Elorda ırgesındegı auyldardyŋ äl-auqatyn arttyrudy közdeitın Astana aglomerasiiasy bas şahar men oǧan jaqyn ornalasqan eldı mekender arasyndaǧy alşaqtyqty joiuǧa mümkındık bermek. Aglomerasiia qūramyna engen eldı mekennıŋ bırı – Talapker auyldyq okrugı. Üş auyldy bırıktırgen okrugtıŋ ortalyǧy – Talapkerdıŋ jaiy qalai? Tūrǧyndardyŋ talaby qandai? Osy saualdarǧa jauap alu üşın auyldyŋ tynys-tırşılıgımen tanysyp qaittyq.
Astanadan 6 şaqyrymdyq jerde ornalasqan, Talapkerden bölek, auyldyq okrugtıŋ qūramyna Qajymūqan jäne Ybyrai Altynsarin auyly kıredı. Üş auylda resmi tırkelgen halyqtyŋ jalpy sany – 21627 adam, onyŋ ışınde 14906 adam – Talapker auylynyŋ tūrǧyny. Al beiresmi derekke süiensek, bır ǧana Talapkerdıŋ özınde tūrǧyndar sany 30 myŋǧa jetıp jyǧylady eken.
Talapkerdıŋ bügıngı tynysy turaly auyldyq okrugtıŋ äkımı Miras Qūjubaevtan sūrap kördık. Aituynşa, qazırgı taŋda auyldy damytudyŋ 2023 jylǧa arnalǧan Bas jospary bekıtıluge daiyn. Auyldyq okrugtıŋ äkımı 2021 jyly jergılıktı halyqtyŋ dauysymen sailanǧan edı. Eldı mekennıŋ damu qarqyny jaily äkımnıŋ aitary jaqsy. Alaida bırqatar äleumettık tetıkke qatysty tüitkıldıŋ bary baiqalady. Onyŋ ışınde auyz su, kärız jüiesı, mektep jetıspeuşılıgı jäne özgelerı bar.
«Soŋǧy ekı-üş jylda oblystyq, audandyq äkımdıktıŋ kömegı men qarjylandyruynyŋ arqasynda Talapker auyly jaqsy damyp keledı. Ötken jyly ǧana barlyq jobaǧa oblystyq biudjetten 6 milliard teŋgenıŋ kölemınde qarjy bölındı. Baǧdarşamdar, beinekameralar ornatu, avtomobil joldaryn jöndeu sekıldı baǧyttarǧa basymdyq berıldı» dedı M.Qūjubaev.
2018 jyldan auyl törtınşı deŋgeilı biudjetke köşken. Oǧan jergılıktı maŋyzy bar mäselelerdı şeşu kezınde ekonomikalyq tūrǧydan meilınşe derbes bolsyn degen maqsat negız boldy. Iаǧni eldı mekendegı äleumettık mäselelerdı şeşu üşın audan biudjetıne auyz aşpai, mümkındıgınşe joǧyn özı tügendeuı tiıs. Osy tūsta jergılıktı qauymdastyqtyŋ yqpaly bar. Ötken jyly oǧan auyl tūrǧyndary arasynan 26 adam sailandy. Olardan basqa sany 100-ge jetetın belsendı azamattar bar. Talapkerdıŋ ırgelı damuyna bırqatar ūiymnyŋ ülesı sıŋıp otyr. Atap aitsaq, aqsaqaldar keŋesı, analar keŋesı, ardagerler keŋesı men qūqyq būzuşylyqtyŋ aldyn alu jönındegı keŋes maŋyzdy mäselelerdı şeşude, tūrǧyndardyŋ talap-tılegın jetkızude özınşe septıgın tigızedı. Barlyq keŋeste jalpy sany 27 adam bar.
Auyl tūrǧyndarynyŋ sūrauymen ärı jergılıktı qauymdastyqtyŋ yqpalymen auylda biyl 160 orynǧa şaqtalǧan Mädeniet üiınıŋ qūrylysy jobalanyp otyr. Qazırgı taŋda jobalyq-smetalyq qūjaty jobalauşy «DİAS-proekt» JŞS tarapynan äzırlenude. Atalmyş orynda balalar men jasöspırımderdıŋ şyǧarmaşylyǧyn şyŋdap, damuyna arnalǧan üiırmeler aşylmaq. Odan bölek, bügınde 500-ge juyq balaǧa auyl klubynda tegın sabaqtar ūiymdastyrylady. Sonymen qatar ötken jyly sport alaŋy men ekı oiyn alaŋy salyndy. Jaŋa nysandardy özımız de kördık. Jalpy alǧanda, futbol, basketbol alaŋy men jügıru jolaǧynda şynyǧyp jürgen balalar men jastar joq emes.
Al densaulyq saqtau salasy boiynşa bırqatar nysan bar. Onyŋ ışınde 7200 adam tırkelgen jergılıktı ambulatoriia jäne medisina ortalyǧyn aituǧa bolady. Ambulatoriia bır auysymda 80 adamǧa deiın qabyldai alady. Sondai-aq auyl tūrǧyndarynyŋ bırşamasy Qyzyljar auylyndaǧy Selinograd audandyq emhanasyna da jügınedı.
Jalǧyz mektep azdyq etedı
Tūrǧyndardyŋ aituynşa, Talapkerde 2013 jyly salynǧan №3 jalpy bılım beretın jalǧyz ǧana mektep bar. Bıraq oryn sanynyŋ köptıgınen kei oquşylar qalaǧa qatynap oqidy. Naqty aitsaq, būl mektep 900 orynǧa josparlanǧan. Al ıs jüzınde bala sany mejeden ekı-üş ese köp. Barlyǧy 2100 oquşy bılım alyp otyr. Osy mäselenı şeşu maqsatynda biyl auylda «Jaily mektep» jobasy boiynşa 4800 orynǧa arnalǧan ekı mekteptıŋ qūrylys jobasy äzırlendı. Atalmyş joba arqyly oquşy ornynyŋ tapşylyǧy mäselesı şeşıledı dep tūrǧyndar ümıttenıp otyr. Solardyŋ bırı – auyl tūrǧyny Köpen Qasenov.
«Ekı nemeremdı künde mektepke aparamyn. Auylda alty jyldai tūryp kelemın. Jaǧdaiy jaqsy. Ekı mekteptıŋ salynǧanyn asyǧa kütıp otyrmyz. Öitkenı ülken nemerelerım qalaǧa baryp oqidy. Sol jaǧynan azdap qiyndau» dedı ol.
Auyl halqy şaǧyn käsıpkerlıkten näpaqasyn aiyryp otyr. Al basym bölıgı qalaǧa qatynap, jūmys ısteidı. Osy rette jergılıktı halyq qala ışıne №306 jäne №326 avtobusymen qatynaidy. Ekı avtobustyŋ jüru aralyǧy – 15-20 minut. Tūrǧyndar qalaǧa jetude qiyndyq joq deidı.
Ürgenı ürei tuǧyzady
Astana maŋyndaǧy eldı mekenderde qaŋǧybas itter köbeigen. Būǧan ne sebep bolyp otyrǧanyn ärkım ärtürlı tüsındıredı. Mūndai mäsele Talapkerde de bar. Auyldyŋ 67, 69 jäne Şämşı Qaldaiaqov köşelerın aralai jürıp, bır top iesız januardy kezdestırdık. Köşe kezgen qaŋǧybas itter jergılıktı tūrǧyndardyŋ üreiın qaşyratyn körınedı. Äsırese balasy üşın uaiymdaityn ata-ana qarǧybauy joq salpaŋ qūlaqtardyŋ sany köbeiıp bara jatyr dep dabyl qaǧuda. Toptasyp jürgen itter auyl balalarynyŋ mektepke barar kezınde mazasyn äbden alady deidı tūrǧyndar. Qaladaǧy qaŋǧybas itterdı jük kölıgımen äkelıp, şyǧaryp jıbergenın olar bır emes, bırneşe ret körıp kuä bolǧan. Osy mäselege qatysty 2022 jyldyŋ 2 nauryzynda küşıne engen «Januarlarǧa jauapkerşılıkpen qarau turaly» zaŋyn aituǧa bolady. Zaŋǧa mız baqpai, itın bailausyz qaldyratyndar artynşa Äkımşılık qūqyq būzuşylyq kodeksınıŋ 408-babyna («Jeke tūlǧanyŋ mülkıne ziian keltırgen itterdı seruendetu erejelerın būzu») säikes 10 AEK kölemınde aiyppūl töleidı. Degenmen būl tüitkıl äkımdık tarapynan älı şeşımın tappai otyr. Qoǧamǧa da ittı asyrau mädenietı asa qajet.
Auyl ümıtı – gaz ben su
Talapkerlıkter üşın eŋ qajettı tetık – auyz su mäselesı. Bırneşe jyldan berı mäsele şeşılmei keledı. Ortalyqtandyrylǧan su jüiesıne tolyqtai qosylu – tūrǧyndardyŋ basty talaby. Elorda ırgesınde tūrǧanmen, halyq auyz sudy tıptı qaladan tasuǧa mäjbür. Auyldyŋ aulasynda bır-ekıden qūdyq bar, bıraq suy aşy bolǧandyqtan ışuge jaramsyz. Qūdyqtan basqa, su beretın arnaiy tört oryn bar. Mūndaǧy jūrt auyz su üşın osy oryndarǧa baryp, ūzyn-sonar kezekte tūrady. Auyr tırlıkke äbden könbıs bolyp alǧan tūrǧyndar jazda qinala qoimaǧanmen, su tasudyŋ tauqymetın qys boiy tartyp şyǧady. Äsırese aptalap aq tütek boran soǧyp, köşenı beluarǧa deiın qar basyp qalǧan künderı qiyn. Mūndai kezde su beretın orynǧa jetu üşın borannan keiıngı kürtek qardy ombylap keşıp baru kerek. Auyl tūrǧyndary üşın özektı auyz su mäselesıne qatysty sūraqty auyldyq okrug äkımıne qoidyq. Sözınşe, osy uaqytqa deiın Astana qalasyna ırgeles eldı mekenderdı äleumettık-ekonomikalyq damytudyŋ keşendı jospary şeŋberınde Talapker auylynda ūzyndyǧy 178617 şaqyrym bolatyn sudy taratu jelılerınıŋ qūrylysy aiaqtaldy. Auyldy ortalyqtandyrylǧan sumen qamtamasyz etu maqsatynda byltyr Talapkerde sudy taratu jelılerı salyndy. Olardy Kenjebai jäne Rahymjansai jerasty suy ken ornynan su qūbyryna qosu josparlanuda. Al biyl magistraldyq su qūbyryn saludy bastau josparlanyp, ıske asyrylmaq.
Talapker auylynyŋ barlyq tūrǧyn üilerı men basqa nysandary peşpen jylynady. Auylǧa gaz tartu merdıger kompaniia «Qazaq mūnai jäne gaz tasymaldau instituty» JŞS-pen jasalǧan kelısımşart negızınde jüzege asady. Bıraq eldı mekende tūratyndardyŋ aituynşa, älı künge deiın kögıldır otyndy körgen joq, baiaǧydai kömır jaǧyp otyr.
Jaryq, jol men tazalyq kerek
Endıgı mäsele – elektr quaty. Auyldyq okrug äkımınıŋ aituynşa, elektr jaryǧyn jekemenşık jelıden tūtynyp kele jatqan tūrǧyndardy memlekettık jelıge köşıru jūmysy byltyrdan jüzege asyp jatyr.
– Auyldy ortalyqtandyrylǧan elektr quatymen tolyqtai qamtu jūmysy kezeŋ-kezeŋımen ıstelıp keledı. Ötken jyly Talapker auylynda 25 QTS-ty (qosalqy transformatorlyq stansa) jöndeu jūmysy aiaqtaldy. Bügınde «AREK» AQ qyzmetınde 16 QTS bar. Al negızınde barlyǧy 49 QTS jūmys ısteidı. Endıgı kezekte QTS-ty memlekettık ortalyqtandyrylǧan jüiege qosu jūmysy qaldy, – dedı auyldyq okrug äkımı.
Aita keteiık, elektr quaty jekemenşık jelıge qosuly bolǧan soŋ, auylda 2020 jyly köşe jaryǧy bolmaǧan edı. Saldarynan kölık qaqtyǧysy, tūrǧyndar şaǧymy sekıldı mäseleler oryn aldy.
Talapker auyldyq okrugıne qarasty üş auyldaǧy joldardyŋ aumaǧy 120 şarşy şaqyrymdy qūraidy. Onyŋ ışındegı 90 şarşy şaqyrym Talapkerge tiesılı. Auyldaǧy kentışılık joldardy kürdelı jöndeu jūmysyn 2020-2022 jyly «ABK Avtodor» JŞS merdıger ūiymy aiaqtady. Ūzyndyǧy 27,4 şaqyrymǧa sozylǧan jolǧa asfalt töseldı. Sondai-aq köşe jäne jol jelısın ortaşa jöndeu «Jerūiyq-konsalting» JŞS merdıger ūiymymen jüzege asty. Onyŋ ūzyndyǧy – 2 şaqyrym. Auyldyq okrug äkımınıŋ aituynşa, şamamen joldardyŋ 70-80 paiyzy jöndeldı. Sapaly jolmen auyl tūrǧyndaryn qamtamasyz etu maqsatynda biyl bırneşe jobanyŋ jospary qaraldy. Atap aitsaq, «TarazEnerdji» JŞS merdıger ūiymy ūzyndyǧy – 9,9 şaqyrym, «Qarşyǧa 97» JŞS ūzyndyǧy 14,4 şaqyrym jol qūrylysy jūmysyn jürgızbek.
Köşedegı qoqys – auyldarǧa ortaq mäsele. Al Talapkerge qatysty aitsaq, auyldan 200-300 şaqyrymdyq jerde ülken qoqys alaŋy bar. Auyldyŋ barlyq kül-qoqysy osy jerge tögıledı. Osyǧan qatysty 2022 jyly Talapker auylynda 90 qoqys alaŋy ornatyldy. Tapsyrys beruşı – «Selinograd audanynyŋ tūrǧyn üi inspeksiiasy jäne kommunaldyq şaruaşylyq bölımı» memlekettık mekemesı. Qoqys mäselesın şeşu maqsatynda äkımdık tarapynan bügıngı taŋda qoqysty şyǧaratyn «Clean City NC» JŞS-pen kelıssözder jürgızılude.
Elordaǧa jaqyn bola tüsedı
Astana aglomerasiiasyn jüielı türde damytu – strategiialyq maŋyzdy baǧyt. Būl turaly 2023 jylǧy 31 qaŋtar künı Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Astana qalasyn damytu mäselelerı jönınde ötkızgen keŋeste atady.
– Astananyŋ jäne Aqmola oblysynyŋ äkımderı qala maŋyndaǧy audandarda tūratyn jūrttyŋ äl-auqatyn arttyruǧa küş saluy kerek. Astana aglomerasiiasy investisiia tartuǧa, innovasiialardy engızuge jäne bılıktı mamandardyŋ eŋbek etuıne barynşa yŋǧaily boluǧa tiıs. Osy baǧyttaǧy jūmysty jandandyru qajet. Älem ekonomikasynda tübegeilı özgerıster bolyp jatqan qazırgı kezeŋde būl – öte özektı mäsele. Bız osy tarihi mümkındıktı paidalanyp, elorda aimaǧyn elımızdıŋ ekonomikalyq tıregıne ainaldyruymyz kerek, – dedı Prezident.
Elordaǧa ırgeles auyldar üşın būl bastama Astana men oǧan jaqyn ornalasqan eldı mekenderdıŋ tūrmys deŋgeiın bırızdendıruge mümkındık bermek. Jaŋa öndırıs käsıporyndary men infraqūrylym nysandaryn ornalastyru elorda ırgesındegı auyldardyŋ äleuetın arttyruǧa yqpal etedı. Būl – bız aitqan Talapker auyly üşın eŋ qajet tetık. Jyl saiyn demografiiasy ösıp jatqan auylǧa qai saladan alsaq ta betbūrys qajet dei alamyz. Säikesınşe, infraqūrylym da bolu kerek. Astana aglomerasiiasyna engen Talapkerdıŋ talaby – soǧan sai bolu.
