Asqazan auruyn talǧap ışken as jazady

Adamnyŋ asqazan-ışek, öt joldarynyŋ, bauyr, ūiqy bezı aurularyn anyqtap, emın jasaityn därıgerdı gastroenterolog dep ataidy. Asqazanǧa salmaq tüskende as qorytuǧa arnalǧan fermentterdı qabyldaǧan abzal. Aǧzadaǧy özgerısterdı boldyrmau üşın sudy köp ışıp, maily asty qorytu qiyn ekenın esten şyǧarmaǧan jön» deidı qalalyq №13 emhananyŋ gastroenterolog-därıgerı Meruert Ospanova.

– Bügınde ūiqy bezın alyp tastaǧan adamdar jiı kezdesetın boldy. Nelıkten dep oilaisyz?
– Künıne 4-5 adam osy diagnozben aldyma keledı. Ūiqy bezınsız ömır süruge bolady. Bıraq ömır boiyna saqtanyp, asqazanǧa auyr tamaqtardan tartynyp jürgen jaqsy. Dieta degen närsenı köp adam tüsınbeidı. Jalpy, ūiqy bezı million fermentke deiın bölıp şyǧarady. Jas kezınde jaqsy jūmys ıstese de, uaqyt öte kele syr bere bastaidy. Sol kezde preparattardy belgıleimız. Taǧy aitatyny, mūndai därılerdıŋ qaptamasy boluy tiıs, öitkenı ol asqazanǧa tüskende erıp ketedı de, kerek jerıne jete almaidy. Eskeretın närse, därı belgılı bır mölşerde belgılı bır jaǧdaida ǧana kömektesedı.
– Dieta degen sözdı estıgende kırpıdei jiyrylatyndardyŋ bırı özım. Eger kündelıktı üirengen tamaqty şektesek, nemen qorektenemız?
– Dieta dep tūzsyz, maisyz, aşy emes, quyrylmaǧan tamaqty aityp otyrmyn. Qiyn eşteŋesı joq. Mysaly, kotlettı maiǧa emes, buǧa pısıruge bolady ǧoi. Tamaq jep bolǧannan keiın bırden jata ketuge bolmaidy. Artyq salmaq jastardyŋ boiynda köptep kezdesedı. Būl kündelıktı az qozǧalatyn ädetımızden, sportpen şūǧyldanbaudan bolyp otyr. Fastfud siiaqty tūz sıŋgen, maiǧa batyrylǧan taǧamdarǧa üiırmız. Jūmysbasty bolyp, asty asyǧyp jep, şainamai jūtamyz. Äielder özderınıŋ salmaǧyn bır qalypta ūstau­ǧa tyryssa, er-azamattar tūlǧasynyŋ symbattyǧyna män bermeidı. Qyryqqa jetpegen erlerdıŋ qaryndary jer syzyp şyǧa keledı. Būl jerde syra erlerdıŋ tez qaryn bailauyna alyp keledı. Odan basqa bauyrdy mai basyp ketkendıkten semızdık paida bolady.
– Dūrys tamaqtanbaudan bolatyn asqazan aurularynyŋ türı köp pe?
– Atap aitqanda, as qorytu organdarynyŋ auruy gastritten bastalady. Der kezınde emdelmese, eroziia, oiyqqa ainalyp, obyrǧa jetkızedı. Helikobakter degen bakteriia bar. Būl bakteriialar asqazannyŋ eroziiasyna alyp keledı. Ol asqynsa, asqazannan qan ketıp aqyrynda hirurgiia­lyq otamen alyp tastau kerek bolady. Al bakteriialar asqazanǧa las qoldan tüsedı. Işuge jaramsyz sudan, şikı tamaqty jegennen bolady. Jemıs-jidektı aldymen ystyq suǧa sodan keiın suyq sumen juu ädetıŋızde bar ma? Joq. Al qūrǧaq jemısterdı sondai-aq türlı dänder men jaŋǧaqtardy juyp kördık pe? Joq. Ony şaiyp jıberıp, duhovkada bır qyzdyryp alǧannyŋ ziiany joq. Qoldy qalai juudy köbımız bılmeimız de. Odan basqa da qauıptı parazitter bar. Olar ışte jinalyp, öt jolyn bıtep tastaidy. Sol sebeptı öt joly auyryp kelgenderı aldymen aǧzasyndaǧy parazitterdı anyqtauǧa jıberemın. Ony da bırden tabu oŋai emes. Bügınde ışektıŋ parazitı liamblioz jasta da, kärıde de jiı kezdesedı.
– Qazır bärımız jartylai emşımız ǧoi. Öt jolyn tiubaj jasap juyp jatamyz. Būl qanşalyqty oryndy?
– «Tiubaj» tütıkşe engızu degen maǧyna beredı. Būl ädıs arqyly bauyrda jinalǧan öttıŋ artyǧyn tazalap alamyz. Ömırınde bır ret Saryaǧaşta şipajaida bolǧandar mūnyŋ ne ekenın jaqsy bıledı. Pasientterge qajettılık bolsa, özdıgımen üiınde tiubaj jasauǧa rūqsat beremın. Bıraq arnaiy därıgerlık nūsqaudy qataŋ saqtaǧan jön. Tiubaj jasaǧyŋyz kelse, aldyn ala jeŋıl as ışıp aǧzany daiyndaǧan dūrys. Sol künderı mındettı türde jyly sudy mol ışıŋız.
– Soŋǧy kezde türlı medisinalyq ortalyqtarda ışektı juu ürdıske ainalyp keledı. Onyŋ da ziiany joq pa?!
– Men därıger retınde aitarym, mūndai proseduraǧa qarsymyn. Öitkenı ışekte özınıŋ bakteriialary bar. Jaqsysy da jamany da. Özınıŋ florasy bolady. Sonyŋ arasynda tepe-teŋdık boluy tiıs. Köbıne sanatoriilerde, elordadaǧy keibır ortalyqtarda jasaidy. Menıŋ aldyma osyndai proseduradan ötıp, basyna bäle tauyp alǧandar jiı keledı. Arnaiy preparattar belgılep, ışektıŋ mikroflorasyn qalpyna keltıretın em-şara jasaimyn. Men ışektı juuǧa keŋes bermeimın.
– Ony da ülken däretı jürmei, ışek qatqan soŋ amalsyz jasaityn bolar…
– Iş qatu ülken de, jasta da kezdesedı. Jastardyŋ ış qatuynyŋ sebebı öt jolynyŋ tūnyp qaluymen bailanysty bolyp keledı. Mezgılımen dūrys tamaqtanbau da osyǧan alyp keledı. Sudy az ışedı. Fastfud, gazdalǧan susyndardyŋ paidasy az. Egde adamdardyŋ ış qatuynyŋ sebebı jasy kele ışektıŋ jūmysyn jaqsartatyn būlşyq etı älsızdene bastaidy. Mūndaida därıgerdıŋ baqylauynsyz ış jürgızetın därılerdı betaldy ışuge bolmaidy. Ony tek därıger anyqtaidy. Jüike aurularynda da būl jaǧdai kezdesedı. Sol sebeptı onyŋ tamyryn ärıden ızdegen jön. Iş jiı qatatyn bolsa ne jiı ötse, näjıske qan aralasyp şyqsa, ıştıŋ tömengı jaǧy qatty auyryp, salmaq joǧalt­saŋyz, älsızdık jailap dene qyzuy jiı köterılse, onda därıgerge körınu kerek. Dennıŋ saulyǧy asa maŋyzdy. Jylyna bır ret ış qūrylysyn ultradybystyq tekseruden ötken dūrys. Asqazan auyrmasa, FGDS jasaudyŋ qajetı joq. Bıraq 4-5 jylda zond jūtyp, asqazannyŋ jaiyn da qadaǧalaǧan jön. Qazırgı künde egde adamdardyŋ köbı qan qysymyna, jürek aurularyna taǧy basqa sozylmaly aurulardyŋ aldyn alu üşın kündelıktı därı ışıp otyrady. Onyŋ saldary bar. Sol sebeptı būl kısıler asqazanyn jiı tekserıp tūrǧany jön.
– Suǧa ketken tal qarmaidy deidı ǧoi. Arasynda emdık şöp ışıp te densaulyqty köterıp tūruǧa bola ma?
– Menen şöp şäi ışsek qalai bolady, qandai şöpterdıŋ jiyntyǧy paidaly dep sūrap jatady. Būǧan, ärine, tyiym joq. Bıraq şöp aǧzaŋyzǧa jaǧatyn bolsa, odan allergiia bolmasa ışuge bolady. Taǧy eskeretın närse, as qorytu organdarynyŋ asqynuy bolmaǧanda ǧana paidaly. Eŋ dūrysy, taǧy da qaitalap aitamyn, dieta – as qorytu organdary aurularynyŋ bırden bır emı. Jäne dūrys tamaqtanudy qaperge almai būl aurudan jazylu mümkın emes.