Aqyly avtotūraqtar ahualdy özgerte me?

Aqyly avtotūraqtar ülken qalalardyŋ negızgı jol-kölık mäselelerın şeşuge kömestesedı. Būl jüie Nūr-Sūltan qalasynda 2018 jyldan berı ıske qosylǧan. Sodan berı aqyly avtotūraqtar elordanyŋ jol-kölık jüktemesın tömendetuge edäuır yqpal etıp keledı. Bır qaraǧanda, halyqaralyq standarttarǧa sai, zamanaui tehnologiia­men jabdyqtalǧan ädıs tiımdı şeşım ekenı ras. Mūny älemdık täjıribe de körsetıp berdı. Bıraq būl mäselenı tübegeilı şeşu üşın jetkılıksız. Bügınde kölık aqsüiekterdıŋ belgısı emes, qozǧalys qūralyna ainalǧany aqiqat. Tıptı megapolis­terde temır tūlpar mıngenderdıŋ kedergılerge kezıgetını jasyryn emes. Öndırısı örge basqan memleketter būl mäselemen bızden būrynyraq ūşyrasqan. Tūrǧyn sany million­nan asyp jyǧylǧan astanamyz da bügınde temır tūlparǧa tarlyq ete bastady. Jūmys künderı Esıldıŋ sol jaǧalauynda bır kölıktık oryn tabu – ülken olja. Ony köruge qyraǧy köz qajet-aq. Osy oraida, qozǧalys trafigın retteu­dıŋ tiımdı ädısın saralap baqsaq. Urbanis­terdıŋ mälım­deuınşe, aqyly tūraqtar – kölık aǧynyn azaituǧa arnalǧan amaldyŋ bırı.

Eŋ alǧaşqy parkomat 1935 jyly 16 şıldede aşyldy. Būl jaŋalyq jahanǧa tarap, 1959 jyly Tokioǧa jettı. Kölık öndırısı jolǧa qoiylǧan būl elder tūraq jetıspeuşılıgın bastan keşırgenı belgılı. Sol üşın ünemı tiımdı ädıstı ızdeumen boldy. Bügınde kölık qozǧalysyn rettep, qalanyŋ belgılı bölıgınde jüktemenı azaitu üşın aqyly tūraqtar ädısı keŋınen qoldanylyp keledı. Älemdık täjıribege süiensek, būl jürgızuşılerdı arnaiy oryndardy tiımdı paidalanuǧa, uaqytty ünemdeu­ge üiretedı. Al aqyldy qosymşalar kölık qoiatyn bos orynnyŋ bar-joǧyn körsetıp tūrady.

Būl jüie Nūr-Sūltanda 2018 jyly ıske qosylǧan. Bügın bas qaladaǧy «Nūrly jol» bulvarynda 487 aqyly oryn jūmys ıstep tūr. Osy aidyŋ basynan bastap Esıl, Saryarqa, Almaty jäne Baiqoŋyr audandarynda aqyly avtotūraqtar ıske qosyldy.

Şahar äkımdıgı aqyly avtotūraqtardyŋ qajettı tızımın bekıttı. Aqyly tūraq aimaqtary Bögenbai batyr – Saryarqa – Respublika daŋǧ. – Esıl özenınıŋ jaǧalauy kvadratynda, Qajymūqan Mūŋaitpasov köşesı – Maǧjan Jūmabaev daŋǧyly – Bauyrjan Momyşūly daŋǧyly – Täuelsızdık daŋǧyly aralyǧyn, Esıl audanynda tūraq aimaqtary Saraişyq – Syǧanaq köşelerınıŋ, Tūran –Mäŋgılık el daŋǧyldarynyŋ arasynda ornalastyrylǧan. Sol sekıldı Baiqoŋyr audanynda – «Astanalyq», «Şapaǧat» jäne «Äsem» bazarlarynyŋ aumaǧynda aqyly tūraq qoiyldy. Osy nüktelerdegı tūraq qaltalary qoldanysqa berıluı üşın kerektı jabdyqtarmen jaraqtalǧan. Atap aitqanda, tiıstı jol körsetkışterı, aqparattyq qalqandar men parkomattar qoiyldy.

Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımdıgı men «Parkovochnoe prostranstvo Astany» JŞS auruhanalar, emhanalar, balabaqşalar, mektepter jäne halyqqa qyzmet körsetu ortalyqtary siiaqty äleumettık nysandar maŋyndaǧy aqyly tūraq oryndary jabdyqtalmaidy degen ortaq kelısımge kelgen.

Tölem  uaqyty ötıp ketkennen soŋ 10 minut ışınde şyǧyp ketken jön. Olai bolmaǧanda, aiyppūl esepteledı. Zaŋ boiynşa aiyppūl kölemı 3 AEK qūraidy, iaǧni 9189 teŋgenı qūraidy. Aiyppūl arqalaǧan jaǧdaida 1 apta ışınde 50 paiyzyn ǧana töleuge mümkındık qarastyrylǧan.

Būl tūraqtardyŋ kartasyn astanapark.kz saitynan nemese arnaiy qosymşadan köruge bolady. Aqy töleudıŋ de bırneşe joly qarastyrylǧan. Abonement satyp aluǧa da bolady. Tıptı aqyly tūraq maŋyndaǧy üilerdıŋ tūrǧyndaryna jeŋıldık beretın «Rezidenttık kelısım» jüiesın engızu de josparlanǧan. Al osy qyzmettı ūsynyp otyrǧan «Parkovochnoe prostranstvo Astany» JŞS mälımetınşe, aqyly tūraqtar ıske qosylǧaly oryndy paidalanu tiımdıgı üş esege artqan. Sondai-aq kompaniia keltırgen derekke qarap, būl jaŋalyqqa halyqtyŋ da boiy üirene bastaǧanyn köruge bolady. Mäselen, alǧaşynda aqyly tūraqtardyŋ jüktemesı 8-9 paiyz bolsa, bügınde būl körsetkış 23-25 paiyzǧa jetken.

Bır qaraǧanda, halyqaralyq standarttarǧa sai, zamanaui tehnologiia­men jabdyqtalǧan ädıs tiımdı şeşım ekenı ras. Mūny älemdık täjıribe de körsetıp berdı. Bıraq būl mäselenı tübegeilı şeşu üşın jetkılıksız. Mäselen, aqyly tūraqtan qaşyp, aulalarǧa tyǧylatyn jürgızuşılerden tūrǧyndar köresını körıp keledı. Aitularynşa, aiadai orynnyŋ özıne kölıgın köldeneŋ qoiatyndardyŋ kesırınen jaiau jüru mümkın emes. Tıptı, esıktıŋ aldyna qaŋtarylǧan temır tūlparlar ötetın joldy da jauyp qalady eken. Jürgızuşılerdı de tüsınuge bolady. Ailyq tabysynyŋ jartysyn aqyly tūraqqa beruge eşkımnıŋ qūlqy bolmasy anyq. Batyspen salystyrǧanda baǧasy arzan bolǧanymen, tabys deŋgeiımız olarmen salystyruǧa kelmeidı. Sondyqtan keşendı şaralar qoldanbai, tüitkıldıŋ tübıne jetu mümkın emes.

Laura SÄBİTQYZY, «Parkovochnoe prostranstvo  Astany» JŞS paidalanuşylardy

qoldau bölımınıŋ basşysy:

«Astana qalasynyŋ aqyly kölık tūraǧy keŋıstıgın qūru, paidalanu jäne basqaru» jobasy qalanyŋ köşe-jol jelısınıŋ jügın jeŋıldetu jäne jaiau jürgınşıler men kölık qūraldary qozǧalysy üşın qolaily jaǧdai jasau maqsatynda jüzege asyrylǧan. Būl jobanyŋ negızgı mındetterı: köşe-jol jelısınde kölıktı tūraqqa qoiu erejesınıŋ būzylu jaittary sanyn azaitu, aqyly kölık tūraǧy aimaqtarynda kölıktıŋ barlyq türlerınıŋ qozǧalys jyldamdyǧyn arttyru, tūraq oryndary ainalymyn arttyru, aqyly tūraqtar aimaǧyna kıretın jeke avtokölıkter legın qysqartu jäne tūrǧyndardy qoǧamdyq kölıktı paidalanuǧa yntalandyru.

Aqyly avtotūraqtar – būl qazırgı qala üşın trafiktı retteudıŋ tanymal qūraly. Atalmyş joba  elordanyŋ negızgı jol-kölık problemalaryn şeşuge kömektesedı. Avtotūraq üşın tölemdı engızu qalanyŋ köşe-jol jelısın jüktemesın tüsıruge, jaiau jürgınşıler men kölık qūraldarynyŋ jüruıne qolaily jaǧdai jasauyna yqpal etedı. Jürgızuşıler üşın būl qoǧamdyq keŋıstıktı jauapkerşılıkpen paidalanuǧa, jol erejelerın ūstanuǧa jäne tūraq uaqytyn josparlauǧa yntalandyru. Osylaişa, künı boiy qalǧan kölıkterdıŋ sany azaiady jäne jürgızuşılerdıŋ sany köbırek tūraq keŋıstıgın paidalana alady. Sondai-aq aqyly avtotūraqtardy engızudıŋ ılespe artyqşylyqtary bar, olar: qūqyq būzuşylyqtardy tırkeu qyzmetterın belgıleu jäne tūraqty ainalyp ötu arqyly tärtıp ornatu, tūraq erejelerın būzudy azaitu (ekınşı qatarlar men künı boiy tastalǧan maşinalar joq), aqyly tūraq aimaqtarynda şūǧyl qyzmetter üşın yŋǧaily jolaqtardyŋ boluy.

Sonymen qatar jūrtşylyq arasynda bızdıŋ serıktestık nendei negızde öz jūmysyn jürgızedı degen sūraq joq emes. Serıktestık «Memlekettık-jekeşelık ärıptestık turaly» 2015 jylǧy 31 qazandaǧy № 379-V QRZ-na säikes äreket etedı. Qala äkımdıgınıŋ 2016 jylǧy qaulysymen jekeşe ärıptestı anyqtau boiynşa konkurstyq komissiiamen anyqtalǧan.

Aita ketu kerek, serıktestık MJÄ şarty aiasynda eŋ üzdık jeke ärıptes bolyp daralandy, öitkenı aqyly tūraqtardy basqaru jobasy bızdıŋ mekemenıŋ öz qarajaty esebınen jüzege asyrylady jäne investisiialardy biudjetten qaitarudy közdemeidı.

Tūraq aqyly boluynyŋ negızgı belgısı 5.15 – «Tūraq orny» jäne 7.8 – «Aqyly qyzmetter» belgılerı kombinasiiasynyŋ boluy. Sondai-aq ärbır tūraq aimaǧynda barlyq qajettı aqparatty körsetetın aqparattyq qalqan ornatylǧan. Qalqannyŋ joǧarǧy bölıgınde tūraq aimaǧynyŋ nömırı ornalasqan, osy nömır arqyly jüie tūraq ornyn salystyrady.

Aqyly tūraq qyzmetterı üşın tariftı esepteu mölşerı men ädıstemesı Astana qalasy äkımdıgınıŋ 2016 jylǧy 22 jeltoqsandaǧy №108-2602 «Elordada kölık qūraldaryn tūraqqa qoiu üşın aqy aluǧa jäne olardyŋ tūraqqa qoiu uaqytyn esepke aluǧa arnalǧan arnaiy sertifikattalǧan qūrylǧylarmen jabdyqtalǧan oryndarda tariftı aiqyndau turaly» qaulysymen bekıtılgen. Sol sebeptı tūraq aqysy saǧatyna 100 teŋgenı qūraidy. Ony mobildı qosymşa nemese qolma-qol ūsaq aqşamen töleuge bolady.  Aqyly avtotūraqtardyŋ jūmys uaqyty: jūmys künderı taŋǧy saǧat 8.00-den keşkı 20.00-ge deiın. Al demalys jäne mereke künderı avtotūraqtar tegın.

Qala äkımdıgı bekıtken Erejelerdıŋ 4-babynyŋ  11-tarmaǧyna, säikes, tūraqqa rūqsat aluǧa ötınış bergen kezde jeŋıldık sanattaryndaǧy azamattar aqyly tūraq aimaǧynda kölık qūraldaryn tegın qoiuǧa qūqyly.

Memlekettık-jekemenşık ärıptestık kelısımşartyna säikes 2021 jyly 5500, osy jyldyŋ soŋyna deiın taǧy 4500 aqyly tūraq ornyn salu josparlanǧan. Söitıp ekı jylda elordany 10 myŋ aqyly tūraq ornymen qamtamasyz etu közdelgen. Būl rette, kölık tūraq oryndaryn anyqtau normativtık qūqyqtyq akt negızınde aiqyndalady.

Kenjegül TERGEMBAI, QR Jurnalister odaǧynyŋ müşesı:

– Qala ışınde kölıkpen jürıp, jan-­jaǧymyzǧa qaramastan avtotūraqqa kölıgımızdı qoiyp ketemız. Sondai sätte aqyly avtotūraq bolyp, tiıstı tölemın jasamasaŋyz, aiyppūl arqalauyŋyz bek mümkın. Sondai jaǧdai menıŋ basymnan öttı. Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanasynyŋ aldyndaǧy kölık tūraǧyna qoiyp, joq jerden aiyppūl arqaladym. Istıŋ män-jaiyn bılu maqsatynda astanalyq Äkımşılık polisiia basqarmasyna bailanysqa şyqtym. Ondaǧy mamandardan jeŋıldıgı bar azamattardyŋ sanatyn sūrastyrǧanymda özımnıŋ de sol kategoriiaǧa jatatynymdy anyqtadym. Iаǧni, mende «Semei poligony ia­drolyq synaqtarynan zardap şekken adamdar» sanatyna jatamyn. Şynyn aitu kerek, qala tūrǧyndarynyŋ basym köpşılıgı būl aqparatty bıle bermeidı. Sebebı halyq pen avtotūraq jūmysyn ūiymdastyryp otyrǧan mekemenıŋ arasynda qarym-qatynas joq. «Astana tūraq keŋıstıgı» mekemesınıŋ resmi saity bar, bıraq osyndai saittyŋ jūmysyn, ondaǧy halyq bıluı tiıs aqparattardy köpşılıkke taratu üşın äleumettık jelıler arqyly türlı rolikter, aqparat paraqşalary men habarlandyrulardy paidalanuǧa bolar edı.

Avtotūraqtarǧa tegın tūruǧa qūqyly azamattardyŋ sanatyn Nūr-Sūltan äkımdıgı Erejemen bekıtken eken.

Avto tūraq jeŋıldıgınıŋ tek mehanikalyq transporttyq qūraldarǧa taǧaiyndalatynyn, sondai-aq bır qoldanuşyǧa 2 avtokölıkten artyq jeŋıldık berılmeitındıgın de aita ketken jön. Men «Semei iadrolyq poligonyndaǧy synaqtardan zardap şekken adamdar» sanaty boiynşa kelesı qūjattardy tapsyrdym: ülgı boiynşa toltyrylǧan jäne qol qoiylǧan ötınış; jeke basymdy kuälandyratyn qūjat köşırmesı; kölık qūralyn memlekettık tırkeu turaly kuälıktıŋ (tehnikalyq pasport) köşırmesı jäne poligon kuälıgınıŋ köşırmesın tapsyrdym. Sonyŋ nätijesınde joǧaryda aqyly avtotūraqqa tölem jasamai ketkenım üşın salynǧan aiyppūl Äkımşılık polisiia basqarmasymen joiyldy. Osy jaŋalyq turaly äleumettık jelıge, sonyŋ ışınde «Feisbukke» jariialadym. Ol jerdegı jazylǧan pıkırlerdı zerdelei kele halyqtyŋ basym köpşılıgınıŋ däl osy aqyly avtotūraq turaly aqparattan beihabar ekenın baiqadym. Pıkır jazǧan azamattardyŋ arasynda qaladaǧy aqyly avtotūraqtardyŋ jalpyǧa bırdei qoldanuǧa arnalǧan aumaqtarǧa jatatyndyqtan zaŋsyz bolyp tabylatynyn jäne odan tüsken qarajattyŋ memleket qazynasyna emes, jekemenşık kompaniialardyŋ qaltasyna ketetının aityp şaǧymdanǧandar da boldy. Būl jeke ärı tereŋ jurnalistık zertteudı qajet etetın kürdelı mäsele bolǧandyqtan, ony aldaǧy uaqyttyŋ enşısıne qaldyrdym.

Sūltan SEIIT, qala tūrǧyny:

– Qazırgı kezde elorda tūrǧyndaryna äsırese temır tūlpar tızgındegender üşın özektı mäselenıŋ bırı – qaladaǧy kölık keptelısı. Sosyn aqyly avtotūraqtar desem artyq aitpaǧan bolamyn. Ärine, alyp şaharda aqyly tūraqtardyŋ boluy dūrys. Bıraq ol halyqtyŋ tūrmysymen, tabysymen sanasuy tiıs.

Aqyly avtotūraqty engızgende maqsat qaladaǧy kölık aǧynynyŋ jüktemesın azaityp, qoǧamdyq kölıktıŋ kedergısız qozǧaluyna yqpal etu bolsa, onda bügıngı künı onysy oryndalmai tūr. Odan keiın tūraqtyŋ baǧasy saǧatyna 100 teŋge beru qarapaiym azamattar üşın qymbat. Onyŋ künge, aptaǧa jäne aiǧa şaqqanda tabystyŋ 3/1 bölıgın tūraqtyŋ tölemıne arnau kerek bolatynbyz. Päter jaldap, jalǧyz kölıkpen jan baǧyp otyrǧandarǧa būl tiımsız.

Ekınşıden, köpşılık kölıkten tüsıp, qoǧamdyq kölıkke mınu üşın avtobustardyŋ taŋǧy jäne keşkı uaqyttardaǧy jürıs­terın jiıletu qajet.  Al bızde jūmysqa baratyn jäne qaitatyn uaqytta qandai körınıs bolatynyn qalalyqtar jaqsy bıledı. Sol qoǧamdyq kölıkter kündızgı uaqytta bos ketıp bara jatatynyn jiı baiqaimyn. Özım kölıktı bolǧanǧa deiın auyr riukzakpen 3-4 avtobus auystyryp, üige äreŋ jetetınmın. Būl jüikege jük, sanaǧa salmaq ekenı sözsız. Däl osyndai daǧdymen talailar küneltıp jür.

P.S: Qoryta aitqanda, aqyly avtotūraq artyqtyq etpeidı. Alaida tūrǧyndardyŋ tılegı men äleumettık jaǧdaiy eskerıluı tiıs. Memleket basşysy ūsynǧan «Jaŋa Qazaqstan» qaǧidatyn osyǧan ündeidı. Kölıgı köp qalanyŋ ekologiialyq ahualy da köŋıldı könşıtpeidı. Ara-tūra jaiau jürgende jaman emes. Bälkım, kölemdı qozǧaltqyşy bar kölıkterge salyqty üdete tüsırıp, ünemdı ömır süruge üiretetın şeteldıŋ täjıribesın elımızge engızgen jön şyǧar. Sız ne deisız äleumet?

Baijan EMBERDI