Tarihy tereŋ, mädenietı erekşe eldıŋ bırı – Armeniia. Armian ūlty – köne dästürın älı ūmytpaǧan, oǧan qūrmet pen ızet körsetetın halyq. Kavkaz tauyn mekendegen eldıŋ bolmysy bölek, tabiǧaty da köz toidyrarlyqtai ädemı. Sondyqtan da şyǧar, bügınde Armeniia ekonomikasy ılgerı damyǧan memleketterdıŋ qatarynda. Täuelsızdık alǧan jyldardan bastap Qazaqstan men Armeniianyŋ arasyndaǧy dostyq pen yntymaqtastyq beki tüstı. Osyǧan orai, Armeniia Respublikasynyŋ Qazaqstandaǧy elşılıgınıŋ tötenşe ökılı jäne ökılettı ministrı, uaqytşa cenımdı ökılı Artur MANASERIаN myrzaǧa ıltipatymyzdy bıldıre otyryp, bırneşe sūraqtarymyzǧa jauap beruın ötıngen edık.
Armeniia – elımızdıŋ senımdı serıktesterınıŋ bırı. Sözımızge dälel bolsyn, 2020 jyly Qazaqstan men Armeniia arasyndaǧy tauar ainalymy 15 mln dollardy qūrady, būl aldyŋǧy jylmen salystyrǧanda (11,5 mln dollar) 30 paiyzdan joǧary. Qazaqstannan Armeniiaǧa eksport 2020 jyly 66 paiyzǧa ösıp, 7,3 mln dollar bolǧan. Soŋǧy 15 jyl ışınde Armeniia ekonomikasyna Qazaqstannyŋ tıkelei investisiialarynyŋ kölemı 56,2 million dollardy qūrasa, al Armeniia Qazaqstanǧa 1,2 million dollar investisiia qūiǧan.
– Qūrmettı Artur myrza! 1991 jyldyŋ 21 qyrküiegınde Armeniia, köp ötpei 16 jeltoqsanda Qazaqstan täuelsızdık alǧanyn jariialady. Sodan berı arada 30 jyl ötıptı. Qos el damu jolyna bırge qadam basyp, bır-bırıne qoldauşy bolyp kele jatyr. Osy jyldar ışındegı Qazaqstannyŋ jürıp ötken jolyna qandai baǧa beresız?
– Qazaqstan täuelsızdık jyldarynda tūraqty ekonomikalyq damuǧa jäne halqynyŋ ömır süru deŋgeiın joǧarylatuǧa ūmtyldy. 30 jyl ışınde Qazaqstan öz maqsatyna tolyqtai qol jetkızdı, halyqaralyq arenada ülken bedelge ie, güldengen, damuşy elge ainaldy dep sanaimyn. Täuelsızdık jyldarynda respublika Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ, Täuelsız Memleketter Dostastyǧynyŋ tolyq qūqyqty müşesı, sondai-aq Şanhai yntymaqtastyq ūiymy men Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymynyŋ qatysuşysy boldy. Qazaqstan – Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ, Ūjymdyq qauıpsızdık turaly şart ūiymynyŋ jäne basqa da ūiymdardyŋ beldı müşesı. Sonymen qatar Qazaqstan ekonomikasyn damytu üşın investorlarǧa qolaily jaǧdai jasap keledı. Būl sözımızge Nūr-Sūltan qalasynda jüzege asyrylyp jatqan keŋ auqymdy qūrylys jūmystary men halyqtyŋ ömır süru deŋgeiınıŋ jyldan-jylǧa ösıp kele jatqandyǧy dälel.
– Ekı eldıŋ ortasyndaǧy sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyq jyl ötken saiyn qarqyndy damuda. Qazaqstan men Armeniianyŋ qarym-qatynasyn qalai sipattaisyz? Sız taǧy qandai salalarda yntymaqtastyqty damytyp, basymdyqtardy belgıleu qajet dep oilaisyz?
– Täuelsızdık alǧan sätten bastap Armeniia men Qazaqstan arasyndaǧy qarym-qatynas aitarlyqtai joǧary deŋgeide jäne qarqyndy damuda. Ekıjaqty yntymaqtastyq şeŋberınde Armeniia-Qazaqstan ükımetaralyq komissiiasy jūmys ısteidı, onyŋ 8-otyrysy jaqynda öttı. Onda ekı el arasyndaǧy yntymaqtastyq mäselelerı talqylandy. Sondai-aq Armeniia men Qazaqstan – parlamentaralyq dos. Memleketterımızdıŋ parlamentterı arasyndaǧy özara ıs-qimyl parlamentaralyq dostyq formatynda halyqaralyq ūiymdardyŋ alaŋdarynda joǧary baǧalanyp jür. Ekı el merzımdı türde deputattardyŋ kezdesulerın ūiymdastyrady, şarttyq-qūqyqtyq bazany jetıldıru boiynşa jūmys jürgızıp keledı. Osy uaqytqa deiın Armeniia men Qazaqstan arasynda 35-ten astam qūjatqa qol qoiylǧan. Sondai-aq ekonomikalyq saladaǧy yntymaqtastyq damyp, käsıpkerlerdıŋ qatysuymen biznes-forumdar ötkızılude.
Keleşekte ekı el turizm jäne joǧary tehnologiialar salasynda özara ıs-qimyldy damytu qajet dep sanaimyn. Būl tūrǧyda käsıpkerlerdıŋ bır-bırımen täjıribe almasqany da asa maŋyzdy.
– Armeniianyŋ tabiǧaty ejelden erekşe. Turizm salasyn tūraqty damytyp kele jatqan elderdıŋ qatarynda. Al sızge Qazaqstanda demalys ötkızgen ūnai ma? Sızdıŋ oiyŋyzşa, elımızdıŋ turistık salasyn qalai damytu kerek?
– İä, maǧan Qazaqstanda demalys ötkızgen ūnaidy. Elderıŋızdıŋ de tabiǧaty äsem. Şyǧystan batysqa deiıngı är aimaq tarihi derek pen mol şejırege toly. Asqar taular men aidyn kölder, nu orman men şöl dala – Qazaqstan geografiiasyna ǧana tän erekşelık. Qazırgı taŋda Qazaqstannyŋ türlı qyzmet salalaryn damytyp jatqanyn eskersek, turizm salasynda eleulı kemşılıkterdı körıp otyrǧan joqpyn. Eŋ bastysy, qalalardy bailanystyratyn avtomobil joldaryn jaqsartuǧa köŋıl bölu jäne Qazaqstanǧa keletın turister üşın keŋ auqymdy aqparat beru qajet.
– Artur myrza, sız Qazaqstanda qai uaqyttan berı tūrasyz? Armeniianyŋ qarapaiym tūrǧyny Qazaqstan turaly ne bıledı? Bızdıŋ elge alǧaş kelgende sızdıŋ äserıŋız qandai boldy?
– Qazaqstandaǧy diplomatiialyq missiiany 2019 jylǧy tamyzdan bastadym. Iаǧni Nūr-Sūltanda 2 jyldan astam uaqyt tūramyn. Qazaqstan astanasynda jūmys ıstep jürıp, men qazaq halqynyŋ mädenietımen, salt-dästürımen, elordanyŋ mümkındıkterımen jaqynyraq tanystym. Qazaqstan menı ǧajap tabiǧatymen, dämdı taǧamdarymen taŋǧaldyrdy.
Ökınışke qarai, Qazaqstan men onyŋ mümkındıkterı, körıktı jerlerı turaly Armeniiada aqparat joq. Sondyqtan armiandar Qazaqstannyŋ, äsırese turizm salasyndaǧy mümkındıkterı jaiynan beihabar.
Menıŋ oiymşa, qazırgı ǧalamtor naryǧyndaǧy barlyq mümkındıktı paidalanyp, osy habarsyzdyqtyŋ ornyn toltyru kerek. Qazaqstannyŋ turistık äleuetı turaly aqparattyŋ neǧūrlym keŋ kölemın jariialai bergenımız jön. Ol üşın Armeniia men Qazaqstannyŋ turistık kompaniialarymen jūmysty küşeitu jäne damytu qajet.
– Qos eldıŋ astanalary – Nūr-Sūltan men Erevannyŋ aiyrmaşylyǧy qandai? Qazaqstannyŋ bas qalasy älı jas. Elordamyzdyŋ odan ärı damuynda nenı eskeru kerek dep oilaisyz?
– Elderımızdıŋ astanalaryn salystyru dūrys emes. Öitkenı Nūr-Sūltan nebärı 24-te, al Erevannyŋ tarihy 2000 jyldan asady. Alaida menı elordadaǧy qūrylystyŋ qarqyny taŋǧaldyrady. Erevanda mūndai auqymdy qūrylys joq. Nūr-Sūltannyŋ sol jaǧalauy şeteldık investorlardyŋ qatysuymen salynuda jäne qala öte tez ösude, al Erevanda qūrylys jūmystary öte baiau jüredı. Sebebı qūrylysqa äigılı armian tasy – qyzǧylt tuf qoldanylady, ony qoldanu – öte auyr jäne ūzaq prosess. Sondai-aq Nūr-Sūltan – jazyq dalada salynǧan qala, al Erevandy tört jaǧynan tau qorşap tūr. Būl da qūrylys jūmysyna äser etedı.
Nūr-Sūltandy odan ärı damytuda eŋ bırınşı infraqūrylymdy eskerıp, qalany kögaldandyrudy jüzege asyru, qala ekologiiasyn mūqiiat baqylau qajet.
– Al Nūr-Sūltandaǧy süiıktı demalys ornyŋyz qai jer?
– Bos uaqytymda qalanyŋ ortalyq saiabaǧynda demalǧandy, äsırese Esıl özenınıŋ ädemı jaǧalauymen seruendegendı ūnatamyn.
– Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda elorda tūrǧyndaryna ne tıleisız?
– Eŋ bastysy, dostas Qazaqstan halqyna eldıŋ äl-auqatynyŋ ösıp, tūrǧyndardyŋ tatulyq pen kelısımde ömır süruın tıleimın!
– Artur myrza, äŋgımeŋızge raqmet, ekı eldıŋ altyn köpırındei qyzmetıŋızge tabys tıleimız!
Qysqaşa ömırderek:
Artur Manaserian 1955 jyly Erevan qalasynda düniege kelgen. 1982 jyly Erevan politehnikalyq institutyn, al 1988 jyly KSRO Bükılodaqtyq syrtqy sauda akademiiasyn tämamdaǧan. 1992 jyldan berı diplomatiialyq qyzmette. Armeniianyŋ Aleppodaǧy (Siriia) bas konsuly bolǧan. Mäskeude tötenşe ökıl jäne ökılettı ministr qyzmetın atqarǧan. Al 2019 jylǧy tamyzdan bastap Armeniia Respublikasynyŋ Qazaqstandaǧy elşılıgınıŋ tötenşe ökılı jäne ökılettı ministrı, uaqytşa cenımdı ökılı retınde diplomatiialyq qyzmetın atqaryp keledı.