Esıŋe tüsse jürekke mol jylylyq ūialatatyn oqiǧalar bolady. Sondai köŋıldıŋ hoşyn engızer jaittar Bazarbai Äleuhanūlymen bırge jürgen kezde jiı ūşyrasady. Onyŋ ärbır körınıske döp tauyp aitatyn sözderı men tapqyr äzılderı kımdı bolsa da täntı etedı. Jäne de Bazekeŋnıŋ qyzyl tılge qūşyryn töge qūryşyŋdy qandyratyn qasietıne erıksız bas iesız ärı lüp etıp kökeiıne kelgen iırımdı ūiqasy men maǧynasy üilesım tauyp aǧylyp jatqan, ūǧymǧa jep-jeŋıl, bıraq tüpkı aitar oiy salmaqty jyr örnegıne ainaldyra alatyn aqyndyǧyn tüpkılıktı moiyndaisyz. Qazaq jüzdıŋ bırınen tabyla qoimaityn osyndai öner ielerın arqasyna aruaq qonǧan adam dep jatady. Ras ta şyǧar. Qalai bolǧanda, Bazarbai josyn oiymen, tosyn täsılımen asyl sözdıŋ dämın üiırıp, ainalasyna şuaq şaşyp jüretın qazaqtyŋ marqasqa azamattarynyŋ bırı desem, artyq aitqandyq emes.
Orys halqynyŋ keremet aqyny Sergei Esenin özınıŋ eŋbek jolyn et şabuşy bolyp bastaǧanyndai, Bazekeŋ de äuelde qūrylys injenerı retınde jūmysqa kırıskenımen, poeziiaǧa degen ıŋkärlık pen adaldyq ony köp ūzamai qiyndyǧy men quanyşy astasyp jatatyn mazasyz jurnalistık mamandyqqa jetelep äkeldı. Jaŋa salany meŋgerıp äketkenı sonşalyqty, ol qatardaǧy tılşıden Jezqazǧan qalalyq «Didar» telearnasynyŋ direktory lauazymyna deiın östı, öz tälımdık mektebın qalyptastyra otyryp, jurnalistika salasynyŋ Ūlytau – Jezqazǧan öŋırındegı örelı ūstazyna ainaldy. Osylaişa söz degen qūdıretke bas idı, ony tereŋ meŋgerıp, qara sözdı qara öleŋmen ūştastyrudy bır sät te esınen şyǧarmady. Söitıp, eldı eleŋ etkızetın, esın jiǧyzyp, ärbır Alaş balasynyŋ adam boluǧa, azamatqa ainaluyna jol aşatyn qymyzdai qyzuly, qazydai närlı öleŋ jazuǧa den qoidy. Būl jönınde halyqaralyq Alaş syilyǧynyŋ iegerı Serık Aqsūŋqarūly bylai deidı: «Bazarbai kör-jerdı öleŋ ete bermeidı. Süiegınen ötıp, jüregıne jetken qūbylystarǧa ǧana qalam tartady. Onyŋ adam men qoǧam, aq pen qara, aqiqat pen jalǧan, azamattyq pen pendelıktıŋ teketıresı haqyndaǧy oi tolǧamdary oqyrmanyn beijai qaldyrǧan emes. Sonau Gomer atam zamanynan berı kele jatqan azamattyq lirikaǧa kelgende Bazarbaidyŋ adymy aşylyp, qalamy qanattanyp qoia beredı». Sondai-aq, ol Bazarbaidyŋ öz jazǧan-syzǧandaryn köptıŋ tezıne saluǧa asyǧyp, aptyǧa qoimaǧannyŋ özınde bır bekzat märttık jatyr degen oi tüiındeidı.
Rasynda, Bazarbaidyŋ «Qolymda menıŋ qalam bar» degen kıtabyn oquǧa alǧanymda, būl onyŋ jaryq körgen tūŋǧyş jinaǧy ekenın bıraq bıldım. Ärı mūny ekı sözdıŋ basyn qosyp, tört jol qūrasa, özın aqyn ekenmın dep oilap, kıtap şyǧaruǧa qūmar keibıreuler siiaqty piǧyldan Bazarbaidyŋ özın alys qoia alatyndyǧy dep ūqtym. Taǧy S.Aqsūŋqarūlynyŋ sözımen aitsaq: «Qara öleŋge degen közsız mahabbat ony aqyndyqqa alaböten jauapkerşılıkpen qaratyp, adymyn aştyrmai qoiǧandai». Iаǧni, tūla boiyn jaryp şyqqan düniesın «tört qūbylasy» tügeldengennen keiın ǧana, ony halyqqa ūsynudy jön sanaǧany baiqalady. Mūny sondai-aq özınıŋ 55 jyldyǧyna orai elınıŋ aldyndaǧy Bazarbaidyŋ esebı dep te qabyldauǧa tūrady. Sondyqtan bolar, 7 taraudan tūratyn jyp-jinaqy kıtap özınıŋ tartymdylyǧymen kez kelgen oqyrmandy bırden baurap äketedı. Öz basym jinaqty qolǧa alysymen oǧan tereŋ boilap ketkenımdı, bır demde oqyp şyqqanymdy aŋǧarmai da qaldym. Ondaǧy jazylǧan dünielerge qarap otyryp, qazaqtyŋ bırtuar aqyny Meŋdekeş Satybaldievtıŋ myna bır öleŋ şumaǧy oiyma erıksız oraldy:
«Betıme yzǧar bettei me,
Tūrǧanda örttei tūtap men.
Aiqasqa şyqsam jetpei me,
Jalǧyz-aq paluan kıtappen!».
İä, «teŋızdıŋ dämı tamşysynan bılınse», aqyn şyǧarmaşylyǧynyŋ körkemdık örısı kıtaptyŋ ışkı mazmūnynda jatatyny belgılı. Ärine, öleŋnıŋ qūrylu zaŋdylyǧyna tereŋ saraptama jasaityndai men äkkı synşy emespın, äketıp bara jatqan aqyndyǧym da joq. Degenmen, oqyrman retınde jüregıme jyly tigen öleŋderdı oqyǧannan keiıngı äserımmen bölıser bolsam Bazarbai Äleuhanūly maǧan qoǧamnyŋ naǧyz tamyrşysy sekıldı körındı. Ömırde oryn alyp jatqan qym-quyt oqiǧalarǧa öz biıgınen qarap, öz baǧasyn beredı jäne taqyrypty tereŋınen aşuy taŋǧaldyrady. Mäselen, Elbasy N.Nazarbaevtyŋ «Elı mūratqa jetpei tūryp, erı mūratqa jetuşı me edı? Sondyqtan eldıktıŋ qamyn eŋ aldymen oilamai bolmaidy» degen sözın kıtabyna epigraf retınde alyp, avtor uaqyt, keŋıstık, qoǧam aiasyndaǧy özgerısterge qatysty özınıŋ azamattyq közqarasyn aŋǧartady. «Babadan qalǧan baitaq el» jäne «Armany bar ma ūrpaqtyŋ, el ümıtın aqtaǧan» taraularyndaǧy öleŋder toptamasynyŋ bırınde:
«Tuǧan jer, ainalaiyn, altyn meken,
Ystyqsyŋ yntymaqşyl halqyŋmenen.
Alaştyŋ bır jūrty edıŋ älmisaqtan,
Bırlık pen ırılıktıŋ parqyn bılgen,
Arnadym, qabyl alşy, jarqyn öleŋ», – dep, aǧynan jarylady. Al, kındık qany tamǧan jerı «Qaraaǧaşqa hat» degen öleŋınde:
«Aŋsamadym alysty, astanany,
Jezqazǧanda el boldym asqaraly.
Menıŋ myna qalalyq tırlıgımdı,
Salt-dästürı dalanyŋ basqarady...»
dep, qazaqi tırlıkke bas iedı.
Balǧyn balalyq şaǧy men eseiu jyldary kök jusany būrqyraǧan Arqanyŋ saiyn dalasynda ötken Bazarbaidyŋ auylǧa degen yqylasy kıtaptyŋ «Auyl degen Alaştyŋ jüregı eken» bölımındegı öleŋderınde erekşe baiqalady. Onyŋ «Mūŋ jazatyn bolyp kettım men bügın» bölımındegı öleŋderınde kır şalmaǧan närkes iırımder molynan şaşylyp jatsa, «Ötken däuren eken ǧoi asyl arman» tarauy lirikalyq sezımge bai şumaqtarymen oqyrmanyn özıne tartyp alady. Bazarbai qoŋyr ömırdı qoparyp, qazaqtyŋ qoiu tırşılıgınde köŋılge qaiau tüsıretın köleŋkelı tūstardy boldyrmau jolynda Qaraǧandy oblystyq mäslihattyŋ deputaty, respublikalyq Bas redaktorlar klubynyŋ Jezqazǧan aimaqtyq filialy töraǧasy retınde äkımşılık jäne BAQ mümkındıkterın jūmyldyrumen qatar, qolynda qalamy bar ekendıgın sezdırıp, aqyndyǧyn ūtymdy paidalanyp keledı. Būl tūrǧyda aitar oiyn Bazarbai «At üstınde ūqqanym» tarauyndaǧy öleŋderınde tolyq jetkızedı. Olardyŋ barlyǧyn taldap jatuǧa gazettıŋ kölemı kötermeitının eskere otyryp, ondaǧy «Taŋdanba…» degen öleŋnıŋ bır şumaǧyn ǧana nazarǧa ūsynǧandy jön sanadym:
«Köŋıl mūŋdy qozǧaidy,Taŋdanba, bauyr,
Jürek qaǧyp qoiady talǧanda däuır,
Aram däulet jiǧannan,Qara su ışıp,
Adaldarmen än salyp, armandau täuır».
Osylaişa aqyn barşa jūrtty adamgerşılıkke, imandylyqqa, tazalyqqa ündeidı, adal ömır sürudıŋ mänısın tüisındıredı. Mıne, şynaiy öleŋnıŋ şyn ǧūmyry, tırşılık-tynys tabiǧaty osyndai.
Asyly, aqyndyq degenımız – tazalyq tektılıgı. Aqyndyq degen – ömırdı önerge ainaldyru, önerden ömır jasau, iaǧni ömırden öleŋ tudyru talanty. Osyny sezınıp, bılgıŋız kelse Bazarbai Äleuhanūlynyŋ «Qolymda menıŋ qalam bar» kıtabyna bır sät nazar audaryŋyz.
Kenjebolat Joldybai,
QR Jurnalister odaǧynyŋ müşesı
