Bügın arhiv derekterı men fotosuretterdı salystyra otyryp, elordada alǧaşqy salynǧan meşıt tarihyn baiandaimyz.
Aqmoladaǧy alǧaşqy («eskı meşıt», «bırınşı meşıt», «aǧaş meşıt» degen ataulary bar) meşıttıŋ qūrylysy aǧa sūltan Qoŋyrqūlja Qūdaimendinnıŋ qarajatyna 1838 jyly Aqmola bekınısınıŋ ırgesınen boi köteredı. Meşıttıŋ janynan 1842 jyly dınge senuşılerdıŋ qoldauymen dıni oqu orny aşylady, şaǧatai (tatar), arab tılderınde jazu,
oqudy üiretedı, qajettı oqulyqtar men kıtaptardy ata-analary men tuysqandary qamtamasyz etıp tūrady. 1843 jyly jergılıktı mūsylman balalardy oqytatyn Burabi molda üşın kışıgırım üi
salynady.
Qalaǧa kezektı keruen kelgende meşıtte qaiyrymdylyq as beru räsımderı ūiymdastyrylady. «Aǧaş meşıt» alys-jaqyn auyldardan dūǧa oqu üşın mūsylmandar jinalatyn orynǧa, Aqmolanyŋ körnektı ǧimaratyna ainalady. Uaqyt öte kele qala maŋyna saudagerler, qolönerşıler jäne syrttan kelgender qonystana bastaidy. Meşıt tūrǧan jer qala aumaǧyna kıredı, Meşıt (Mechetnaia) köşesı paida bolady. Ökınışke qarai, būl meşıt 1920 jyly örtenıp ketedı. Sol orynǧa küidırılgen qyzyl kırpışten Qosşyǧūlovtar bastaǧan auqatty adamdardyŋ, dınge senuşılerdıŋ qarjysyna Meşıt qaita tūrǧyzylady. Halyq arasynda «tas meşıt» nemese tüsıne bailanysty «qyzyl meşıt» dep atalady. Meşıttıŋ imamy jabylǧanǧa deiın – Abdrahim İsmagilov, azan şaqyruşy – Mahmud Şarafutdinovich Baibekov (1865-1942) boldy.
QazOAK-nıŋ 1930 jylǧy 20 nauryzdaǧy №43 qaulysymen №1 mūsylman meşıtı jabylyp, meşıt ǧimaraty tarihi-ölketanu muzeiıne paidalanuǧa berıldı. 
«Oktiabr revoliusiiasynyŋ 3 jyldyq merekesıne orai Aqmola qalasyndaǧy köşeler men alaŋdardyŋ atauyn özgertu turaly joba 1920 jyly 16 qaraşadaǧy Aqmola qalalyq atqaru komitetınıŋ otyrysy №70 hattamasymen (7 punkt) bekıtıledı. Meşıt köşesı – Vahitov köşesıne (jobada solai), odan Beregovoi köşesıne, al 1944 jylǧy 11 qyrküiektegı Aqmola qalalyq keŋesı atqaru komitetınıŋ №22/1 şeşımımen qazaqtyŋ halyq batyry Amangeldı İmanov köşesı bolyp ataldy. Tarihi-ölketanu muzeiı 1940 jyly Konstantin-Elena şırkeuıne köşırıledı, muzeidıŋ ornyna «Kazpivo» zavody ornalastyrylady. 1970 jyldary meşıt ǧimaratyn alyp tastap, onyŋ ornyna köppäterlı üi salyndy.
Biyl, iaǧni 22 mausymda Qoŋyrqūlja Qūdaimendinnıŋ (1794-1865) qarajatyna Aqmola qalasynda salynǧan tūŋǧyş meşıttıŋ ornyndaǧy üidıŋ (Nūr-Sūltan qalasy, A.İmanov köşesı, 2-üi) qasbetıne memorialdyq taqta ornatyldy.
Daiyndaǧan
Ǧaziza İSAHAN,
Nūr-Sūltan qalasymemlekettık
arhivı ǧylymi-zertteu bölımınıŋ basşysy
