Äset İsekeşov: Astanany jahandyq qalaǧa ainaldyru – basty maqsat

Astana ekonomikalyq forumy aiasynda ötken «Understanding Kazakhstan» basty jobalar prezentasiiasynda qala äkımı Äset İsekeşev Astana respublikalyq biudjet qarjysynan täuelsız ekenın mälımdep, elordany jahandyq qalaǧa ainaldyrudyŋ joldarymen tanys­tyrdy.

Aldymen şahar basşysy Astana qandai degen saualǧa derektermen jauap berdı. «Elbasymyzdyŋ basty jobasy – elorda 20 jyl aralyǧynda zor qarqynmen damydy. Oǧan şeteldık täuelsız sarapşylardyŋ zertteu jūmystary dälel. 20 jyl ışınde qala halqy 3 esege köbeiıp, jer aumaǧy 3 ese­ge keŋeidı. Bas qalaǧa kelıp qūiylatyn investisiia kölemı – 50 ese, kölık sany – 10 ese, al tūrǧyn üi sany 19 esege artty» dep bastady ol sözın.
Äkım «Astana memlekettıŋ qoldauymen, biudjet qarjysymen kün köredı» dep qalyp­tasyp ketken oidy joqqa şyǧardy:

– İä, bastapqyda elorda damuyna köp qarajat jūmsaldy. İnvestisiialardyŋ jalpy kölemın eseptegende 2,3 trln teŋge qūiyldy. Alaida Astana salyq retınde 6 trln teŋge qarajatty qaitaryp berdı. Demek, salynǧan aqşany 2,5 eselep berdı. Jyl saiyn bas qala el biudjetıne 750 mlrd teŋge paida äkelıp, donor-qalaǧa ainala bıldı. Käsıpkerler aitpaqşy, Astana – ekonomikalyq tiımdı joba, – dedı ol.
Astanany bügınde bükıl älem tanidy. Mūnda EQYŪ sammitı, ŞYŪ sammitı, «EXPO-2017» ha­lyqaralyq körmesı, Siriia bei­bıtşılık kezdesulerı syndy maŋyzdy şaralar ötkızıledı.
– Bas qalanyŋ damuy mūnymen toqtar emes. Älemdık trendke nazar audarsaŋyz, urbanizasiia­nyŋ qandai qarqynmen damyp kele jatqanyn baiqaisyzdar. Mäselen, 20 jyl ışınde Koreia halqynyŋ qaladaǧy ülesı 45 paiyzdan 75 paiyzǧa deiın ūlǧaiǧan. Al bızde azamattardyŋ 50 paiyzy qalada ömır sürıp jatyr. Boljam boiynşa 2050 jylǧa qarai halyqtyŋ 75 paiyzy qalalarda tūrady dep kütılude. Al menıŋ paiym­dauymşa, būl mejege uaqytynan būryn jetuımız mümkın. Sebebı jylda 50 myŋnan 100 myŋǧa deiın adam elordada qo­­naq bolyp qaitady. Jalpy, älemde jahandyq qalalar paida boluda. Şved ekonomika mektebınıŋ professory Kell Nordstrem aitpaqşy, 50 jyldan keiın 218 memlekettıŋ ornyn 600 qala basady, – dei kele, Äset İsekeşev Astananyŋ qai baǧytta damuy kerektıgıne toqtaldy.
Elorda äkımınıŋ pıkırınşe, bolaşaqta jahandyq qalalar ekonomika men innovasiianyŋ, jalpy bükıl älemnıŋ baǧytyn aiqyndap bere alady. «Irı qalalar küllı älemge şamşyraqtai jol körsete alady. Sondyqtan bız mega-qalalardyŋ täjıribesımen tanystyq. Mūndai qalalar memlekettı ǧana emes, aimaqtardy da damyta alady. Taiau Şyǧysta ol Dubai bolsa, Oŋtüstık-Şyǧys Aziiada – Singapur. Būl qalalar innovasiia, qarjy, densaulyq saqtau jäne bılım beru ortalyqtaryna ainalyp, sauda-sattyq, turizm jäne säulet salasynda tamaşa ülgı körsetude» dedı ol.
Äset Örentaiūly bäsekege qabılettı bolu üşın elde bırneşe jahandyq qalalardyŋ boluy keregın jetkızdı. Elbasy pärmenı boiynşa Astanany Euraziia keŋıstıgındegı mädeni, ǧylymi jaǧynan damyǧan ısker qalalardyŋ bırıne ainaldyru közdelıp otyr.
– Damyǧan infraqūrylym, sapaly qalalyq basqaru jüiesı jäne bäsekege qabılettılıktıŋ üş faktory, atap aitqanda, ekonomikadaǧy sauda sektorynyŋ boluy, daryndy azamattardy qalaǧa tartyp, olardy ūstap qalu, innovasiialyq ekojüienıŋ boluy qalanyŋ damuyna kömektesedı. Astana ömır süruge qolaily qala retınde damuy kerek dep şeştık. Demek, ömır süru sapasyn jaqsartu – bırınşı orynda, – dedı şahar basşysy.
Maqsatqa jetu üşın elorda «20 naqty bastama» baǧdarlamasyn qabyldaǧan bolatyn. Onda BŪŪ jäne ESDŪ belgılegen tūraqty damudyŋ 17 maqsaty negızge alyndy. Bırınşıden, baǧdarlama aimaqtyq hab jäne «aqyldy» qala siiaqty damudyŋ jaŋa modelıne bet būryp, ekınşı jaǧynan qala tūrǧyndarynyŋ ömır süru sapasyn jaqsartudy közdeidı. Būl rette «Qalalyq ortany özgertu maqsatynda «Şet aimaqsyz qala» jobasyn bastadyq. Qala aumaǧyn 100-den astam sektorǧa bölıp, barlyq sektordaǧy ömır süruge qajettı 50 äleumettık nysandy belgıledık» dedı qala äkımı. Sondai-aq, ol äkımdıktıŋ bılım beru, densaulyq saqtau, turizm, jol-kölık salasy, qauıpsızdıktı qamtamasyz etu jäne «aqyldy» qala baǧytynda atqarylyp kele jatqan ısterıne jeke-jeke toqtaldy. «Är salany jaqsartu üşın biudjet qarjysyna emes, memlekettık-jekemenşık ärıptestıkke jügınemız. Üzdıksız ılgerı jyljyp otyru üşın bızdıŋ basqaru jüiemız de özgeruı tiıs» dep basa aitty.
Söz soŋynda Äset Örentaiūly Elbasymyzdyŋ töl tuyndysy – Astananyŋ bolaşaǧy jaily oi-tolǧanystarymen bölıstı.
– Astana Singapur men Dubai siiaqty jahandyq qalalardyŋ qataryna kırudı közdeidı. Qazırdıŋ özınde elordanyŋ infraqūrylym sapasy men inves­torlarǧa qoldau körsetu deŋgeiı osy qalalarmen teŋesedı. Bas qalada «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧynyŋ qūryluy – postkeŋestık elder üşın revoliusiiamen teŋ. Endı elımızde britandyq sudialar britandyq qūqyq negızınde jūmys ısteidı. Būl investorlardyŋ zor senımın qalyptas­tyrady. Bılım jüie­sındegı köşbasşy Nazarbaev universitetı de – elorda törınde. Al jaqynda älemdık deŋgeidegı medisinalyq jelıler öz jūmysyn bastaidy. Mıne, osynyŋ barlyǧy Astanany jahandyq qalaǧa ainaldyrady dep senemız, – dep sözın tüiındedı qala basşysy.

– Tüptep kelgende, barlyǧy ekonomikany tūtas sifrlandyruǧa köşuge mındettelmek. Sol sebeptı byltyr «Sifrly Qazaqstan» baǧdarlamasy qabyldandy.

– Eger älem transfor­ma­siia­syna qatysty boljam jasaityn bolsam, 2008 jylǧy ekonomikalyq daǧdarysty ūmytpauǧa keŋes berer edım. Ol kezde qarjy kö­pırşıgı jarylǧan bolatyn. Mūnyŋ barlyǧy dūrys şeşım qabyldamau­dyŋ nemese jaily jaǧdaidyŋ bolmauynan tuyndaidy.

– Nūrsūltan Nazarbaev­tyŋ bastauymen 2017 jyly qūrylǧan jasyl tehnologiialar halyqaralyq ortalyǧy osy saladaǧy bükıl älemge jüktelgen mındetterdı atqaruǧa taptyrmas qūral ekenıne senımdımın.

– Qazaqstanda köpşılık «Iаndeks» kompaniiasynyŋ qyzmetterın paidalanady. Alaida olar būl mekemenıŋ Almatydaǧy respublikalyq fizmat mektep tülekterınıŋ töl tuyndysy eke­nın bıle bermeidı. «Iаndeks» – qazaqstandyq joba.