Astana äkımderı

ŪLT MEREIIN TASYTTY

1997 jyly 10 jeltoqsanda Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev Aqmola qalasyn Qazaqstan Respublikasynyŋ elordasy etıp jariialau jönındegı Jarlyǧyna qol qoidy. Sol sätten bastap-aq, Aqmola oblys qūramynan şyǧyp, derbes äkımşılık-aumaqtyq bırlıkke ainaldy. Däl sol künı Memleket basşysynyŋ jaŋa rezidensiiasynda Prezident, Parlament jäne Ükımettıŋ bırlesken otyrysy ötkızıldı. Qyzyq bolǧany sol: otyrysqa qatysuşylar atşaptyrym zaldaǧy öz oryndaryna jaiǧasa bergende, Nūrsūltan Äbışūly özınıŋ resmi kästömımen, prezidenttık jūldyzşasymen kelse de jūrtqa qarap: «Sızderge zal ūnady ma?» dep sūrady. Eşkım äzıldeuge de, basyn şūlǧuǧa da ülgermedı. Öitkenı daǧaradai äsem zaldyŋ ūnamauy mümkın emes bolatyn.
Otyrysty aşyp, söz söilegen Prezident bır jyldan säl asatyn uaqytta Aqmolada qyruar jūmystar jasalǧanyn atap aitty. BŪŪ-nyŋ, halyqaralyq ūiymdardyŋ ökılderı, şetel elşılerı arqyly älemdık qauymdastyq Qazaqstannyŋ osynau batyl qadamyn joǧary baǧalaitynyn jetkızdı. Prezidenttıŋ myna sözı eşqaşan esımnen ketpeidı: «Tura bügıngı künnen bastap, egemen Qazaqstannyŋ taǧdyryna qatysty şeşımderdıŋ barlyǧy Aqmolada qabyldanady». Özınıŋ sözın ısımen däleldegen Nūrsūltan Äbışūly taǧy ekı Jarlyqqa qol qoidy. Bırı – 1998 jyldy Halyq bırlıgı jäne ūlttyq tarih jyly dep jariialau, ekınşısı – äleumettık jaǧynan az qamtylǧan azamattardy qoldau jönındegı jalpyūlttyq qor qūru. Elbasy mäjılıske qatysuşylardy osy qorǧa bır ailyq jalaqy kölemınde jarna töleuge şaqyrdy.
10 jeltoqsannyŋ menıŋ ömırımde eŋ aituly kün bolǧany, sol künı Prezident menı Aqmola qalasynyŋ äkımı etıp taǧaiyndau turaly Jarlyǧy şyqty. N. Nazarbaevtyŋ jūmys kestesı ünemı qauyrt bolatyn. Prezidenttık jūmysynan bölek, ol qalany aralap, qūrylysy jürıp jatqan nysandardy tügel közımen köruşı edı. Oilap otyrsam, sol jyldardaǧy küş-jıger, ynta-yqylas keremettıgı taŋ qaldyratyn. Prezidenttıŋ özı el men elordanyŋ erteŋın oilap, bır minutyn da bosqa ötkızbeitın-dı. Sondai sätterdıŋ bärıne kuä boldym. Bır jaǧynan, būl – qyruar eŋbek pen eljandylyq sezım. Ekınşı jaǧynan, barlyq qiynşylyqtar bızdı şarşatqannyŋ ornyna, şiryqtyra tüstı. Elordanyŋ el men ūlttyŋ mereiın tasytyp, Qazaqstandy küllı älemge äigıleitın örkeniettı şaharǧa ainalatynyna eşqaisymyz kümändanǧan joqpyz.

TUǦAN PERZENTINDEI QARADY

Bızdıŋ täuelsızdık alǧaly qol jetkızgen eŋ basty jeŋısımız ben jetıstıgımız Astana ekenı aitpasa da tüsınıktı. Sondyqtan bas qalanyŋ basty avtory – Täuelsızdık desek, eş qatelese qoimaspyz. Ärine, ideia, oi, bastama – Elbasynıkı. Memleket basşysy egemendıktıŋ ekınşı jyly, iaǧni 1993 jyldyŋ basynda astanany Aqmolaǧa köşıruge nyq bekındı. Sebebı Almatynyŋ el astanasy retınde qūlaşyn keŋge jaia almaityny belgılı edı. Al astananyŋ tynysy keŋ boluy kerek. Sondai-aq, Almatynyŋ eldıŋ şyǧysynda – äsırese, batys pen soltüstık oblystardan tym qaşyqta ornalasuy da astananyŋ auysuyna öz yqpalyn tigızdı. Şyny kerek, Almatydan Arqadaǧy Qaraǧandy men Aqmolaǧa baru üşın myŋ şaqyrymnan artyq jol jüruge tura keletın. Jer tübınde jatqan Aqtau men Atyrau turaly aitudyŋ özı artyq. Al Aqmola eldıŋ däl ortasynda, toǧyz joldyŋ torabynda ornalasqan. Osyndai jaǧdaida elordany soltüstıkke köşırudıŋ maŋyzy tıptı arta tüstı.
Jaŋa elordamyzǧa investisiia tartuda Prezident Nazarbaevtyŋ ıskerlıgı men eren eŋbegın erekşe atap ötu kerek. Ol kısınıŋ ǧajap ūiymdastyruşylyq qabıletı men eŋbekqorlyǧynyŋ arqasynda Astananyŋ qūrylysy köz ılespes jyldamdyqpen qarqyn aldy. Prezident Astanaǧa tuǧan perzentındei qarady. Tıptı jūmys jaŋa bastalǧan alǧaşqy ailarda tüngı saǧat 2-ge deiın qūrylys basynda nemese keŋsede jinalys ötkızetın. Nūrsūltan Nazarbaev Astananyŋ bas arhitektory ǧana emes, sonymen bırge bas qūrylysşysy da. Nazarbaev Arqa tösınde Astanadai ǧajap qala sala otyryp, tuǧan halqyna qaitalanbas eskertkış soqty, qazaq halqynyŋ älem jūrty aldyndaǧy abyroiyn köterdı. Jer şary jūrtşylyǧy Astanaǧa qarap, Qazaqstanǧa, onyŋ qaisar da eŋbekqor, meiırban halqyna baǧa beredı. Osylaişa qazaq halqy şirek ǧasyrǧa jeter-jetpes uaqytta jarqyn bolaşaqqa bastaityn altyn köpırın salyp, täuelsız saiasattyŋ derbes alaŋyn qalyptastyrdy. Osynyŋ arqasynda Prezident Astanaǧa älemnıŋ nebır myqty degen memleket basşylaryn ertıp keldı. Nätijesınde bızde qyzyǧa da qyzǧana qaraityn dos köbeidı.
Elbasy Astanada bırneşe ret Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezın ūiymdastyrdy, Astanada Europa qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymyna, Şanhai yntymaqtas­tyq ūiymyna jäne İslam yntymaqtastyq ūiymy Syrtqy ıster ministrlerı keŋesınıŋ 38-sessiiasyna töraǧa boldy, Astana ekonomikalyq forumy men Şeteldık investorlar keŋesıne jetekşılık ettı. Al byltyr dürkırep ötken EKSPO-2017 halyqaralyq körmesıne dünie jüzınıŋ ırı memleketterı basşylarynyŋ arnaiy keluı Qazaqstannyŋ älemdık qauymdastyq aldyndaǧy bedelın odan ärı aişyqtai tüstı. Astananyŋ älemdık qarjy ortalyǧyna ainala bastauy da – Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ kemel saiasaty men qajyrly eŋbegınıŋ nätijesı. Osyndai eren eŋbektıŋ arqasynda bügınde bükıl älem Astanany düniejüzılık beibıtşılık pen kelısımnıŋ altyn besıgı retınde moiyndap ülgerdı. Astana qazırgı taŋda dünie jüzındegı eŋ säulettı qalalardyŋ bırı boluymen qatar, öndırısı men şaǧyn jäne orta biznesı qaryştap damyǧan alyp şaharǧa ainaldy.

SARABDAL SAIаSATTYŊ JEMISI

El astanasyn Arqa jerıne köşıru mäselesı «qait­sem de bır özgerıs jasaiyn» dep, atüstı şeşıle salǧan şarua emes bolatyn. Prezident N.Nazarbaevtyŋ būl tarihi şeşımı Täuelsız Qazaqstannyŋ jylnamasynda altyn ärıptermen jazylatyn Ūly oqiǧa bolǧanyn bärımız de moiyndap otyrmyz. Tek bız ǧana emes-au, bügınde būǧan älem jūrtşylyǧynyŋ közı jetıp otyr. Būǧan tolyp jatqan geosaiasi, äleumettık-qoǧamdyq faktorlar sebep bolǧanyn qarapaiym halyq tüsıne de bermegen sol kezde. Aitalyq, Almaty ondaǧan jyldar boiy ülken qarjylyq ortalyq, ziialy qauym toptasqan mädeni-ruhani oşaq bolǧanymen, basqa aimaqtardan tym alys, eldıŋ şetınde tūr edı. Osy sebepten, el ordasyn halyqtyŋ ortasyna qarai jyljytu qajet boldy.
Bügınde Astana Qazaqstan memleketınıŋ ortalyǧy ǧana emes, ol älemdık deŋgeidegı kelelı basqosular ötıp, bıregei şeşımder qabyldanatyn älem kartasynda özındık orny bar, tatulyq pen kelısım qalasy desek, eşkım daulasa qoimas.
Şyndyǧyn aitsam, Täuelsız Qazaqstan elınıŋ osy bır tarihi kezeŋderınde men de Elbasynyŋ janynda bolyp, Astana qalasynyŋ damuyna az da bolsa öz ülesımdı qosqanymdy taǧdyrdyŋ bergen syiy dep tüsınem. 2004-2006 jyldary Astana qalasynyŋ äkımı qyzmetınde jürıp bırtalai kelelı jūmystardyŋ basy-qasynda boldym. Däl sol kezderı elordaǧa erekşe körık berıp tūrǧan bıraz ǧimarattar boi köterdı. Qala künı merekesı alǧaş ret sol jaq jaǧalauda atalyp ötılgenı de esımde. Sol uaqyttarda, 2005 jyldyŋ 5 şıldesınde Astanada ötken memleket basşylarynyŋ sammitınde Astana deklarasiiasyna qol qoiylyp, antiterrorlyq sipattaǧy negızgı qūjattar Şanhai yntymaqtastyq ūiymyna müşe memleketterdıŋ terrorizmge, separatizm men ekstremizmge qarsy kürestegı yntymaqtastyq tūjyrymdamasy bekıtılgen edı.
Taǧy bır aita keter jait, özım basşylyq etken jyldary el aǧalarymen aqyldasa jürıp Astana qalasy Tılderdı damytu basqarmasynyŋ basşysyn da taŋdap jürıp taǧaiyndap edım. Osy jyldary bırneşe qazaq mektepterınıŋ ırgesı qalanyp, esıgı aiqara aşyldy. Keiın uaqyt öte kele salys­tyra qarap otyrsam, būrynǧy Aqmola men bügıngı Astana tūrǧyndarynyŋ arasy jer men köktei eken. Qazır el ordasy äbden qazaqilanǧan. Būl da Nūrsūltan Äbışūlynyŋ sarabdal saiasatynyŋ bır dälelı dep bılemın.
Elbasy jaŋa astananyŋ ornyn taŋdaudy 32 ölşem boiynşa tarazylaǧan eken. Sonyŋ ışınde eŋbek resustary da qarastyrylǧan. Bügıngı taŋda Auyl şaruaşylyǧy ministrı retınde, men būl aimaqtyŋ däl osy salaǧa qolaily ekenıne de közım äbden jettı.
Ärine, el men jer aman bolsa, Qazaqstannyŋ halyqaralyq deŋgeide ärı qarai damyp, keregesı keŋıp, şaŋyraǧy biıktei bererı sözsız. Bızder ırgesın kötergen Täuelsız Qazaqstan atty memlekettıŋ tızgınen ūstaityn bolaşaqtaǧy jas buyn bügıngı baǧyttan ajyramasa eken deimız.

ALYP MEGAPOLİSKE AINALDY

Astana nebärı jiyrma jylda şaǧyn qaladan respublikamyzdyŋ ülken megapolisıne ainaldy. Astana köp ūltty halqymyzdy Tūŋǧyş Prezidentımızdıŋ, bır Tudyŋ, bır maqsattyŋ, bır ūly armannyŋ aiasyna toptastyrdy. Sonyŋ nätijesınde Esıldıŋ sol jaǧalauynan älemnıŋ qyzyǧa köz tıgıp otyrǧan ǧajaiyp qalasy boi köterdı. Qala salu ol oŋai bolǧan joq. Memleket basşysynyŋ baqylauymen barlyq zäulım ǧimarattar men memlekettık organdardyŋ mekemelerı, tūrǧyn üiler men mädeni, bılım oşaqtary rekordtyq merzımdegı jyldamdyqpen salyndy. Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev är kezdesulerde: Astana! Būl – el mereiı! Memleketımızdıŋ damuyna, örkendeuıne serpın bergen bas şaharymyz!, «Jaŋa Astana – ejelgı qazaq jerınıŋ törı», «Astana kelbetı – ūlt kelbetı», «Astana – Otanymyzdyŋ jüregı, Täuelsızdıgımızdıŋ tıregı», «Jaŋa Astana – täuelsız Qazaqstan üşın jarqyn keleşektıŋ nyşany» dep ünemı ūran tas­tap, barlyǧymyzdy jıgerlendırıp otyrdy.
Osydan bes jyl būryn Astana opera jäne balet teatrynda ötkızılgen saltanatty sätte Memleket basşysy: – Astana kelbetı – ūlt kelbetı. Men «Astananyŋ güldenuı – Qazaqstannyŋ güldenuı» dep beker aitqan joqpyn. Ǧasyrlar toǧysynda astanasyn auystyrǧan halqymyz nebärı 15 jylda osynau myŋjyldyq qalanyŋ berık ırgetasyn qalady» dep tebırene mälımdedı. «Astana elımızge quatty passionarlyq serpın berdı. Ol Qazaqstannyŋ köpūltty halqyna özınıŋ ortaq tarihi taǧdyrynyŋ bıregeilıgın sezınuıne, öz küşıne senuıne septıgın tigızdı» dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Şyndyǧyn aitqanda, jaŋa astanamyzdyŋ osynşalyqty şaryqtap köterılıp, halyqtar dostyǧynyŋ ortaq otanyna ainalyp qana qoimai, älemdık Sammitter ötkızıletın halyqaralyq arenaǧa ainalatyndyǧyn eşkım de boljap bılgen joq. Astana respublikamyzda qūrylys salasynyŋ, innovasiialyq jäne industriialyq bastamaşylyqtardyŋ qainaǧan qazandyǧyna ainaldy. Onyŋ ortasynda Memleket basşysy men bılımdı de jıgerlı jastarymyz jürdı. Täjıribelı köregen, memleket qairatkerlerımız osy qazandyqta şyŋdalyp, ösıp şyqty.
Astana ekologiialyq «jasyl qalanyŋ» şynaiy ülgısın körsettı. Elordasynan Burabaiǧa deiın jasyl şyrşalar boi köterıp, orman aǧaştary otyrǧyzyldy. Ony aŋ-qūstar erkın panalady. Sonyŋ nätijesınde elordasynyŋ aua raiy özgerıp, klimaty jūmsardy. 2020 jylǧa deiın qala ışındegı jäne elorda maŋyndaǧy jalpy kölemı 100 myŋ gektar aumaqqa aǧaş otyrǧyzylady.Qazırgı taŋda Astanadan täjıribe jinaqtaǧan jastarymyz öŋırlerdıŋ beldı de bılımdı memlekettık qyzmetkerlerıne ainalyp, aimaqtardy elordanyŋ ülgısımen damytuǧa kırıstı. Sonyŋ bır körınısı – Şymkent qalasynyŋ respublikalyq därejege ie bolyp, milliondyq asudy alǧany. Tübı türkı memleketterınıŋ törı, ruhani jäne mädeni ortalyǧy bolyp tabylatyn köne Türkıstannyŋ qaita jaŋǧyruy – būl bızdıŋ damuymyzǧa tyŋ serpın beretın bastamalar. Qazır bırneşe oblys ortalyqtarynda jaŋa qalalar, älemdık sipatta, zamanaui ülgıde boi köterıp keledı.
Otanymyzdyŋ jüregı Astanymyz jasaryp, jaŋǧyra bersın! Jaŋa bolaşaqqa bastasyn! Barşaŋyzdy merekelerıŋızben qūttyqtaimyn! Sü­iıktı qalamyzdyŋ ǧūmyry mäŋgılık bolsyn!

BARLYQ JOL ELORDADA TÜIISEDI

Astana – jaŋa Täuelsız Qazaqstannyŋ öz qolymen ornatqan bırınşı zamanaui elordasy.
Ärine, ötken künnıŋ enşısınde astanalar az bolǧan joq. Olardyŋ qaibırın alsaŋ da, «künnıŋ közı üşın künde küresken» jankeştı zaman men «yrysy bügın bütın, erteŋ jyrym bolǧan» köşpelı adamnyŋ kezınde eldı saqtap qalu üşın bır mezgıl auysyp otyruǧa mäjbür bolǧan qalalar. İä, bas qala bolǧanmen, şynaiy astana bolmady. Tıgılgen üi bolǧanmen, ol üide şalqaiyp qonaq kütetın küi bolmady. Al osy künı şe? Törtkül dünienıŋ nebır alpauyt elderınıŋ basşylary elordamyz­dyŋ aq bosaǧasynan eŋkeiıp kırıp, marqaiyp şyǧyp jatyr.
Tek osy 20 jyldyŋ özınde Astanaǧa älemnıŋ 70 memleketınıŋ basşylary resmi saparmen kelıp, Qazaq elınıŋ qarymyn körıp, ystyq yqylastaryn bıldırıp kettı. Sonyŋ ışınde körşıles Resei prezidentterı – 12, Ortalyq Aziia köşbasşylary – 17, Qytai töraǧalary 10 märteden at basyn būryp, osy jerde aimaqtaǧy auqymdy şaruanyŋ şeşımderın tapsa, Astanaǧa arnaiy kelgen Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ üş bırdei Bas hatşysy (Kofi Annan – 2002 jyl, Pan Gi Mun – 2010 men 2015 jyldary jäne Antoniu Guterriş – 2017 jyl) adamzattyŋ mäselesın köterıp, kürmeuı köp sūraqtardy şeşudıŋ sara jolyn aşty.
Ol da bolsa ainala tügel qyzyǧuşy peiıldeske de, qyzǧanuşy tıleuleske de qazaqty derbes el retınde tanytyp, üstem mereiı men ülken märtebesın däleldeidı.
Elordamyz Täuelsız Qazaqstandy älemge tanytty. Qazaqstan ekonomikasymen bıte qainasyp damyp kele jatqan elorda – respublikamyzdaǧy ken oryndarynyŋ, zauyttar men fabrikalardyŋ qūryluyna, auyl şaruaşylyǧyn qaita jaŋǧyrtuǧa, bılım beru, ǧylym men mädeniet salalaryn damytuǧa qomaqty üles qosyp jatqan berekelı qala. Halyqtar dostyǧynyŋ simvolyna ainalyp ülgergen ırgelı orda. Qazaqstannyŋ barlyq bailanys joldary, temır jol, äue qatynasy Astanada tüiısedı.
Sondyqtan, būl – egemen eldıŋ eldıgın ornyqtyryp, täuelsızdıgın tūǧyrly etıp kele jatqan memleketımız üşın maŋyzy mol, halyqty bırtūtas bırlıkke şaqyrar tarihi taǧylymy tereŋ meiram.
Biyl bas qalamyzdyŋ 20 jyldyq mereitoiyn barşa qazaqstandyqtar airyqşa saltanatpen atap ötetın bolady. Osy jyldar ışınde Astana Euraziia kındıgındegı sänı men saltanaty jarasqan äsem şaharǧa ainaldy.
Osynau mereilı mereke künı barşaŋyzǧa zor densaulyq, otbasylaryŋyzǧa baq pen bereke tıleimın!

ASTANALYQTARDYŊ «BAQYT FORMULASY»

Astana – kün saiyn özgerıp, tülep kele jatqan şahar. Būl şaharda asa ırı jobalar jüzege asyryluda. Onyŋ bas strateg-urbanisı, bas säuletşısı – Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev. Elbasynyŋ qamqorlyǧymen elorda är kün saiyn ajarlana tüsıp, jaŋa tehnologiialar qarapaiym adamdardyŋ baquatty ömır süruı üşın engızılude.
Elımızdıŋ bas qalasynyŋ äkımı qyzmetın atqarǧan ekı jyl maǧan älemdegı eŋ jas elordada soŋǧy jyldary bolǧan barlyq özgerıster men oqiǧalardyŋ qaq ortasynda jüruge mümkındık berdı. Qala būrynǧydai öte jyldam qarqynmen ösıp keledı. Būl jerge elımızdıŋ tükpır-tükpırınen adamdar köşıp keluge ūmtylady, osylaişa erekşe submädeniet qalyptasuda.
Astana euraziialyq keŋıstıktegı jetekşı ortalyqtardyŋ bırıne ainaldy. Bügıngı taŋda öz qalamyzdy odan ärı ädemı, taza, jaily, qonaqjai, qauıpsız mekenge ainaldyru üşın qolymyzdan kelgen ısterdıŋ barlyǧyn jasaudy jalǧastyryp jatyrmyz. Qarapaiym tūrǧyndardyŋ baquattylyǧynyŋ ne ekenın bılu, astanalyqtardyŋ özınşe «baqytynyŋ formulasyn» anyqtau üşın äleumettık zertteu jürgızdık. Kün saiyn bızge astanalyqtardan myŋdaǧan aryz-şaǧymdar, ūsynys-tılekter kelıp tüsedı. Qalanyŋ şetınde nemese tura ortalyǧynda tūratyn adamdardy qandai tüitkıldı mäseleler tolǧandyratynyn jaqsy bılemız. Mūndai qarym-qatynastyŋ bız üşın maŋyzy asa zor. Öitkenı bız ärıptestık jüie­sın damytuǧa küş salamyz, sebebı qatardaǧy azamattardyŋ ötınışterıne qūlaq asyp, bırlese jūmys ıstei otyryp, «belsendı tūrǧyn» mädenietın qalyptastyramyz.
Osyndai täsıldemenı eskere otyryp, Astananyŋ 2020 jylǧa deiıngı damu baǧdarlamasyna tüzetu engızdık. Sebebı būl baǧdarlamanyŋ basty maqsaty – halyqtyŋ äl-auqatyn arttyru: bırınşı kezekte özımız ömır süretın ortanyŋ sapasyn jaqsartu. Atap aitsaq, oǧan – baspana, qoǧamdyq kölık, ekologiia, densaulyq saqtau, bılım beru, adamdardyŋ qauıpsızdıgı, balalar baqşasy, sport, tūrmys jatady. Ekınşıden, şaǧyn jäne orta biznestı damytu, jaŋa jūmys oryndaryn aşu arqyly halyqtyŋ tabysynyŋ ösımın qamtamasyz etu.
Şyn mänınde ärbır ıstı tūrǧyndardyŋ köŋılınen şyǧatyndai etıp jüzege asyruǧa tyrysamyz. Bız barlyq mäselelerdı bır künde nemese bır saǧatta şeşıp tastaimyz dep uäde bermeimız. Kezeŋ-kezeŋmen ıske asyrylatyn tüiındı mäseleler bar. Älemdık täjıribege üŋıletın bolsaq, ärbır ırı megapolistıŋ basymdyq berıletın jäne ekınşı kezekte atqarylatyn josparlary bolady. Barlyǧyn bır mezette qolǧa alyp, jüzege asyramyz deu – bekerşılık. Qazırgı kezde qala ärqaisysyna on myŋ adamnan keletın 100-den asa sektorǧa bölıngen. Är şarşy metrde tūrǧyndarǧa qajettı: emhanalar, mektepter, balabaqşalar, aialdamalar, supermarketter, sporttyq seksiialar, balalar oinaityn alaŋqailar, baqtar men saiabaqtar siiaqty nysandar boluy tiıs.
Äkımdık ärbır astanalyq tūrǧynnyŋ ötınış-tılegıne nazar audaryp, mümkındıgınşe nätijelı ıspen jauap qatuǧa barynşa tyrysady. Būqara men bilıktıŋ arasyndaǧy mūndai jyly qarym-qatynas elordamyzdyŋ qonaqtaryna da öte jaǧymdy äser qaldyratynyn sözsız.