Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Astana qalasyn odan ärı damytu mäselelerı jönındegı keŋeste elordanyŋ bılım beru jäne ziiatkerlık ortalyǧy boluǧa, qalanyŋ bılım beru jüiesı halyqaralyq deŋgeige ötuge tiıs ekenın atap öttı. Osy oraida bas qalanyŋ bılım salasynda serpındı jobalar qolǧa alyndy. Alaida qalada jalpy bılım beretın mektepterde jäne erekşe qajettılıkterı bar balalarǧa arnalǧan arnaiy mektepterde oryn tapşylyǧy, üş auysymdy oqytu, pedagog kadrlar men balabaqşalardyŋ tapşylyǧy problemasy saqtaluda. Osy rette elordanyŋ bılım beru jüiesın damytudyŋ 2023-2029 jyldarǧa arnalǧan Jol kartasy qabyldandy.
2023 jylǧy 31 qaŋtarda elordany odan ärı damytu mäselelerı jönındegı keŋeste Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev el damuyndaǧy Astananyŋ orny erekşe ekenın jäne talanttardy özıne tartyp, eldıŋ bılım beru jäne ziiatkerlık ortalyǧy boluǧa, qalanyŋ bılım beru jüiesı halyqaralyq deŋgeige ötuge tiıs ekenın atap öttı. Bas qalanyŋ bılım beru jüiesın damytu jaiynda ortalyq kommunikasiialar qyzmetınıŋ alaŋynda Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ basşysy Qasymhan SENǦAZYEV brifing ötkızdı. Dialog alaŋynda bılım salasynyŋ özektı mäselelerı söz boldy. Astanada bılım salasyndaǧy serpındı jobalar jüzege asyrylyp jatyr. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyn oryndau üşın elordada bırşama jūmys atqaryldy.
Salada qandai problemalar oryn alǧan?
Qalada jalpy bılım beretın mektepterde jäne erekşe qajettılıkterı bar balalarǧa arnalǧan arnaiy mektepterde oryn tapşylyǧy, üş auysymdy oqytu, pedagog kadrlardyŋ jäne balabaqşalardyŋ tapşylyǧy problemasy saqtaluda. Mūnyŋ bärı oqu sapasyna öz äserın tigızedı. Sondyqtan elorda äkımdıgı men Oqu-aǧartu ministrlıgı bırlesıp, 17 aqpanda elordanyŋ bılım beru jüiesın damytudyŋ 2023-2029 jyldarǧa arnalǧan Jol kartasyn qabyldady.
Qazırgı taŋda elordamyzdyŋ bılım beru jüiesınde 327218 balany qamtyp otyrǧan 653 bılım ūiymy jūmys ısteude (243-ı – memlekettık, 410-y – jekemenşık).
Mektepke deiıngı bılım beru
Balalardyŋ bolaşaqtaǧy ömırlık jetıstıgı tolyǧymen 3-6 jasynda qalyptasqan äleumettık jäne şyǧarmaşylyq qabıletterın damytuǧa bailanysty. Bügınde 1-6 jas aralyǧynda 58129 (80,9%) balany oqytumen qamtyp otyrǧan 433 mektepke deiıngı bılım beru ūiymy jūmys ısteude (100-ı – memlekettık, 326-sy – jekemenşık). Mektepke deiıngı bılım beru ūiymdarynyŋ jelısın keŋeitu maqsatynda qala äkımdıgı 185 balabaqşaǧa arnalǧan jer uchaskesın belgıledı. 2029 jylǧa deiıngı jospar boiynşa balabaqşalardaǧy oryndardy ūlǧaitu maqsatynda jekemenşık mektepke deiıngı ūiymdarda 2029 jylǧa deiın 38740 orynǧa memlekettık tapsyrys ornalastyrylady. Sonymen qatar tūrǧyn üi keşenderınıŋ bırınşı qabatynda «qadamdyq qoljetımdılık» qaǧidaty boiynşa balabaqşalar jelısı aşylatyn bolady.
Elordamyzdyŋ bılım beru jüiesınde 327218 balany qamtyp otyrǧan 653 bılım ūiymy jūmys ısteude (243-ı – memlekettık, 410-y – jekemenşık)
Eŋbek naryǧyna qajettı kadrlardy daiarlau – maŋyzdy ıs
Bügınde mektepke deiıngı ūiymdarda 5817 pedagog jūmys ısteidı (3562-sı – memlekettık, 2255-ı – jekemenşık), onyŋ ışınde 24,5% (1082) tärbieşılerdıŋ beiındı bılımı joq. Ötken jylmen salystyrǧanda būl körsetkış 6,5% (120) tömendedı. Atalǧan mäselenı şeşu maqsatynda pedagogtar bılıktılıktı arttyru kursynan ötude. 2022 jyly 120 pedagog qaita daiarlau kursyn jäne 641 pedagog bılıktılıgın arttyru kursynan öttı. 2029 jylǧa deiın mektepke deiıngı bılım beru pedagogtaryna arnalǧan bılıktılıktı arttyru kursynan jalpy 10362 tärbieşı ötedı. Sonymen bırge 2250 pedagog qaita daiarlau kursynan ötetın bolady.
Şaǧyn säulet nysany boiynşa balabaqşalardyŋ materialdyq-tehnikalyq jaǧdaiyn jaqsartu – basty nazarda. Qazırgı taŋda balabaqşalardyŋ materialdyq bazasyn jaqsartu boiynşa keşendı jospar qabyldandy. Keşendı jospar boiynşa 2023 jyly 34 balabaqşadaǧy şaǧyn säulet nysandary jaŋartylady, būl körsetkış 2025 jylǧa deiın 100% jetkızıledı.
Jalpy orta bılım beru: jospar qandai?
Jalpy bılım beretın mektepterdıŋ jelısı jyl saiyn artyp keledı. Mäselen, soŋǧy 3 jylda 64500 oryndyq 36 mektep paidalanuǧa berıldı. Jyl saiyn oquşylar kontingentı 21 myŋnan artyp otyr. Būl jylyna şamamen 10 mekteptı paidalanuǧa beru kerek degendı aŋǧartady.
Qazır taŋda elordada 236757 bala kontingentı bar 162 jalpy bılım beretın mektep bar. Bügınde qalamyzda bala sany şamadan tys 18 mektep, üş auysymdy 8 mektep jūmys ısteude. Oquşylardyŋ oryn tapşylyǧy 26 myŋ oryndy qūraidy.
2029 jylǧa deiıngı ıs-şaralar boiynşa orta bılım beru qoljetımdılık prinsipın jüzege asyru tūrǧysynan bügıngı taŋda mektep jasyndaǧy barlyq balalardy bılımmen qamtyp qana qoimai, zaman talabyna sai sapaly bılım beretın jaǧdai jasau – basty mındetımız. Mäselen, biyldyŋ özınde 20300 oryndyq 13 mektep salu josparlanuda.
«Jaily mektep» ūlttyq jobasy aiasynda 2023 jyly bastalyp, 2025 jyly ıske qosylatyn ekı auysymdaǧy 88800 oryndyq 24 mektep salu josparlanuda. Būl qabyldanǧan şaralar qazırgı mektep tapşylyǧy mäselesın şeşıp qana qoimai, keleşekte oryn tapşylyǧy mäselesın de tolyǧymen joiady.
Qazır taŋda elordada 236757 bala kontingentı bar 162 jalpy bılım beretın mektep bar. Bügınde qalamyzda bala sany şamadan tys 18 mektep, üş auysymdy 8 mektep jūmys ısteude. Oquşylardyŋ oryn tapşylyǧy 26 myŋ oryndy qūraidy
Pedagog kadrlar jetkılıktı me?
Elordanyŋ orta bılım beru jüiesınıŋ kadrlyq qūrylymynda 13903 mūǧalım bar. Onyŋ 62 paiyzy pedagogikalyq attestattau qorytyndysy boiynşa jaŋa formattaǧy bılıktılık sanatyn aldy, negızgı jalaqysyna 30 paiyzdan 50 paiyzǧa deiın qosymşa tölem tölenedı. Jaŋa mektepterdıŋ qūrylysyna bailanysty, onyŋ ışınde «Jaily mektep» ūlttyq jobasy aiasynda elordada 7120 mūǧalımge qajettılık tuyndaidy.
Qala äkımdıgı kadrlarǧa degen qajettılıktı joiu maqsatynda bırqatar şarany jüzege asyruda:
* 2018 jyldan bastap pedagogikalyq mamandyqtar boiynşa studentterdı daiarlauǧa memlekettık bılım beru tapsyrysy jyl saiyn jüzege asyryluda, 2029 jylǧa deiın 7350 orynǧa memlekettık tapsyrys belgılenedı (jyl saiyn 1050 grant);
* tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru ūiymdarynda 10350 orynǧa pedagogikalyq mamandyqtarǧa memlekettık bılım beru tapsyrysyn ornalastyru josparlanǧan;
* bılım beru ūiymdarynyŋ basşysy kadrlaryn daiarlau maqsatynda direktor orynbasarlarynan 80 adamnan kadrlyq rezerv qūryldy. Būl orynbasarlardy MBI baǧdarlamasy boiynşa «Jas deputat mektebı» şeŋberınde oqytady;
* mūǧalımderdı qoldau üşın «Elordalyq elektrondy mektep» elektrondy platformasy äzırlendı, körsetkışterı tömen mektepterge qoldau körsetu üşın «Tabys klasterlerı» jobasy jüzege asyryluda;
* pedagogikalyq jäne basqaru jūmysynyŋ sapasyn arttyru maqsatynda 2022 jyly 3077 pedagog bılıktılıktı arttyru kursynan öttı. 2029 jylǧa deiın 48278 mūǧalımnıŋ bılıktılıgın arttyru josparlanuda.
«Jaily mektep» ūlttyq jobasy aiasynda 2023 jyly bastalyp, 2025 jyly ıske qosylatyn ekı auysymdaǧy 88800 oryndyq 24 mektep salu josparlanuda. Būl qabyldanǧan şaralar qazırgı mektep tapşylyǧy mäselesın şeşıp qana qoimai, keleşekte oryn tapşylyǧy mäselesın de tolyǧymen joiady
Qosymşa bılım beru jaiy qalai?
Qazırgı taŋda qalada 11 memlekettık qosymşa bılım beru ūiymy, 158 qosymşa bılım beru ūiymdarynyŋ filialy jäne 10 community-ortalyq jūmys ısteidı. Bügıngı taŋda 152546 (76,8%) bala qosymşa bılımmen qamtylǧan. «Qadamdyq qoljetımdılık» qaǧidaty boiynşa balalardy qosymşa bılımmen qamtudy arttyru maqsatynda ötken jyly Balalar jyly aiasynda 5 qosymşa bılım beru nysany aşyldy.Sonymen qatar şalǧai eldı mekenderde (Temırjolşylar, Köktal tūrǧyn alaby) Oquşylar saraiynyŋ 2 filialy aşyldy.
2029 jylǧa deiıngı ıs-şaralar boiynşa aldaǧy uaqytta qosymşa bılım beru ūiymdarynyŋ jelısın damytu boiynşa jūmys jalǧasatyn bolady. Tūrǧyn üi keşenderınıŋ bırınşı qabatynda qosymşa bılım beru ūiymdarynyŋ 4 filialyn aşudy josparlap otyrmyz. Sondai-aq 2029 jylǧa deiın 20040 orynǧa qosymşa bılım beruge memlekettık bılım beru tapsyrysyn ornalastyru josparlanuda.
Tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru jalǧasady
Qazırgı taŋda tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru kadrlaryn daiarlaumen 33 kolledj (9-y – memlekettık, 24-ı – jekemenşık) 75 mamandyq boiynşa oqytady. Kolledjderde 32482 student, onyŋ ışınde memlekettık bılım beru tapsyrysy boiynşa 16837 student (52%) bılım aluda. «Bılımdı ūlt» sapaly bılım beru» ūlttyq jobasyn ıske asyru aiasynda memlekettık bılım beru tapsyrysy 4800 orynnan 7300 orynǧa deiın ūlǧaityldy. 2025 jylǧa deiın sūranysqa ie mamandyqtar boiynşa jastardyŋ 100%-y tegın käsıptık bılımmen qamtylady. Osy oqu jylynda alǧaş ret kadrlardy maqsatty daiarlau üşın memlekettık tapsyrys bölınıp, elordalyq 57 käsıporyn 528 orynǧa ötınım berdı. Būl körsetkıştı 2029 jylǧa deiın 1200 orynǧa köbeitu közdelgen. Sondai-aq kolledjderde erekşe bılım beru qajettılıgı bar jasöspırımderdı oqytuǧa bölınetın granttardyŋ sany jyl saiyn artyp keledı. Ötken jyly inkliuzivtı bılım beru boiynşa memlekettık tapsyrys 2021 jylmen salystyrǧanda 12 orynnan 107 orynǧa deiın ūlǧaityldy. Qazırgı kezde ekonomika salasyn bılıktı mamandarmen qamtamasyz etu üşın bırqatar şara qabyldanuda. 8 memlekettık kolledjde zamanaui jabdyqtarmen qamtamasyz etılgen 15 qūzyrettılık ortalyq aşyldy. Jergılıktı eŋbek naryǧyn bılıktı kadrlarmen qamtamasyz etu üşın qalanyŋ 192 käsıpornyn tarta otyryp, 25 kolledjde dualdı oqytu jürgızılude, ekı kolledj (qoǧamdyq tamaqtanu jäne servis kolledjı, tehnologiialyq kolledj) tolyq dualdı oqytu prosesıne köştı. 2029 jylǧa deiın barlyq qala kolledjderı dualdı oqytuǧa ötedı. Astana qalasynyŋ jaŋa käsıpter atlasyn qalyptastyru jūmysy 2023 jyldyŋ 1 şıldesıne deiın aiaqtalady. Kolledj studentterın jataqhanamen qamtamasyz etu de özektı mäselenıŋ bırı. Osy mäselenı şeşu maqsatynda 2024 jyly 800 oryndyq jataqhana salu josparlanuda.
Bala qauıpsızdıgı jäne qūqyǧy qalai qorǧalady?
Bılım beru ūiymdarynda balalardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu mäselesı – basym baǧyttyŋ bırı. Būl baǧyttaǧy jūmystar qūqyq būzuşylyqtyŋ aldyn aludyŋ keşendı jospary aiasynda jürgızılude. 2022 jylmen salystyrǧanda iuvenaldyq polisiia esebınde tūrǧandar sany 14,4%-ǧa azaidy (2021 j. – 97, 2022 j. – 93). 2023 jyldyŋ basynan kämeletke tolmaǧandardyŋ qūqyǧyn qorǧau, äleumettık beiımdelu boiynşa jäne kämeletke tolmaǧandar arasynda qaitalanatyn qūqyq būzuşylyqtyŋ aldyn alu, olardyŋ bolaşaq mamandyǧyn taŋdauyna qoldau körsetu jäne bos uaqytty ūiymdastyru boiynşa qanatqaqty joba ıske qosyldy.
Elordanyŋ barlyq mektebınde bastauyş synyp oquşylary men äleumettık osal otbasynyŋ balalary 100 paiyz ystyq tamaqpen qamtamasyz etılgen. Bılım basqarmasy bılım beru ūiymdaryn (mektep, kolledj, mektepke deiıngı ūiym) balalardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu üşın tiıstı qūral-jabdyqtarmen – turnikettermen, beinekameralarmen, dabyl tüimelerımen jaraqtandyru jäne olardy ortalyq bılım beru mekemesıne qosu jūmysyn jalǧastyrady. Sonymen qatar bılım beru ūiymdarynda joldaǧy qauıpsızdıktı saqtaudy nasihattauǧa baǧyttalǧan därıs, baiqau, viktorina, sondai-aq, balalardyŋ jol-kölık jaraqatynyŋ aldyn alu boiynşa auqymdy tüsındıru jäne profilaktikalyq jūmys tūraqty negızde ūiymdastyrylady.
Pedagogikalyq ūjym men oquşylar üşın ört qauıpsızdıgı salasynda onlain testıleu jürgızıledı. Memlekettık organdarmen bırlese otyryp, balalarǧa qauıp töndıretın oryndarǧa monitoring ūiymdastyrylady. Būl – jaryqsyz alleialar, aşyq liukter, qūdyqtar, qūrylys alaŋdary, öndırıs aimaqtary, elektr stansalary jäne basqa da obektıler.
Qaiyrymdylyq, qamqorşylyq jalǧasady
Bügınde elordada jetım qalǧan, ata-anasynyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧandar sany 860 balany qūraidy (170 bala ūiymdarda, 690 bala patronattyq otbasynda tärbielenude). Ötken jylmen salystyrǧanda mekemelerdegı balalar sany 3,4%-ǧa (169 bala) azaiyp, 89 bala otbasyna ornalastyryldy. Köp jaǧdaida tärbielenuşıler sanynyŋ qysqaruyna äleumettık jetımdıktıŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan jobalardy ıske asyru esebınen qol jetkızıldı. Mysaly, «Ana üiı» qaiyrymdylyq qorynyŋ qoldauymen 2018 jyldan berı jūmys ıstep kele jatqan «Üidegıdei» jobasy. Ony jüzege asyru barysynda 59 bala tuǧan otbasynda qaldy.
Balalar jyly aiasynda ıske qosylǧan taǧy bır joba – «Psihologiialyq qoldau qyzmetı». Jūmys barysynda 205 otbasy zaŋgerden, äleumettık qyzmetkerden, psihologtan keŋes aldy.
Osy jobalardy jüzege asyru kelesı jyldary da jalǧasyn tabady, būl ūiymdardaǧy oquşylar sanyn qysqartuǧa jäne äleumettık jaǧdaiy tömen ata-analardy äleumettendıruge mümkındık beredı.
