Ruslan Tüsıpbekov degen äleumettık jelı qoldanuşy bas qaladaǧy bır dämhanada körgenın mysalǧa alyp, feisbukke «Orystanǧan Astana» atty post jazdy. Būl mäselege belgılı jurnalist Ädılbek Qaba ün qosyp, «Astanany qaitsek qazaqşa söiletemız?» degen sūraq qoiyp, halyqty oi bölısuge şaqyrdy. Oǧan pıkır jazǧandardyŋ denı bärın joǧary jaqtan bastau kerek dep esepteidı. Adamnyŋ sana-sezımıne sıltegender de joq emes. Būl pıkırlerdıŋ barlyǧynyŋ jany bar. Alaida tym tausyla bergen de jaramaidy.
Elbasy aitqandai, «Astana kelbetı – ūlt kelbetı». Ūltymyz qandai bolsa, Astanamyz da sondai. Onyŋ üstıne, elordaǧa halyq är qiyrdan jinaldy. Memleket basşysy bas bolyp, «Qazaqstannyŋ bolaşaǧy – qazaq tılınde», «Qazaq qazaqpen qazaqşa söilessın», «Qazaqstandyqtardyŋ basyn bırıktıruşı faktor – qazaq tılı» dep joǧary mınberlerde aitylyp jür. Elımızde Tılderdı damytu men qoldanudyŋ 2011-2020 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasy da bar. Onyŋ negızgı maqsaty – memlekettık tıldıŋ qoldanys aiasyn keŋeitu. Soǧan säikes, qazaq tılın meŋgergen halyqtyŋ ülesın 2017 jylǧa qarai – 80 paiyzǧa, 2020 jylǧa qarai 90 paiyzǧa jetkızu mejesı qoiyldy.
Astana qalasynyŋ Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasy osydan ekı jyl būryn äleumettık zertteu jürgızdı. Sonyŋ qorytyndysynda elordada memlekettık tıldı meŋgergen eresekterdıŋ ülesı 81 paiyz ekenı anyqtaldy. Al orys tılın bıletınder 99 paiyz bolyp şyqty. Bır qyzyǧy, qazaq tılındegı saualnamany taŋdauşylardyŋ sany 36,8 paiyz ǧana boldy. Al orys tılındegı osyndai saualnamany halyqtyŋ 61,5 paiyzy taŋdaǧan.
Osydan öz qazaǧyma ana tılınıŋ qajetı şamaly bolyp otyrǧanyn paiymdaimyz. Qaida barsaq ta, şaruamyzdy orys tılınde tyndyra salamyz. Oǧyz Doǧan syndy tılımız üşın şyr-pyr bolǧandardy dattaimyz nemese özımız eş äreket etpei, syrtynan qūr qoldap otyramyz.
Orys tılındegı saualnamany taŋdaǧandai-aq, bankomat qyzmetındegı köbımızdıŋ taŋdaitynymyz da osy tıl. Smartfondarymyzǧa qazaq şriftın engızuge erınıp, äleumettık jelıge orys ärıpterımen jaza beremız.
Qazaq tılı memlekettık tıl bolǧanymen, elımızde, negızınen, orys tılı üstemdık qūryp otyrǧany şyndyq. Qazaq tılın bılmei-aq joǧary qyzmetke tūruǧa bolady. Tılımızdıŋ märtebesın köteru üşın, oǧan qajettılık tudyru maqsatynda «Memlekettık tıl turaly» jeke zaŋ qabyldau kerek dep aitylǧaly bıraz boldy. Alaida būl ūsynys älı qoldau tappai otyr. Tıl mäselesı joǧarydan rettelse, qazaq tılın bılmei, ülken qyzmet atqara almaisyŋ degen talap qoiylsa, elımızdegı qazaqşa bılmeitın qandastarymyz tügıl, özge ūlttar qazaqşa sairap ketedı. Qazaqtardyŋ sany köbeise, tıl mäselesı özınen-özı şeşıledı dep aitatyndar da bar.
«Qazaq tılı turaly aitqanda, ıstı aldymen özımızden bastauymyz kerektıgı är uaqytta ūmyt qalady» dep aitqan edı bırde Elbasy. Astana qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasynyŋ basşysy Tıleuǧali Qyşqaşbaevpen jūmys babymen söilesıp qalatynymyz bar. Onyŋ da pıkırı osyǧan saiady. Atalmyş basqarma jyl saiyn memlekettık qyzmetkerlerge, biudjettık mekeme qyzmetşılerıne, qala tūrǧyndaryna arnalǧan qazaq tılın tegın oqu kurstaryn ūiymdastyrady. 2005 jyldan bastap qazırgı künderge deiın būl kurs tyŋdauşylarynyŋ sany 25 myŋ adamnan asty. Byltyr 1500 adam qazaq tılın üirenuge niet tanytty.
Rasymen, niet bolsa, kez kelgen tıldı üirenuge bolady. Qazır özge ūlttan şyqsa da, qazaq tılın meŋgergen, ana tılımızde söileu arqyly nan tauyp jürgen bıraz adam bar. Aitqandai, Astana qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasynyŋ ekı jyl būrynǧy zertteuınşe, elordada memlekettık tıldı meŋgergen ūlty qazaq emes eresekterdıŋ ülesı – 25 paiyz. Bızdıŋşe, az emes. Endeşe, qazaqşa bılmeitın qandastarymyz namysqa tyrysuy kerek.
Mäselen, bırneşe jyl būryn qazaqşa bılmeidı dep synalyp jürgen QR Parlamentı Senatynyŋ töraǧasy Qasym-Jomart Toqaev qazır qazaqşa täp-täuır söileidı. QR Ūlttyq ekonomika ministrı Timur Süleimenov osy qyzmetke taǧaiyndalǧanda qazaqşa bılmegenı üşın synnyŋ astynda qaldy. Ministrdıŋ aqtalǧandai bolyp aitqan jauaby adamnyŋ külkısın keltırerlıktei edı. Juyrda bır ärıptesımız onymen sūhbattasyp, T.Süleimenov qazaqşa üirenıp jatqanyn, qazır jap-jaqsy söileitının aityp keldı.
İä, köp närse adamnyŋ özıne bailanysty. Alysqa barmai, öz ömırımızden mysal keltıreiık. Soǧan deiın balalardy tek orys tılınde oqytqan auylymyzdaǧy mektebımız 1992 jyly aralas mektepke ainaldy. Audan basşylyǧy eŋ joǧarǧy qazaq synyby segızınşı synyp bolsyn dep şeştı. Däl sol jyly segızınşı synypqa köşken bız soǧan ılıgıp kettık. Ūstazdarymyz taŋdaudy özımızge qaldyrdy. Sonda bır ǧana qara köz synyptasymyz «arpa ışınde bır bidai» bolyp orys mektebınde qaldy. Qalǧanymyz qazaq mektebıne auystyq. Sonda qazaqşa oqi almaimyz dep oilamadyq. Sebebı būǧan deiın mektepte orysşa oqyǧanmen, üide qazaqşa söilesetınbız.
Bala qazaqşa söileu üşın qazaq balabaqşasy nemese qazaq mektebıne baru kerek degen pıkırler de aitylyp qalyp jatady. Būl jetkılıksız dep oilaimyz, bızdıŋ jaǧdaidaǧydai üidegı tärbie de qazaqşa boluy kerek dep esepteimız. Balabaqşa tärbieşılerıne, mektep ūstazdaryna da köp närse bailanysty.
Künı keşe ǧana jūmystan qaitu üşın avtobusqa mındık. Ädettegıdei, oryn bolmai, qolyna bır säbidı ūstap, janyna taǧy bır balany otyrǧyzǧan kelınşektıŋ qasynda tūryp qalyppyz. Bır kezde otyrǧan 3-4 jasar säbi «Altyn kün aspany, Altyn dän dalasy…» dep änūranymyzdy bastasyn. Maŋaida tūrǧan adamdar balaǧa riza bolyp qaldyq. Al anasy ändı qaidan üirengenın sūrady. Säbi balabaqşada üiretkenın jetkızdı. Osyny estıgen soŋ balaǧa ǧana emes, tärbieşısıne de razy boldyq.
Qoryta aitqanda, tıl mäselesınde de bırlık kerek dep esepteimız. Jappai bärımız qazaqşa söilesek, ana tılımızde qyzmet körsetudı talap etsek, mäsele şeşıledı. Zaŋgerlerdıŋ aituynşa, «Tūtynuşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau turaly» zaŋǧa säikes tılge qatysty sotqa şaǧymdansaq, jeŋıp şyǧamyz. Osylai dep taiauda zaŋger Abzal Qūspan aitty. Olai bolsa, joǧaryǧa jaltaqtamai, ıstı tömennen bastaǧan dūrys sekıldı.
