Deidi ǧasyrlar boiǧy Gamlet aitqan tämsil. 12-13 säuirde Qalleki teatrynda jaŋa premera ötti. «Gamlet». Tört jüz jyldyq tarihy bar klassikalyq tuyndy. Jalpy, qazaq teatrlarynda Şekspirdiŋ «Gamletin» qoiuǧa köp rejisser täuekel ete bermeidi. Bälkim, būl klassikalyq tuyndynyŋ astarly auyr oiyn jetkizuge qinalatyndyqtan bolar. Älde, körermen aldyndaǧy zor jauapkerşilik salmaǧyna tötep bere almai qalamyn ba degen üreiden be eken?! Qalai desek te, «Gamlet» qazaq sahnasynda sausaqpen sanarlyq ret qana köringen. Soŋǧy ret Maman Baiserkenovtiŋ rejisserlyǧymen qoiylǧan. Sondyqtan jaŋa qoiylym rejisseri Bolat Ūzaqovqa ülken jauapkerşilik artylǧany sezildi.
«Gamlet» – eŋ alǧaş ret 1600 jyly qoiylǧan eken. Ol da biylǧydai käbisa jyl bolypty. Orysşa audarmasyn alǧaş ret 1748 jyly A.Sumarokov jasaǧan. Pesa eki jyldan keiin sahnaǧa jol tartady.
«Bolu ma, älde bordai tozu ma?» Dat hanzadasynyŋ basyndaǧy azapty auyr oi, aşu, yza, kek, zorlyq pen zombylyqqa degen öştik, soǧan qarsy tūra almas tartynşaqtyq. Jamandyqqa jaqsylyqpen jauap qatu kerek pe? Älde zūlymdyqty tek odan ötken jauyzdyq qana jeŋbek pe? Adam boiyndaǧy jaqsylyq pen jamandyqtyŋ arpalysyn surettegen pesa adamzat ūrpaǧy qai ūlttyŋ, ūlystyŋ balasy bolmasyn, şynaiy adamgerşilikten attamai ömir süruge talpynuy qajettiligin nūsqaidy. Tört ǧasyrdan beri özektiligin joimai kele jatqan pesany körip, onyŋ özegindegi adami qasietterdiŋ äli de jeŋistik bermei kele jatqanyn aŋǧarasyz. 
Dat elindegi taq talasy – ol jalpy adamdardyŋ arasyndaǧy baqtalastyq, ekijüzdilik, satqyndyq, jaǧympazdyq, nemqūraidylyq, selqostyq büginginiŋ de basty taqyrybynan tüspei kele jatqanyn anyq sezesiz. Pesa rejisseri Bolat Ūzaqovtyŋ da dittegen maqsaty – osy adami qūndylyqtardyŋ kündelikti küibeŋde körinis tappai, ekiūdai küide qalyp kele jatqandyǧyn meŋzeu. «Esirikke erik bermek äbestik» dep ömirin baqai eseppen ötkizetin Klavdiiler büginde de tolyp jür. «Ärkimniŋ eŋbegine qarai ep qylar» Poloniiler az ba aramyzda?
İä, Dat eliniŋ hanzadasy qazaqşa sairaǧanda, öz zamandasymyzdyŋ tolǧauyn tyŋdaǧandai boldyq… Sybyzǧy tartqan Gamlettiŋ beinesi beiqam, beibit adamnyŋ jaibaraqat, alaŋsyz ömirin elestetkendei edi. Klavdii men Gertrudanyŋ «taquasyp, siqyrlauǧa kelgende, saitandy da tamsandyryp ketetin» miz baqpas qasqöiligi kimdi de bolsa beijai qaldyrmady. Gamletti somdaǧan Nürken Öteuilovtiŋ oiynyna jüregi qars aiyrylyp, qaiǧysyn aza tūtpaǧan körermen bolmady. Gamlet obrazy ǧasyrlar boiy türli pikirler tuǧyzyp keledi. Ol sahnada da adamzat balasyna ortaq oi salatyn erik-jigerimen, jauyzdyqty jeŋe biletin qaisarlyǧymen tolǧandyratyn obrazdardyŋ biri bolyp qala beredi. Äkesin öltirip, taǧyna otyryp, täjin kigen «qulyǧy mol jädigöi» Klavdiidiŋ tübine jetse de, kek aludan jany jai tappaidy. Ol özin las tamūqtyŋ tūtqynyndai sezinedi. Onyŋ jany aqiqatty qalaidy. «Jaramsyzdau jartysymen qoştasyp, qalǧanymen jaqsy ömir sür endeşe» dep şeşesinen bas tartuy – aq süt bergen ananyŋ taiazdyǧy qan jylatyp, qaiǧy jūtqyzady. Ölmek pe, qalmaq pa? Tausylu, tügesilu, tūralau, bordai ügitilu.
Gamlettiŋ ar azabyn jerine jetkize bilgen ärtis oiyny şynaiy şyqty. Kürsingender az bolmady. Jalpy pesa ärtisterdiŋ boiyna qan jügirtkendei. Jinaqy, tepse temir üzetin jigitterdiŋ jekpe-jekteri, temir aspalardan qarǧyp tüsip, atyp şyǧyp, ortekedei qapysyz orǧuy mült ketpedi. Oiyn körigin qyzdyrdy. Pesanyŋ ön boiynan Dat hanzadasynyŋ auzymen büginginiŋ aşy şyndyǧy jaŋǧyryp şyqqandai boldy. Sondyqtan «Gamlet» uaqyt talabyna jauap bererliktei qoiylym atanary sözsiz. Körgende arman da, körmegen de.
Pesa rejisserynyŋ pesadan keiingi oiyn bilmekke sūhbat qūrdyq.
– Spektakldi qoiu kezinde qandai qiyndyqtar kezdesti?
– Qoiylymdy daiyndamas būryn özim eki aidai ony elep-ekşedim. 200 bettik pesany barynşa ūǧynyqty bolsyn dep 30 betke deiin qysqarttym. 
Sodan keiin tört jarym ai ärtistermen jūmys jasadym.Gamlettiŋ oiyn ärtistiŋ boiyna siŋiruge tyrystym. Oŋai bolmady, ärine. Ülken jauapkerşilik. Körermender kelip, jaqsy somdady, oiynsezimderimen aiqyn ūqtyrdy degen sözderdi estigende, olardyŋ jüregine jetkenin sezdim. Būl – ülken quanyş.
– Maqsatyŋyzǧa jettiŋiz be?
– Meniŋ maqsatym – külli adamzat basyndaǧy jaǧdaidyŋ özgermegendigin körsetu. Ol – bolaşaq turaly qaiǧy jeu. Keleşek ūrpaqqa neni amanat etu, adami qasietterden arylmai ömir süru qajettiligin jetkizu. Kostiumge köp köŋil bölip, ony tym äspettep jibersek, ol keri äser etui de mümkin edi. Sondyqtan bügingi buynnyŋ közqarasyna jaqyndatyp, qazirginiŋ qazaqy Gamletin jasap şyǧarudy közdedim. Gamlettiŋ ar arpalysy arqyly är qazaqqa oi salsaq, onda nysandaǧy müddemizge jettik degen oidamyn, – dedi rejisser saualymyzǧa.
Şynar ÄBILDA
Uyz lebiz
Äkim TARAZİ,
QR Memlekettik syilyǧynyŋ iegeri, jazuşy:
– «Gamlet» – Şekspir şyǧarmalary işinde alaböten, erekşe, jūmbaq dünie. Özge şyǧarmalaryna ūqsamaidy. «Romeo-Djuletta», «Otello» siiaqty şyǧarmalarynda bäri aiqyn. «Gamletti» – HH, HHI ǧasyrlardyŋ jazuşylary jazdy deseŋ, senedi jūrt. Öitkeni, bolaşaq ǧasyrlardyŋ stilin tanuǧa bolady. Bir qoiylymnyŋ işinde ekinşi qoiylymnyŋ jürui – ol kezdiŋ dramaturgiiasyna tän emes. Soŋǧy bir elu jyldyŋ köleminde Şekspir jeke tūlǧa emes, ūjymdyq dramaturg degen pikir aitylyp jür. L.Tolstoidyŋ Şekspirdi jerden alyp, jerge salatyn bir syn maqalasy bar. Şekspir şyǧarmalarynda ala-qūlalyq bar ekeni ras. Men oǧan qosylam. Biraq «Gamlet» ondai şyǧarmalar qatarynan emes.
Men mensine qoimaityn teatrdyŋ oiynyna birinşi ret riza boldym. Bir auyz sözben aitqanda, ūialmastan basqalarǧa körsetuge tūratyn qoiylym. Ūly dramaturg öziniŋ ūlylyǧymen şaǧyn ūjymdy biiktetip tūr. Būryn teatrǧa kelgende kişkentai auyldyq sahnany körgendei boluşy edim. Būl joly sahna keŋeiip ketti. Älemdik deŋgeidegi teatrda otyrǧandai küi keştim. Dramaturgtiŋ ūlylyǧy bärin de juyp-şaidy.
Dramaturgiia joq jerde jaqsy spektakl bolmaidy. Meili ärtis baspen tūrsyn, aiaqpen jürsin, dramaturgiiasyz oiyn körinbeidi. Būl joly ärtisterdiŋ bäri ǧajap oinady. Ülken-kişi dep böle-jarudyŋ jöni joq. Öitkeni, dramaturg material berip otyr. Kädimgidei keremet, bäri anyq. Dombyra işegin baptap, tartyp qoiǧandai. Qolyŋa alyp, tarta beretindei. Birinşi ret köŋilime qonǧan, men riza bolǧan qoiylym boldy. Jazuşy, dramaturg retinde qaramai, naǧyz körermen retinde riza boldym.
Asylbolat YSMAǦŪLOV,
QR Eŋbek siŋirgen ärtisi:
– Jalpy alǧanda, qoiylym köŋilden şyqty. Ärine, keibir jerlerin basqaşa qoiu kerek pe degen oi tudy. Aiqai köpteu körindi. Tek Gamlettiŋ janaiqaiy ǧana jürekke jetti bilem. Şynaiy şyqty. Muzykasy da keibir tūsta artyqtau boldy ma dep qaldym. Ärtister kelip pesa oinaǧanda u qūiatyn sätke aksent beru kerek edi. Kinoda ony «stop-kadr» deidi. Uǧa qarap qalǧan kezde Korol men ony baǧyp tūrǧan Gamlettiŋ bet jüzindegi özgeris, säl üzilis jasalsa, anyq baiqalar edi. Bolattyŋ özine de aittym mūny. Äli de jalaŋ qimyldan göri işki tüisikpen ündesetin tūstaryn oinatu kerek siiaqty. Degenmen, «köş jüre tüzeledi» deimiz ǧoi. Teatrdyŋ kün öte kemeldene beretin jaqsy qasieti bar. Alǧaşqy tolqudyŋ kezinde azdap auytqular boluy yqtimal. Onyŋ üstine ekinşi qūramdaǧy ärtisterdiŋ oiynyn köru qajet. Naqty baǧany sonda qoia jatarmyz. Betalystary öte jaqsy.
Al jalpy alǧanda, kostiumderi bügingi körermenge arnalǧan. Qabyldauǧa, tüisinuge jeŋil. Qazirgi zamanmen jaqsy parallel jürgizilgen.
Alma UMAROVA,
Astana qalasynyŋ
№58 qazaq orta mektebiniŋ direktory:
– Jalpy, Şekspirdiŋ şyǧarmalaryn qoiu qai teatrǧa bolsa da, ülken abyroi dep oilaimyn. Ol – ülken jauapkerşilik te. «Gamlet» qoiylady degennen taǧatsyzdana kütip jürdim. Özim teatrǧa jii keletin körermen bolǧan soŋ, tūŋǧyş premerasyn ötkizip alǧym kelmedi.
Būl qoiylymda uaqytpen sanaspaityn tereŋ oi bar. Adamdy ne istep, qalai ömir sürip jürmin dep oilantady. Pende ǧūmyrda jiǧan-tergenniŋ barlyǧy aldamşy, opasyz ekendigin paş etedi. Abaişa aitsaq, «Ölsem, ornym qara jer syz bolmai ma?» degendi Gamlet te basynan keşirgenin kördik. Onyŋ da işi tolǧan u-zapyran, qolynda bilik, kökirek közi oiau bolsa da tük bitirmei, tek adamdardyŋ azǧyndyǧynyŋ şieleniske tüsuinen syrtyn dürdei etuge beiimdigin jeke basynyŋ arpalysymen äşkereleidi. Öskeleŋ ūrpaq üşin de mäŋgilik taqyryptar özekti bolyp qala bermek. Kez kelgen adam adamzatqa ortaq asyl qasietterimen ǧana sanaly ömir sürmek degendi aşyp jetkizdi ärtister. Tamaşa oinap şyqty. Qoiylymnyŋ körermen jüregine jetkizer aqiqaty adami qūndylyqtardy saqtauǧa jol silteitini anyq. «Gamlet» köŋilimnen şyqty.
