbektıŋ esımın beru turaly şeşım şyǧarylǧan. Osy qauly negızımen 2010 jyldyŋ 11 qyrküiegınde bılım ordasynda Aqseleu Seidımbek atyndaǧy memorialdyq mūrajai resmi türde aşylǧan. Bügıngı taŋda osy mektepke ardaqty azamattyŋ esımın beru jönındegı qalalyq mäslihattyŋ şeşımı şyqqanmen, arnaiy qauly älı jaryq körmegen.
Muzeide ǧalymnyŋ özı tūtynǧan jeke dünielerı, qyzmettık zattary qoiylǧan. Jazuşynyŋ ömırınen syr şertetın fotosuretter de – bır qara. Qalamger äkesı soǧysqa attanyp bara jatqanda jeltoqsan aiynda düniege kelıptı. Anasy küieuıne qūndaqtauly säbidı alyp kelgende Slan balasyn bauyryna basyp: «Şaşy qazaqtyŋ qasiettı şöbı sekıldı aq seleu eken. Esımı de solai bolsyn» deptı. Sol ketkennen äkesı qandy maidannan oralmaidy. Bolaşaq jazuşy äkesınıŋ aǧasy Amanbektıŋ bauyrynda erjetedı. On jyldyq mekteptı bıtırgennen keiın auylda üş jyl şopannyŋ kömekşısı bolady. Jalpy, Aqseleu Seidımbek jasynan el ışındegı eskı äŋgımege qūlaǧy türık bolyp ösedı. Köne aŋyzdardy maiyn tamyzyp aitatyn qariialardyŋ qol balasy atanady. Solardyŋ äŋgımelerın ūiyp tyŋdaidy. Oquşy kezınen audandyq, oblystyq basylymdarǧa maqala jazady. Onyŋ köşırmelerı de mūrajaiǧa berılgen.
Sondai-aq, ǧalymnyŋ äke-şeşesınıŋ, aǧasynyŋ, bauyrlarynyŋ fotalary da balalyq şaqtaǧy aǧamyzdyŋ ǧajaiyp beinelerın beredı. Äsker qatarynda jürgen suretterı de körkem. Otbasylyq fotalar da bır älem. Al ūltymyzdyŋ körnektı tūlǧalarymen tüsken suretterdıŋ özı ötken künnen syr şertıp tūrǧan qūndy jädıgerler deuge bolady.
Daryndy darabozdyŋ taǧy bır qyry – şeberlıgı. Kädımgıdei öz qolymen dombyra, qobyz taiaq, şaqşa jasaǧan. Onyŋ bırqatary mūrajaiǧa berılgen. Jazuşy jasaǧan dombyranyŋ dauysy da erek. Syŋǧyrlap tūr. Al, qolǧa ūstaityn taiaqtyŋ neşe türlısın köruge bolady. Äsemdıgı bırınen-bırı ötedı. Şaqşa da solai.
Bızdı ǧalymnyŋ äigılı Älkei Marǧūlanmen, daryndy qalamger Jomart Äbdıhalyqpen jazysqan hattary qyzyqtyrdy. Älkei atamyz 1972 jyly jas jurnalistke «Senı Aqseleu dep aqyldy qazaq qoiǧan bolu kerek. Sondyqtan senen tübı bırdeŋe şyǧady» dep hat jazypty. Aqseleu aǧa Qaraǧandyda «Leninşıl jas» (Qazırgı «Jas alaş») gazetınıŋ menşıktı tılşısı bolyp jürgende Älkei Marǧūlanǧa, Ǧabit Müsırepovke Arqanyŋ tarihy turaly qajettı derekterdı tauyp berıp otyrǧan. Jazuşynyŋ bai kıtaphanasynyŋ bıraz bölıgı muzeiden oryn alǧan. Onyŋ ışınde özınıŋ jaryq körgen barlyq kıtaptary bar.
– Mūrajaidy tolyqtai jazuşynyŋ balalary jabdyqtady. Barlyq jädıgerlerdı sol kısıler berdı. Sondyqtan, olarǧa ülken alǧysymdy aitamyz. Bızdıŋ mektepte ardaqty tūlǧanyŋ tuǧan künıne orai türlı mädeni şaralar ūiymdastyrylady. Synyptarǧa «Aqseleutanu» fakultativtı sabaqtar ötkızıledı. Oquşylar ǧalym şyǧarmaşylyǧy jaiynda baiandamalar daiyndaidy. Qysqasy, bızdıŋ balalar Aqseleu atasynyŋ asyl mūralaryn qaster tūtady, – deidı Orynbasar Seideşov.
Bır sözben tüiıp aitqanda, tarihi derek pen qūndy jädıgerler syr şertken muzeiden ömırı önegege toly ūlaǧatty tūlǧanyŋ bekzat bolmysy men parasatty tanymyn tereŋ tanydyq.
Azamat ESENJOL
