Baspana satyp alu ärbır adamnyŋ ömırındegı negızgı mäselelerdıŋ bırı bolyp tabylady. Bır anyǧy, osy mäselenı derbes şeşu ärkımnıŋ qolynan kele bermeidı. Köptegen jas otbasy üşın jeke päterge ie bolu qol jetkızbes arman küiınde qala berude. Amaly qalmaǧan soŋ jas otbasy köbınese ata-anasymen bırge tūruǧa nemese baspana jaldauǧa mäjbür.
«Nūrly jerge» özgerıs engızıldı
Alaida memleket baspanasyz azamattardy qoldausyz qaldyryp otyrǧan joq. Elımızde 2000 jyldan bastap tūrǧyn üi qūrylysyn ūzaq merzımdı qarjylandyruǧa jäne ipotekalyq nesieleu jüiesın damytuǧa baǧyttalǧan ärtürlı şaralar jasaldy. Halyqqa qoljetımdı tūrǧyn üi salu üşın türlı baǧdarlama engızıldı. Solardyŋ bırı – «Nūrly jer» baǧdarlamasy. Onda tūrǧyn üi naryǧyn damytudyŋ keşendı ıs-şaralary közdelgen. Bırınşıden, memlekettık järdemaqşalar arqyly bank nesiesın qūrylys saluşylarǧa arzandatu; ekınşıden, halyqqa arnalǧan ipotekalyq nesielerge järdemaqşa bölu; üşınşıden, äkımdıkterdıŋ halyqtyŋ äleumettık älsız toptaryna arnalǧan tūrǧyn üi jüiesın damytuy; törtınşıden, Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı salymşylary üşın äkımdıkterdıŋ nesielık tūrǧyn üilerdı saluy. Būl baǧdarlama bügınge deiın negızgı mındetterın atqaryp keledı. Sonyŋ bır dälelı, ipotekalyq nesieleudıŋ qoljetımdılıgı artty. Tūrǧyn üi qūrylys jinaqtau jüiesı arqyly nesielık tūrǧyn üiler salyna bastady. Äleumettıŋ älsız toptaryna jalǧa berıletın tūrǧyn üi qory qūryldy. Ülestık qūrylysty qoldau tetıgı jetıldırıldı. Eŋ bastysy, jeke tūrǧyn üi qūrylysy qarqyndy damydy.
Sözımız däleldı boluy üşın mynadai statistikalyq derekterge köz jügırtelık. Resmi mälımet boiynşa Qazaqstanda 2017 jyly 11,2 mln şarşy metr (100,8 myŋ tūrǧyn üi salyndy) tūrǧyn üiler paidalanuǧa berıldı. Sonyŋ ışınde 75,8 myŋy nemese jalpy kölemnıŋ 75%-y jekemenşık sektordyŋ ülesıne tiesılı. 2018 jylǧy 1 nauryzdaǧy jaǧdai boiynşa barlyq qarjylandyru közderı esebınen jalpy audany 1,9 mln şarşy metr baspana tapsyryldy. Būl jyldyq jospardyŋ 16%-yn qūraidy. Aitarlyǧy, tūrǧyn üidıŋ basym bölıgın, iaǧni 1,7 mln şarşy metrın nemese 89%-yn jeke qūrylys kompaniialary tapsyrdy. Respublika boiynşa memlekettık sektordyŋ ülesı jalpy tūrǧyn üi qūrylysynyŋ 9,7%-yn nemese 181,7 myŋ şarşy metrdı qūraidy. San jaǧynan aitar bolsaq, 16525 baspana paidalanuǧa berıldı, sonyŋ 5663-ı – jeke üiler. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Är otbasyna baspana aludyŋ jaŋa mümkındıkterın beru» äleumettık bastamasyna orai 2018 jyly säuır aiynda «Nūrly jer» baǧdarlamasyna özgerıster engızıldı. Atap aitsaq, tūrǧyn üi qūrylysynyŋ kölemın ūlǧaitu, sondai-aq Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankınıŋ tūrǧyn üi qaryzdaryn beru parametrlerın qaita qarau boiynşa jaŋa normalar engızıldı. «Nūrly jerdegı» infraqūrylymǧa arnalǧan qarjylandyrudy 3 jyl boiy jyl saiyn 20 mlrd teŋgege köbeitu ūsynyldy. İnjenerlık kommunikasiialardyŋ qūrylysyn qarjylandyrudy jyl saiyn 80 mlrd teŋgeden 100 mlrd teŋgege deiın arttyruǧa tüzetu jasaldy. Būl qarajat biyldan bastap respublikalyq biudjetten oblystardyŋ, Astana jäne Almaty qalalarynyŋ biudjetterıne bölınedı.
– Būl – qarapaiym halyq üşın öte tiımdı baǧdarlama. Tek ony dūrys jüzege asyruǧa qolaily jaǧdai jasaluy tiıs. Ekonomikanyŋ basqa sektorlaryna ziian tigızbeudı de eskergen jön. Mysaly, baspana baǧasy öse me, älde kemi me? Bız üi tapşylyǧyna da ūrynuymyz mümkın. Sol sebeptı baspanaǧa degen ülken sūranysqa sai üi saluşylardy nesieleu baǧdarlamasyn jasau kerek. Sonda ǧana olar sūranysqa qajettı tūrǧyn üi kölemımen qamtamasyz etedı.
Ūlttyq bank baǧdarlamany qalai ıske asyrady?
Osy jerde Prezident ūsynǧan «7-20-25» baǧdarlamasy jönınde maǧlūmat bere keteiık. Atalǧan baǧdarlama aiasynda ärbır jūmys ısteitın qazaqstandyq azamat teŋgemen ipotekalyq nesie alu mümkındıkterıne ie bolady.
Būl bastamany negızgı oryndauşylar – Ūlttyq bank pen İnvestisiialar jäne damu ministrlıgı ıske asyrady. Ūlttyq bank «7-20-25» baǧdarlamasynyŋ oryndaluyna daiyndyqtyŋ 4 negızgı kezeŋın anyqtap aldy. Bırınşı kezeŋde bankterdıŋ jäne qor naryǧynyŋ mümkındıkterın barynşa paidalanu arqyly ipotekalyq qaryzdardy sekiuritteu mehanizmın qalpyna keltıru qolǧa alynady. 2018 jyldyŋ şıldesıne deiın Ūlttyq bank ekınşı deŋgeidegı bankterge (EDB – avtor) berılgen ipotekalyq nesielerdı satyp alu üşın Ūlttyq banktıŋ 100%-dyq qatysuymen arnaiy enşıles kompaniia qūrady. Onyŋ kapitaly «7-20-25» formulasy boiynşa bankterge berılgen jaŋa ipotekalyq nesielerdı naryq baǧasymen satyp alu maqsatynda Ūlttyq bank qarjysy esebınen qalyptastyrylady. Ekınşı kezeŋde «7-20-25» baǧdarlamasyn tiımdı jüzege asyru üşın atalǧan kompaniia qarjy agenttıgı retınde moiyndalady. Kompaniianyŋ obligasiialaryna memlekettık baǧaly qaǧazdarǧa salynatyndai salyq salu tärtıbı jürgızıledı.
Üşınşı kezeŋde baǧdarlamanyŋ qarjylyq şarttaryna säikes, bolaşaq qaryz aluşylardyŋ tölem qabıletı talap etıledı. Mälım bolǧanyndai, baǧdarlamaǧa resmi kırısı bar Qazaqstannyŋ kez kelgen azamaty qatysa alady. Būdan bölek, är öŋırde tūrǧyn üi qūnynyŋ ärtürlı boluyna bailanysty ırı qalalar men audandardaǧy baspana qūnynyŋ saralanuy mümkın ekenın aitu läzım. Törtınşı kezeŋde azamattar jeŋıldetılgen ipotekalyq nesiemen tolyqtai qamtamasyz etıluı jäne ol tügeldei qaitaryluy tiıs. Osyǧan orai, ipotekalyq nesie berudıŋ tartymdylyǧy üşın keibır zaŋnamalyq normalardy özgertu qajettılıgı tuyndaidy.
Sonymen qatar, Ūlttyq bank qoldanystaǧy baǧdarlamalar boiynşa berılıp qoiǧan nesielerdıŋ şarttaryn qaita qarauda. Baǧdarlamany ıske asyruǧa qatysatyn EDB qarjylyq jaǧdaiy, reitingısı jäne özge ölşem şarttary eskerılıp, anyqtalady. Qazırgı kezde Ūlttyq bank äleuettı bankterge qoiylatyn talaptardyŋ ölşemderın daiyndap jatyr. Jospar boiynşa EDB 2018 jyldyŋ ekınşı jartysynan bastap nesie beruge kırısedı. Aita ketelık, nesie berudıŋ eŋ köp mölşerı anyqtaldy. Mysaly, eger nesie somasy 20 mln teŋge bolsa, ipoteka aluşyǧa jükteme aiyna şamamen 140 myŋ teŋgenı qūraidy. Ädette, tūrǧyn üidıŋ baǧasy tömen öŋırlerde nesie somasy 7 mln teŋgenı qūrauy mümkın. Osyǧan orai, qaryz aluşyǧa jükteme ai saiyn 50 teŋge bolady. Būl köptegen adamdar üşın öte qoljetımdı. Iаǧni jūmys ısteitın är adam jeŋıldetılgen şartpen nesie ala alady. Mūndai şarttar milliondaǧan qazaqstandyqtardyŋ baspana aluyna mümkındık berıp, tūrǧyn üi qūrylysy naryǧyn damytuǧa da quatty serpın äkeledı.
Elımızde qanşa adam baspanaǧa zäru?
Mūndai saualǧa ärtürlı oi-pıkırler aitylyp jür. Ranking.kz kompaniiasy jürgızgen zertteuge süiensek, 2017 jyly Qazaqstanda 2,5 mln adam baspanaǧa zäru ekendıgı anyqtalǧan. İnvestisiialar jäne damu ministrlıgınıŋ Qūrylys jäne tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq ısterı komitetınıŋ aqparatyna säikes, 2018 jyldyŋ 1 qaŋtaryndaǧy jaǧdai boiynşa jergılıktı atqaruşy organdarda kezekte tūrǧan azamattardyŋ sany – 473019 adam. Sonyŋ ışınde 205450-ı – halyqtyŋ äleumettık jaǧynan az qamtylǧan bölıgınıŋ ökılderı, 205543-ı – biudjet salasynyŋ qyzmetkerlerı (memlekettık jäne äskeri qyzmetşıler), 59406-sy – jetım balalar men ata-anasynyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧandar, 2423-ı apatty dep tanylǧan jalǧyz ǧana baspanasy bar azamattar eken.
Baǧdarlamaǧa qatysu üşın ne ısteu kerek?
Ūlttyq bank töraǧasy Daniiar Aqyşev juyrda osy saualǧa tolyq jauap berdı. Onyŋ aituynşa, bastapqy kezeŋde jaŋa tūrǧyn üidı satyp alu ötınımderı qarastyrylady. Bırınşıden, baǧdarlamaǧa qatysuşy satyp alatyn baspanany taŋdaidy. Osyǧan orai, üilerdıŋ şektı qūny belgılenedı. Mysaly, Astana, Almaty, Aqtau jäne Atyrau siiaqty qalalar üşın baspananyŋ eŋ joǧarǧy qūny 25 mln teŋgenı qūraidy, al basqa öŋırlerge – 15 mln teŋge. Ekınşıden, baǧdarlamaǧa qatysuǧa tılek bıldırgender ötınımın, qūjattaryn alyp, bankke barady. Daniiar Aqyşev qajettı qūjattardyŋ naqty tızımı men halyqqa qyzmet körsetuge laiyqty bankterdıŋ köp ūzamai aiqyndalatynyn mälımdedı. Būl jerde qaperde ūstaityn ekı närse bar. Bırı – jeŋıldıkpen üi aluǧa niet bıldırgen adamnyŋ menşıgınde baspanasy bolmauy qajet. Ekınşısı – nesienı memleketke qaitaruy üşın naqty tabys deŋgeiınıŋ boluy mındettı.
«7-20-25» baǧdarlamasy
oiynşa qazaqstandyq azamat mynadai şarttarmen ipotekalyq nesie alu
mümkındıkterıne ie bolady:
– nesie boiynşa syiaqy mölşerlemesı jylyna 7%-dan aspaidy;
– bastapqy jarna 20%-dan aspaidy;
– nesie merzımı – 25 jyl.Qaperde ūstaityn ekı närse:
1) jeŋıldıkpen üi aluǧa niet bıldırgen adamnyŋ menşıgınde baspanasy bolmauy qajet.
2) nesienı memleketke qaitaruy üşın naqty tabys deŋgeiınıŋ boluy mındettı.
