Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Törtınşı önerkäsıptık revoliusiia jaǧdaiyndaǧy damudyŋ jaŋa mümkındıkterı» atty Joldauynda elımızdı odan ärı örkendetuge baǧyttalǧan on mındet belgılendı. Solardyŋ ışınde Astana üşın tömendegı mındetterdı asa özektı dep sanaimyn.
«Sifrlyq jäne basqa da innovasiialyq şeşımderdı äzırleuşılerdıŋ öz ekojüiesın damytuy asa maŋyzdy mäselege ainalyp keledı. Ol bızdıŋ Nazarbaev Universitetı, «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧy, IT-startaptardyŋ halyqaralyq tehnoparkı siiaqty innovasiialyq ortalyqtardyŋ töŋıregınde qalyptasuǧa tiıs. «Alatau» innovasiialyq tehnologiialar parkınıŋ qyzmetın ūiymdastyrudy tübegeilı qaita qarau qajet» deidı Elbasy bırınşı mındetınde.
Menıŋşe, būl maqsatqa jetu üşın eŋ aldymen sifrlyq qūraldar öndırısın jolǧa qoiuymyz kerek. Qazırgı taŋda memleket osy mäselenı qolǧa alyp, ärtürlı innovasiialyq önımderdı şyǧaruşylardy yntalandyruda jäne damu instituttaryn qalyptastyruda. Ekınşı maŋyzdy mäsele – sol sifrlyq qūraldardy paidalanu men tūtynudy yntalandyru. Memlekettık organdar, ūlttyq jäne jeke kompaniialar, tūtas halyq ta būl qūraldardy tūtynuy tiıs. Al üşınşıden, käsıporyndar arasynda, memleket pen halyq qarym-qatynasynda sifrlyq bailanys ornauy qajet. Mūnda bigdata, sifrlyq qoltaŋba jäne osyndai ekojüienı tanuǧa jäne kedergılerdı joiuǧa arnalǧan basqa da tehnologiialardy qoldanu şart.
Prezident tehnologiialardyŋ damuy jaily aitqanda, «Aqyldy qala» tūjyrymdamasy negızınde qalalyq ortany basqarudy engızu maqsatyn qoidy. Elbasy atap ötkendei, «Aqyldy qala» etalony Astana täjıribesı negızınde qalyptasatyn bolady. Elordada aqparattyq jäne kommunikasiialyq tehnologiialardyŋ kömegımen qalalyq infraqūrylym belsendı örkendeude. Būl öz kezegınde qala halqynyŋ ömır süru sapasyn jaqsartuda jäne jetekşı tehnologiialyq şeşımder arqyly qalalyq ortanyŋ nätijelıgın arttyruda.
«Älemde investorlar üşın qalalar bäsekege tüsedı degen tüsınık qalyptasty. Olar eldı emes, jaily ömır sürıp, jūmys ısteitın qalany taŋdaidy» delıngen Joldaudyŋ onynşy mındetınde. Qazırgı zamanǧy megapolisterdıŋ tūjyrymdamasyna qalalyq ortany keşendı basqaru engızılıp, osyndai qalalarǧa qonys audaratyn adamdar qūzyretterınıŋ standarttary köterıledı. «Aqyldy qalalar» öŋırlık damudyŋ, innovasiiany taratudyŋ jäne elımızdıŋ barlyq aumaǧynda tūrmys sapasyn arttyrudyŋ lokomotivterıne ainalady» deidı Elbasy. Eldıŋ baǧdary osy boluy kerek.
Qazaqstan Prezidentı 2030 jylǧa qarai Qazaqstandaǧy balamaly energiia ülesın 30 prosentke jetkızu mındetın qoidy. Byltyr Astanada dürıldep ötken «EKSPO-2017» körmesınen keiın de «jasyl» tehnologiialardy damytyp, qazaqstandyqtardyŋ kündelıktı ömırıne ǧana emes, bırınşı kezekte eldıŋ önerkäsıptık sektoryna engızu qajet.
Memleket basşysy şikızat industriialaryn ūiymdastyru ısın, tabiǧi resurstardy basqaruǧa qatysty ūstanymdardy syni tūrǧydan qaita pysyqtaudy, käsıporyndardyŋ energiia tiımdılıgı men energiia ünemdeuge, sondai-aq energiia öndıruşılerdıŋ öz jūmystarynyŋ ekologiialyq tazalyǧy men tiımdılıgıne qoiylatyn talaptardy arttyrudy tapsyrdy.
Baspanamen qamtu körsetkışı soŋǧy 10 jylda bır tūrǧynǧa şaqqanda 30 paiyzǧa ösıp, bügınde 21,6 şarşy metrdı qūraǧanyn aitqan Elbasy būl körsetkıştı 2030 jyly 30 şarşy metrge deiın jetkızu kerektıgın atap öttı.
Bügıngı taŋda Qazaqstanda tūrǧyn üige qatysty bırneşe baǧdarlama jüzege asty. Olardyŋ bärı maŋyzdy mındet – baspanany qoljetımdı etuge
baǧyttaldy. Uaqyt alǧa ozǧan saiyn şarttar da, operatorlar da, qarjylandyru mehanizmderı de, memlekettık qoldaudyŋ baǧyty da bırneşe märte özgerdı. Qazırgı künge būl mäselede bıraz täjıribe jinaqtadyq dep oilaimyn. Būl täjıribenı Joldau jüktegen mındetterdı oryndauda barynşa paidalanu kerek.
«Qazaqstandyqtardyŋ bolaşaǧy – qazaq, orys jäne aǧylşyn tılderın erkın meŋgeruınde. Orys tıldı mektepter üşın qazaq tılın oqytudyŋ jaŋa ädıstemesı äzırlenıp, engızılude. Eger bız qazaq tılı ǧūmyrly bolsyn desek, ony jönsız terminologiiamen qiyndatpai, qazırgı zamanǧa laiyqtauymyz qajet. Alaida, soŋǧy jyldary älemde qalyptasqan 7 myŋ termin qazaq tılıne audarylǧan. Mūndai «jaŋalyqtar» keide külkıŋdı keltıredı. Mysaly, «ǧalamtor» (İnternet), «qoltyrauyn» (krokodil), «küisandyq» (fortepiano) jäne taǧy sol siiaqtylar tolyp jatyr. Osyndai audarmalardy negızdeu täsılderın qaita qarastyryp, terminologiia tūrǧysynan qazaq tılın halyqaralyq deŋgeige jaqyndatu kerek» degen edı Elbasy atalmyş Joldauda.
Kez kelgen tıldı oqyp üirenu – bolaşaqqa salynǧan investisiia. Älemdı ärtürlı tılderde qabyldai alatyn bolsaq, qazırgı zamanǧy bılımge qol jetkızıp, san aluan mädenietten, adamdardan, közqarastardan habardar bolyp, negızgı qūzyretterımız damidy. Qazır tılderdı oqytudyŋ ärtürlı ädısterın belsendı qoldanyp, üş tılde elektrondy bılım beru resurstaryn äzırleu qajet. Bastysy, qazırgı qazaqstandyq qoǧamda üş tıldıŋ de damuy üşın tiıstı tıldık ortany qalyptastyru kerek dep oilaimyn.
