Nūr-Sūltan qalasy Bılım basqarmasynyŋ mälımetıne süiensek, bügınde elordada 88 jalpy orta bılım beretın ūiym bar. Onyŋ 33-ı – qazaqşa, 11-ı – orysşa, al qalǧan teŋ jartysy – aralas tıldı mektepter. Bır qyzyǧy, orys mektepterındegı jäne aralas tıldı mektepterdıŋ orys synybyndaǧy oquşylardyŋ basym bölıgı – qazaq balalary. Būl qūbylystyŋ sebebın anyqtamaq bolyp az-kem zertteu jasaǧan edık.
«Ata-analarynyŋ özderı qazaqşa bılmeidı»
Elordadaǧy Mäŋgılık el köşesınıŋ boiynda ornalasqan aralas tıldı №75 mektep-gimnaziia direktorynyŋ oqu ısı jönındegı orynbasary Qaiynjamal Şoşanovanyŋ aituynşa, qazırgı taŋda mūnda 3595 şäkırt bılım alady. «Onyŋ 2875-ı, iaǧni 80 paiyzy – qazaq balalary. Alaida qazaq synyptarynyŋ sany sausaqpen sanarlyq. Mysaly, mekteptegı jalpy 110 synyptyŋ nebärı 13-ı ǧana – qazaq synyptary da, qalǧan 97-sı – orys synyptary. Sonda būl – baǧanaǧy 2875 qazaq oquşynyŋ şamamen 2 jarym myŋy orysşa oqidy degen söz» deidı ol.
Pedagog sözınıŋ jany bar. Ärtürlı ūlt ökılderınıŋ ortasy retınde suretke tüsırmek nietpen fototılşı ekeumız orysşa oqytatyn
1-synypqa bas sūqqanbyz. Söitsek, synyptaǧylardyŋ barlyǧy tügeldei qazaq balalary eken. Aitpaqşy, biyl jaŋadan osy mekteptıŋ tabaldyryǧyn attaǧan 450 şäkırttıŋ tek 31-ı ǧana qazaqşa oqudy taŋdapty. 1-synyp sany 12 bolsa, sonyŋ 11-ı – orysşa.
Atalǧan bılım ordasynyŋ direktory Saltanat Toǧataeva da osy jaitqa alaŋdaitynyn jetkızdı:
– Ädette bızge balasyn äkelerde ata-analarmen mındettı türde söilesemın. Ärine, qazaq balalarynyŋ öz ana tılderınde bılım alǧanyn qūp köremız. Orys synybyna beremın dep kelgen ata-analardy mümkındıgınşe railarynan qaitaruǧa tyrysamyz, bıraq köbısı könbeidı. Öitkenı özderı orystıldı. Balalary da sondai. Al qazaqşa bılmeitın bala qazaqşa synypta qalai oqidy? Bastauyş synypta balalary qazaqşa oqyǧanymen, öse kele orys synybyna auystyryp alatyn ata-ana da bar. Ondaǧy aitatyndary – «baǧdarlama qiyndady, sabaǧyna kömekteseiık desek, kıtaptaryn tüsınbeimız, tılı auyr».
«Orys tılı – ǧylym tılı» nemese oraşolaq oqulyqtar
Direktordyŋ sözın sol mekteptıŋ 1-synybynda oqityn egız ūldar Damir men Zamirdıŋ anasy Elmira Otarbaeva da rastady:
– Men orystıldımın, äkesı qazaqtıldı. Bıraq köbıne-köp balalardyŋ sabaǧyna men jauaptyraq bolǧandyqtan, ūldarymyzdy orys synybyna berdık, – deidı ol.
Demek, ata-ananyŋ kemınde bıreuı, onyŋ ışınde balalardyŋ sabaǧyna qarailasatyny (köbıne-köp būl röl analardıkı ekenı ras) orystıldı bolsa, būl da – joǧarydaǧy mäselenıŋ bır sebebı.
Kei jaǧdailarda balasyn orys synybyna beretın qazaq ata-analar osy äreketterı arqyly ūl-qyzynyŋ qoǧamǧa barynşa sıŋısıp ketkenın qalaidy. Mäselen, Qytaidan köşıp kelgen qandasymyz Aqytbek Qazybektıŋ ekı ūly astanadaǧy qazaq mektebınde oqyp jatqanmen, äkelerı söz arasynda olardy orysşa synypqa auystyrǧysy keletının aitty.
– Bız būrynǧy qazaq bolyp qalsaq, qazırgı qoǧamǧa sıŋıse almaityn siiaqtymyz. Men balalarymnyŋ ǧylym jolyn quǧanyn qalaimyn. Ǧylymǧa bet būrsa, oǧan aqparatty ne aǧylşynşa, ne orysşa aluǧa tura keledı. Qazaqşa ǧylymi materialdar tabu öte qiyn. Orys tılı – BŪŪ-nyŋ alty negızgı tılınıŋ bırı. Qysqasy, orysşa bılse, «jerde qalmaidy», ömır süru jeŋıldeidı, – dep sanaidy ol.
Al elorda tūrǧyny Ajar Aiymbetovanyŋ sözı boiynşa, qazaqtıldı oqulyqtardyŋ tılı tym kürdelı ärı audarmalary tüsınıksız bolǧandyqtan oquşylar qinalady.
– 8-synypqa deiın qyzym qazaq mektebınde oqydy. Himiia, fizika sekıldı pänderdıŋ oqulyqtaryn jattap oqityn. Öitkenı maǧynasyn tüsınbeidı. Audarmalary tym qiyndatylyp berılgen. Ony bala qaidan qyzyǧyp oqysyn? Amal joq, orys mektebıne auystyrdym, – dedı ol.
«Latyn älıpbiınen qinalyp qaluymyz mümkın»
Mäselege qatysty pıkır sūraǧanymyzda, Küljan Jorabekqyzy esımdı ata-ana latyn qarpınen qinalyp qalamyz-au degen qauıpke bola perzentın orys synybyna bergenın aitty:
– Qyzym №3 mektep-gimnaziianyŋ bastauyş synybynda oqidy. Jaqyn jyldary latyn älıpbiın oqu baǧdarlamasyna engızgelı jatyr. Bälkım, dūrys ta şyǧar. Bıraq būl özgerıs tek qazaq tılıne ǧana qatysty ekenın estıgenımızde, amalsyz qyzymyzdy orys synybyna berudı jön kördık. Öitkenı özımızdıŋ köz aşqaly üirengenımız – kirillisa, al orys synyptarynda sol älıpbi qalady, – dedı ol.
Respondentterımızdıŋ arasynda orysşa synypty mentalitettık tūrǧydan taŋdaǧan ata-analar da boldy. Mäselen, Säule Keulımjaeva özınıŋ 2-synyp oqityn ūlyn nege orys mektebıne bergenın tüsındıre kele:
– Qyzym qazaq mektebınde oqidy, öitkenı qyz balaǧa tän ūiaŋdyq, ibalylyq degen qasietterdı sol ortadan ala alady. Al ūlymyzdy orys mektebıne berdık. Būǧan özımnıŋ ömırlık täjıribemde kezdesken adamdar sebep boldy. Men qazır bır bankte jetekşılık qyzmette ısteimın, sonda baiqaǧanym, qazaqşa oqyǧan qazaqtıldı jıgıtterge qaraǧanda orysşa ortadan şyqqan jıgıtterdıŋ etı tırıleu keledı. Ūiaŋdyq degen qasiet jaqsy, bıraq ol joǧary qarai ösuge kedergı keltıredı. Men būl jerde ekı ūlttyŋ bırın ekınşısınen artyq qoiudan aulaqpyn. Tek mentalitetterındegı älgındegıdei aiyrmaşylyq keide ülken röl atqarady, – dedı.
P.S: Ata-analardyŋ oiy osy. San türlı sebep bar. Būl mäselenı aldyŋǧy nömırlerımızdıŋ bırınde gazetımızdıŋ tılşısı Jadyra Şamūratova da kötergen edı. Maqalaǧa jazylǧan pıkırlerdıŋ ışınde Aigül Aǧabekova atty oqyrman mūnyŋ barlyǧy ūlttyq ideologiianyŋ küştı bolmauynan ekenın jazypty. Onyŋ aituynşa, Özbekstan mektepterınde ūlttyq ideologiia pän retınde de oqytylady eken. Bälkım, bızde de osyndai şaralar jüielı türde jürgızılse, joǧarydaǧy problemanyŋ jügın jeŋıldeter me edı…
