Aqtoǧai – alaştyŋ kışı otany

«Elu jylda el jaŋa, jüz jylda qazan» deptı babalarymyz. Alaşqa esımı mäşhür Qarameŋdı, Jidebai, Sana, Şabanbai, Jalaŋtös sekıldı bi-şeşen, batyr-bahadürler el bırlıgın tu etken, Älihan, Älımhan, Aqbaidyŋ Jaqyby tärızdı Alaştyŋ kösemderı düniege kelıp, kındıgın kesken, Küläş, Manarbek, Äset, Şaşubaidai būlbūl ündı änşıler, Narmanbet pen Jazyqtai düldül aqyndar, Aqqyz ben Maǧauiiadai barmaǧynan bal tamǧan küişıler şyqqan Aqtoǧai audany özınıŋ 90 jyldyǧyn dürkıretıp toilady. Būl şara Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamalyq maqalasy aiasynda ūiymdastyryldy. Memleket basşysy öz maqalasynda tuǧan jerge, onyŋ salt-dästürlerıne, mädenietıne qal-qaderınşe üles qosu – şynaiy patriotizmnıŋ körınısınıŋ bırı ekenın qadap aitqan bolatyn.

«Saryarqanyŋ tösınde,
otty bel de,
Tūryp talai dauyldar,
soqty jel de.
Älihan men Älımhan,
Jaqyp tuyp,
Bır eŋkeitken sekıldı köktı jerge» dep Aqtoǧaidan şyqqan körnektı aqyn Däuıtälı Stambekūly jyr­laǧandai, Alaş­tyŋ Aqtoǧaiy – ta­rihy ǧalamat bai ölke. Tarlan tarihynan taǧylym alǧan, ötkenın jaŋǧyrtyp, öşke­nın jandyrǧan kielı jerdıŋ bü­gıngı ūrpaqtary Toqyrauynnyŋ jaǧasynda sauyn aityp, toi jasady. Daladai darhandyǧymen, eren eŋbekqorlyǧymen ejelden el bola bılgen örkendı öŋır aqsaqaldaryn ardaqtap, jastaryna önege körsettı. Bır quanarlyǧy, Bäigetöbedegı toi-duman ūlttyq önerdıŋ, sporttyŋ, mädeniettıŋ toiyna ainaldy. Şatyrşanyŋ bauraiynan aspanǧa köterılgen äsem än men tättı küi şartarapqa tarap jatty. Esımı älemge äigılı «Toqyrauyn tolqyndary» halyq än-bi ansamblınıŋ merekelık konsertın jiylǧan jūrt tık tūryp tamaşalady. Qazaqşa küres, qoi köteru, tai jarysy, alaman bäigenıŋ qyzyǧyna batqan el ata dästürımen qaita qauyşty.
Toqsan jyldyq toidyŋ köp jaŋalyǧyna kuä boldyq. Sonyŋ bırı – audan ortalyǧyna kırebe­r­ıste boi kötergen «Dombyra» monu­mentı. Metaldan qūiylǧan 12 metrlık monument alystan menmūndalap tūr. Būl – Arqanyŋ Aqtoǧaiynyŋ önerlı, änşı el ekenın ǧana emes, qazaqtyŋ ruhy dombyramen ündestıgın aiǧaqtaityn säulet tuyndysy. Köre bılgen adamǧa monumenttıŋ özı osy toidan ūlaǧat al dep meŋzep tūrǧandai.
«Dombyra būl auyldyŋ änşı, önerpaz ekendıgın aiǧaqtaidy. Onyŋ ornyna myltyq qoisa, yŋǧaisyz bolar edı. Dombyranyŋ özı keler ūrpaqqa ülgı-önege. Jas­tarymyz osyny jete tüsınuı kerek. Toi degende as ışıp, aiaq bosatyp, jai basqosu ǧana emes, ūlaǧat aluy tiıs» deidı Aqtoǧai audanynyŋ tarihyn zerdelep jürgen Tūŋǧyşbai Mūqan aǧamyz. Onyŋ pıkırınşe, Aqtoǧaidy Alaştyŋ kışı otany, kışı astanasy dep atauymyz kerek. Toidyŋ ülken ǧibraty osynda. «Alaştyŋ üş bırdei arysy osy topyraqta tuǧan. Taŋǧalarlyǧy, geog­ra­fiialyq ornalasuyna qara­saq, üş qairatkerdıŋ tuǧan auyly bır tüzıktıŋ boiynda jatyr. Araqaşyqtyǧy 30-35 şaqyrym jer. Jeltau degen jerde Älihan Bökeihan, Börıktasta Älımhan Ermekov, Töŋırektasta Aqbaidyŋ Jaqyby tuǧan. Keŋes Odaǧynyŋ Batyry ataǧyn alǧan 99 qazaqtyŋ ekeuı – aqtoǧailyq. Aqtoǧaidan ekı bırdei KSRO halyq ärtısı, tört bırdei Memlekettık syilyqtyŋ iegerı şyqqan. Būl – tarihtyŋ tek Aqtoǧaiǧa emes, qazaqqa bergen bailyǧy. Bügıngı ūrpaǧymyz tuǧan jerdıŋ äsem tabiǧatymen, tarihymen ǧana emes, ūly tūlǧalarymen maqtanuy qajet dep bılemın» dedı ol toiǧa qatysty oi-pıkırımen bölısıp. Aitpaqşy, ölketanuşy Tūŋǧyşbai Mūqannyŋ jetek­şılıgımen qūrastyrylǧan «Aq­toǧai audany» atty 614 bettık ensiklopediia toiǧa tamaşa tartu boldy.
Aqtoǧailyq abaitanuşy ǧalym Sūltan Ybyraimen toidyŋ tamaşasyn bırge qyzyqtadyq. Onyŋ aituynşa, audannyŋ kıreberısınıŋ bır jaǧynda dombyra, ekınşı jaǧynda Alaş arystarynyŋ alyp eskertkışı tūruy tiıs. «Alaş arystarynyŋ alyp eskertkışın audannyŋ 100 jyldyq toiynyŋ qarsaŋynda tūrǧyzu kerek. Syrttan kırıp kele jatqan är adam Alaştyŋ kışı otanyna kelgenın eskertkışten körer edı. Alaştyŋ toǧyz tarmaqtan tūratyn ata zaŋyn tasqa qaşap jazyp qoisaq, tıpten ǧajap bolar edı. Jas ūrpaqtyŋ alaşşyl, sanaly, örelı bolyp ösuıne, tarihtan taǧylym aluyna ondai eskertkıştıŋ ma­ŋyzy asa zor» deidı S.Ybyrai.
Alaştyŋ aitöbel aqyny Jeŋıs Qaşqynovtai tektınıŋ tūiaǧy – Ernat Qaşqynov. Ernat tuǧan jerdıŋ toiyna qomaqty üles qosty. Ol tuǧan elge, jerge degen süiıspenşılıktı, salauatty ömır saltyn nasihattaudy sözben emes, ıspen körsetıp, el ömırındegı ekı aituly oqiǧa – Astananyŋ 20 jyldyǧy men Alaştyŋ Aqtoǧaiy­nyŋ 90 jyldyǧyna orai arnaiy veloşeru ūiymdastyrdy (būl turaly «Astana aqşamy­nda» «Eljandy Ernattyŋ tartuy» degen maqala jazǧan edık). 4 qyrküiekte Ernat bastaǧan «Astana-Aqtoǧai» veloşeruıne qatysuşylar elordamyzdyŋ törındegı «Qazaq Elı» monumentınen jolǧa şyqty. Veloşeruşıler öz saparyn 7 qyr­küiekte Aqtoǧaidyŋ tö­rındegı «Alaş» alaŋynda aiaqtady.