Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev bırer ai būryn ötkızgen jiyndardyŋ bırınde Aqtau Qazaqstannyŋ Antaliiasyna ainalatyny turaly mälım etken edı. Būǧan qosymşa, künı keşegı öz Joldauynda: «Bai tabiǧatymyz ben mädeni äleuetımızdı paidalanu üşın syrttan keletın jäne ışkı turizmdı damytuǧa erekşe köŋıl bölu qajet. Ükımet qysqa merzımde salalyq memlekettık baǧdarlama qabyldauǧa tiıs» dep nyqtap tapsyrdy. Bız osy tūsta Aqtau men Antaliianyŋ turizm äleuetın jan-jaqty zerttep, salystyryp kördık.
Bügınde älemdı turizmmen qyzyqtyryp otyrǧan elderdıŋ bırı – Türkiia. Bauyrlas eldıŋ däl osy sala arqyly ötken jyly 24-25 mlrd dollar paida tapqanyn «Anadoly» agenttıgı habarlaǧan bolatyn. Al älemnıŋ türlı elınen aǧylǧan turisterdıŋ negızınen aialdaityn orny – Antaliia jerı. Būl qala qai jaǧynan bolsyn Aqtaumen ūqsas keledı.
Ūşaq biletın arzandatu kerek
Şynyn aitu kerek, elımızde aqsap tūrǧan mäselelerdıŋ bırı – ūşaq biletınıŋ şamadan tys qymbattyǧy. Poiyzben baru üşın kemınde ekı-üş kün jolǧa ketedı, al ūşaq biletterı bır baǧyttyŋ özıne arzany 50 myŋ teŋgeden bastalady. Salystyrmaly türde alaiyq, körşıles Reseide Mäskeu men Vladivostok aralyǧyndaǧy ūşaq biletınıŋ qūny – 15 myŋ rubl (83 myŋ teŋge). Būl – dünie jüzındegı eŋ qaşyq reis (9136,1 km). Mäskeuden poiyzben şyqqan adam Vladivostokqa bır aptada äreŋ jetedı. Sol siiaqty Tümen-Mäskeu biletterın 5 myŋ rublge (28 myŋ teŋge) tabu qiyn emes. Ekı qalanyŋ qaşyqtyǧy Astana men Aqtaudyŋ arasyndai.
Bırer ai būryn «Jolauşylar tasymaly» AQ bas direktorynyŋ orynbasary Daniiar Nūrmaǧambetov kezektı jiyndardyŋ bırınde bilettı arzan alǧysy keletın adam 45 kün būryn josparlasa, bazadaǧy tariften 25 paiyzǧa arzan alatynyn eskertken. Mūndai jüienı tek temırjol ǧana emes, elımızdegı äue, avtobus kompaniialary da tıptı, damyǧan Europa men Amerika da paidalanatyn körınedı. Degenmen, turizmı kenjelep tūrǧan Qazaqstan üşın būl qanşalyqty tiımdı jüie? Bır ǧana bilettıŋ özı şaryqtap tūrǧanda şetelden saiahatşylar aǧyla qoia ma? Turisterdı qyzyqtyru üşın eŋ aldymen barys-kelıs mäselesın bırjaqty etken abzal.
Antaliiaǧa saiahat – 200 dollar
Antaliianyŋ şeteldıkter üşın qolaily tūsy az emes. Sonyŋ arqasynda Jerorta teŋızınıŋ jaǧasynda ornalasqan qalaǧa aǧylatyn turister sany artyp otyr. Aua raiy da janǧa jaily. Būl qalada jazdygünı aua temperaturasy +35, +40 gradusqa deiın barsa, qysta +10 gradusqa deiın tömendeidı. Şeteldıkter üşın taptyrmaityn oryndardyŋ bırı deuge bolarlyq. Osy jaidy türık elı tiımdı paidalanyp, demaluşylar üşın jaǧdaidyŋ bärın oilastyrǧan. Teŋız jaǧasynda ornalasqan, ädemı basseinı bar üşjūldyzdy qonaqüilerdıŋ baǧasy adam basyna täulıgıne 10 myŋ teŋgeden bastalady. Elımızdegı turistık kompaniialar arqyly 10 künge 120-130 myŋ teŋgege saiahattap baruǧa bolady. Odan qala berdı arnaiy turlar kezınde 60 myŋ teŋgenıŋ biletterı de saudalanyp jatady. Mäselen, mūsylmandar üşın qasiettı sanalatyn Ramazan aiynda 200 dollarǧa baryp kelgender de bolypty. Osyndai türlı jeŋıldıkter būl qalada köptep qarastyrylǧan. Bırneşe ai būryn Antaliia äuejaiynyŋ basqarmasy 2017 jyly 10,5 mln turist qabyldaǧanyn habarlady.
Osy tūsta Türkiiaǧa azǧantai somaǧa turist tartyp, odan qandai paida tüsuı mümkın degen zaŋdy saual tuyndauy mümkın. Oǧan da köz jügırtıp körelık. Şynynda, 200 dollardan paida tüspeuı mümkın. Alaida Türkiiaǧa barǧan adam demalyp qana kelmeitını anyq. Bır erekşelıgı, halyq tūtynatyn sapaly tauarlardyŋ köbı Türkiiada şyǧarylady. Neşe türlı kiım-keşek, jemıs-jidek, dändı-daqyl, as-auqat, saiahat, kädesyi, qysqasy, turisterge kerektınıŋ bärı özınde äzırlenedı. Osynyŋ arqasynda qanşama käsıpkerdıŋ saudasy jürıp, el qazynasyna qosymşa qarjy tüsedı. Sondyqtan joǧaryda aitylǧan somadan däl sol qonaqüige köp paida tüspegenımen, basqa salalardyŋ ısı alǧa basatyny anyq. Türkiiada bır ǧana turizm qanşama salany asyrap, jan bıtırıp otyrǧanyn baiqauǧa bolady.
Al Aqtaudaǧy jaǧdai qandai? Aua raiy mūnda da Antaliiamen bırdei. Astanada kärı qys borandatyp, älek salǧanda, Aqtauda – +4, +5 gradus. Al şıldenıŋ ystyǧy Antaliiamen bırdei. Qonaqüilerdıŋ baǧasynda da alyp bara jatqan aiyrmaşylyq joq.
Aqtaudaǧy turizmdı bılmek maqsatynda Astanadaǧy turistık kompaniialardyŋ bırıne qoŋyrau şalǧan edık, arnaiy turlardyŋ qarastyrylmaǧanyn, tek ūşaqqa bilet alyp beruge kömek körsetıletının aitty. Būl qalaǧa baryp-kelu üşın bilettıŋ özı 100 myŋ teŋgeden bastalsa, 10 kündık demalys kemınde 200 myŋ teŋgenı jaǧalaityny belgılı. Al Antaliianyŋ qūny joǧarydai. Osydan baryp köpşılık qai qalaǧa taŋdau jasaitynyn baǧamdap körıŋız.
Tarihi oryndardan kende emes
Ras, Aqtaudaǧy jaǧdai Antaliiamen salystyruǧa kelmes. Alaida mūnda jūrt qyzyǧarlyq oryndar az emes. Osy tūsta myna bır jaitty aita ketken jön. Şeteldıkterdıŋ bır bölıgı köne oryndarǧa saiahat jasap, sol eldıŋ mädenietımen, tūrmys-saltymen etene tanysqandy jön köredı. Mäselen, özımız mysalǧa alyp otyrǧan türık halqy Ahmet Iаsauidı pır tūtyp, kesenesıne barǧandy paryz sanaidy. Sol sebeptı türık halqy Qazaqstandy ata-baba jūrty retınde eseptep, qadır tūtady.
Mūndai tarihi ärı qasiettı oryndar tek Türkıstan oblysynda ǧana emes, elımızdıŋ kez kelgen öŋırınde bar. Mäselen, Aqtaudan şyǧa berıste, iaǧni Maŋǧystau oblysyna qarasty tūsta mynadai oryndar bar: Orta ǧasyrlarda güldengen Ketık qalaşyǧynyŋ orny, 1834 jylǧy alǧaşqy äskeri bekınıs, Sisem-ata qorymy, jartastan qaşap jasalǧan Beket-Ata meşıtı, sol siiaqty Sūltan epe, Şaqpaq ata jerasty meşıtterı, orta ǧasyrlardaǧy keruen joly boiynda ornalasqan Qyzylqala, erekşe ornalasqan tau – Şerqala, Tamşyly su közı. Aita bersek, ary qarai da jalǧastyra beruge bolar.
Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Aqtau qalasy keleşekte Qazaqstannyŋ Antaliiasyna ainalatyn bolady» degen tapsyrmasynan keiın tiıstı şaralardyŋ jürgızılıp jatqany belgılı. Būl qalanyŋ bır mausymda 140 myŋǧa juyq turistı qabyldauǧa mümkındıgı bar. Osy üşın Aqtaudan 25 şaqyrym qaşyqtyqta 5,7 gektardy qūraityn arnaiy demalys aimaǧy qarastyrylǧan. Osy tūsta aita keter bır jait, älgınde aty atalǧan oryndarǧa turisterdıŋ qyzyǧuşylyǧyn arttyru üşın ärbır qonaqüi arnaiy ekskursiialar ūiymdastyrudy qolǧa alsa, nūr üstıne nūr bolar edı. Būl aimaqtaǧy turizmdı odan ary damytuǧa zor yqpal berer edı.
Qysta da qonaq üzılmeidı
Qystygünı Antaliia turist tartu üşın qandai qadamdarǧa barady? Mūnda aua raiy jyly bolǧanmen, teŋız jaǧasynda qyzdyrynyp jatu qolaisyz. Sol sebeptı qonaqüilerdıŋ köbı jabyq basseindermen jabdyqtalǧan. Onyŋ ışınde türlı türık as üiınıŋ taǧamdary, SPA salondar sekıldı demalys oryndary ūsynylady. Qysqasy kez kelgen jandy teŋız jaǧasynda demalǧandai äserde qaldyrady. Odan qala berdı mūsylman elderıne barynşa jaǧdai qarastyrylǧan. Kei qonaqüilerde demalys oryndary er adam men äiel adamǧa bölek jabdyqtalǧan. Al baǧasy jaz mezgılınen äldeqaida arzan.
Qoryta aitar bolsaq, Qazaqstannyŋ qai öŋırın alsaq ta, aua raiy, tabiǧaty turizmdı damytuǧa yŋǧaily. Mäselen, byltyr Astanaǧa EKSPO kezınde 3 mln turist kelıptı. Bızdegı basty kemşılık demaluşylar üşın qajet jaǧdai barynşa qarastyrylmaǧan. Aldaǧy uaqytta Memleket basşysynyŋ tapsyrmasy tiıstı deŋgeide oryndalsa, bır ǧana Aqtaudyŋ özı jylyna millionǧa juyq turistı qabyldap, el qazynasyna edäuır qarjy qūiuǧa qauqarly bolary anyq.
