Elordamyzdy tūrǧyndar üşın qalai mūnan da yŋǧaily, qolaily jasauǧa bolady? Qalany damytudyŋ 5 jyldyq keşendı josparynyŋ negızıne qandai startegiialyq jäne taktikalyq mındetter endı? Qaladaǧy mäselelerdıŋ qaisysy eŋ özektı, kürdelı? Astana qalasy äkımdıgı tūrǧyndarǧa aşyq boluy üşın qandai şaralar qabyldauda? Osy jäne özge de sūraqtarǧa Astana qalasynyŋ äkımınen jauap aludy köpten berı oilastyryp jür edık. Sonyŋ sätı endı tüsıp, gazettıŋ kezektı nömırıne osy sūhbat daiyndalyp jatqanda, Äset İSEKEŞEV Elbasynyŋ Jarlyǧymen Qazaqstan Respublikasy Prezidentı Äkımşılıgınıŋ basşysy bolyp taǧaiyndaldy.
– Osy jyldyŋ säuır aiynda Elbasy Astananyŋ jüielı damuy boiynşa arnaiy jiyn ötkızgen bolatyn. Bırneşe mındetter men tapsyrmalar berıldı. Osy tūrǧyda qala tūrǧyndaryn Elbasy tapsyrmalarynyŋ oryndalu barysy qyzyqtyrady.
– Elorda – elımızdıŋ maqtanyşy, Elbasymyzdyŋ töl tuyndysy. Sondyqtan qalanyŋ damu barysy ärdaiym el basşylyǧynyŋ erekşe nazarynda bolary sözsız. Jalpy, Astana qalasynda da basqa qalalar siiaqty kündelıktı mäseleler men jüielı türde şeşıletın mäseleler bar. Elbasy bergen tapsyrmalar aiasynda bız basym baǧyttar men baǧdarlamalardy, qalany basqaru jüiesın qaita qarastyryp şyqtyq.
– Ärine, auqymdy jūmystardy bır auyzben aityp şyǧu mümkın emes. Bıraq qalanyŋ äleumettık-ekonomikalyq damu barysyna qalai sipattama beruge bolady?
– Osy jyly ekonomikanyŋ bazalyq salalarynda ösudıŋ oŋ dinamikasy baiqalady. Önerkäsıptıŋ ösu qarqyny – 2,6 paiyz (381,4 mlrd teŋge). Sonymen qatar öŋdeu önerkäsıbı 3,3 paiyzǧa (317 mlrd teŋge) östı.
Jyl soŋyna deiın maşina jasau, metallurgiia men susyn şyǧaru kölemın arttyru esebınen ösımdı 11 paiyzǧa köbeitudı josparlap otyrmyz. Qalaǧa 580 mlrd teŋge investisiia tartyldy. Būl ötken jylmen salystyrǧanda 5,9 paiyz joǧary. Būl rette tıkelei şeteldık investisiialar kölemı 158,4 mlrd teŋgenı qūrady. Mūny ötken jylmen salystyrǧanda üş ese östı deuge bolady (2017 jyldyŋ 8 aiy – 51,7 mlrd teŋge). Biyl ötken ekı jyldaǧydai elordada salyq tüsımderı bır trillion teŋgenı qūraitynyn aita ketken jön.
Astana qalasynyŋ jalpy respublikalyq qūrylys kölemıne qosyp otyrǧan qarqynyn erekşe atauǧa bolady. Ötken 7 aidyŋ qorytyndysy boiynşa Qazaqstanda 3 mln 170 myŋ şarşy metr köp qabatty tūrǧyn üi salynǧan bolsa, onyŋ 42 paiyzy Astana qalasynda paidalanuǧa berıldı. Būl – bızdıŋ qūrylysşylarymyzdyŋ ülken eŋbegı. Jalpy, soŋǧy 3 jylda (2016-2018 jj.) elordamyzda 7 mln şarşy metr baspana, iaǧni 100 myŋ päter salyndy. Būl – bır ortaşa oblys ortalyǧymen bırdei körsetkış.
Sonymen qatar Astanada öndırıs quaty jylyna 320 myŋ şarşy metr bolatyn ekı jaŋa industrialdy üi salu kombinaty jūmys ıstei bastaidy. Nätijesınde nysandardy salu jyldamdyǧy artyp, qūrylys sapasy joǧarylaidy. Būl öz kezegınde baspana baǧasyn tömendetedı. Jedeldıgı täulıgıne jeke üilerdıŋ bır qabatyn saluǧa jetedı. Bızdıŋ qataŋ klimatymyzdy jäne qysqa qūrylys mausymyn eskere otyryp, jyldamdyq tūrǧyn üi qūrylysynyŋ basty faktorlarynyŋ bırı der edım. Endı köp päterlı üilerdı bır mausymda tūrǧyzuǧa bolady.
Astana – käsıpkerler qalasy
– Şaǧyn jäne orta biznes qalai damyp jatyr?
– Jaqynda 2017 jyldyŋ qorytyndy derekterı şyqty. Qala ekonomikasyndaǧy ŞOB ülesı 54,4 paiyzdy qūrady. Är ai saiyn 1400 jaŋa käsıporyn aşyluda. Al jyl basynan bastap Astanada 12 myŋ jaŋa jūmys orny qūryldy. Būl ötken jylmen salystyrǧanda 16,5 paiyzǧa köp. Onyŋ 10,9 myŋ orny – şaǧyn jäne orta biznes salasynda.
Qazırdıŋ özınde bız elorda ekonomikasynda eleulı özgerısterdı körıp otyrmyz. Turizm, öŋdeu önerkäsıbı, AKT, kölık siiaqty salalar aitarlyqtai ösımdı körsetıp otyr, al memlekettık basqaru sektory boiynşa JÖÖ ülesı tömendeude. Būl Astana qalasynyŋ memlekettık qyzmetkerler qalasynan käsıpkerler qalasyna ainalǧanyn taǧy da däleldeidı.
Taǧy bır derek, bügınde qalanyŋ basty investory kım dep oilaisyz? Būl – şaǧyn käsıpker. Qalanyŋ barlyq investisiialarynyŋ şamamen 70 paiyzy – şaǧyn biznesten, tıptı ortaşadan da emes.
«Qyzmet körsetu eksporttauşysy bolu»
– Özın-özı asyraityn qala dep aitqanda nenı meŋzep otyrsyz?
– «Sauda jasaityn sektor» degen ekonomikalyq termin bar. Iаǧni būl – ülken eksporttyq tüsımdı qamtamasyz etetın sektorlar. Keibır aimaqtar üşın būl – metaldar, mūnai. Bıraq megapolis qandai eksportty tauar ūsyna alady? Bızdıŋ esebımızşe, 2025 jyly elordada 1 million 700 myŋ halyq tūrady. Būl uaqytta 300 myŋ jūmys ornyn qūruymyz kerek. Būl jūmys oryndaryn qaidan qūramyz degen mäsele tuady. Qarjynyŋ qandai tūraqty aǧymy boluy kerek? Işkı naryq degen tamaşa. Bıraq tūraqtylyq üşın qala ekonomikasynyŋ aitarlyqtai bölıgı valiuta äkeletın eksporttyq baǧytta boluy kerek. Önerkäsıp? Bızde resurster – su men energiia jetpei qalady. Tehnologiia damuynyŋ qazırgı zamanǧy jaǧdaiynda osynşama adamdy jūmysqa tūrǧyzu üşın 3000 zauyt pen fabrika salynuy tiıs. Sondyqtan Dubai, London, Singapur, Mäskeu qalalarynyŋ ekonomikalyq ülgılerın esepke aldyq. Aqyry qyzmet körsetu salasyna toqtadyq. Bıraq qyzmet körsetuler, negızınen, syrtqy naryqqa baǧdar aluy tiıs. Iаǧni köptegen adamdardyŋ jūmyspen qamtyluyn qamtamasyz etetın ülken mölşerde valiuta keluı kerek. Būl jaǧdaida Astana öte tiımdı ekonomikalyq joba bolyp tabylady. Eksportqa baǧyttalǧan qyzmet körsetulerdı damytyp, Dubai, Singapur siiaqty servistık qala bolu qajet. Būl qalalarǧa jyl saiyn 15 million şamasynda turist keledı.
– Būǧan qalai qol jetkızuge bolady? Astana turizmnıŋ qandai baǧytyna basymdyq bermek?
– Bızge bırqatar baǧyttar boiynşa öŋırlık habqa ainalu kerek. Bırınşıden, Astanada potensial bar. Kongress-körme bırınşı kezekte ıskerlık turizmdı damyta alatyn ortalyǧymyz bar. Barlyq öŋırlık körmelerdı osy jerde ötkızuge bolady. 130 lokasiiadan tūratyn qalanyŋ infraqūrylymy eŋ joǧarǧy deŋgeide ırı kölemdegı şaralardy ötkızuge daiyn. Mäselen, Siriia mäselesı boiynşa kelıssözderdı, Astana ekonomikalyq forumy men EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesın ötkızdık.
2018 jyldyŋ basynan ärtürlı kölemdegı jäne kürdelılık deŋgeiındegı 20-ǧa juyq ıskerlık şara öttı. Atap aitsaq, «Zhaina» halyqaralyq äielder forumy, «Enactus Kazakhstan 2018» studenttık-käsıpkerlık, startaptar men innovasiialar kubogy, Kadex-2018 halyqaralyq qaru-jaraq körmesı, Bükılälemdık mereitoilyq 25 tau-ken kongressı, Jıbek joly memleketterı qalalary merlerınıŋ forumy.
Ekınşıden, Astana mädeniet jäne sport ortalyǧy boluy kerek. Ortalyq Aziia, TMD, Batys Qytai elderınen tūraqty türde turister aǧylu üşın ırı şaralar ötkızıluı tiıs. Bolaşaq – kibersportta. Mūndai da alaŋdar qajet. Qazırgı zamanǧy öner ortalyǧy bar. Barys Arena bazasynda mädeni jobalarǧa arnalǧan alaŋ qūryldy. Onda ärtürlı şoular ötıp, belgılı ärtıster öner körsetedı.
Üşınşıden, būl – bız damytyp jatqan qarjy ortalyǧy.
Törtınşıden, būl – aviahab. Iаǧni aviasiialyq logistika men tranzittık turister.
Besınşıden, būl – bılım men densaulyq saqtau ortalyǧy jäne sözsız qala turizmı ortalyǧy. Qazır Astanada turizm jaǧynan tartymdy jerler men nysandar köp – muzeiler, Botanikalyq baq, Han Şatyr, Piramida jäne t.b. Ärine, sondai nysandardy salu şyǧyn ketedı, bıraq olar özın-özı aqtaidy.
Būl şaranyŋ barlyǧy 2025 jylǧa qarai üş millionǧa juyq turistıŋ keluın qamtamasyz etedı. Būl – öte qomaqty valiutalyq tüsım. Qazırgı ekonomikalyq jaǧdaida būl baǧdarlamany jüzege asyru oŋai emes. Bıraq bız Astana mūnai men gazdy eksporttauşy retınde emes, sūranysqa ie zamanaui qyzmet körsetulerdı taratatynyna senımdımız.
– EKSPO astananyŋ turistık klasterı damuynyŋ qozǧauşy küşı bolǧany dausyz. Būl jūmys jalǧasyp jatyr ma?
– EKSPO memlekettıŋ turizm salasyndaǧy jahandyq jäne jüielı özgerısterge baspaldaq boldy. Ötken jyly Astanaǧa 5 million 400 myŋ adam keldı. Olardyŋ ekı jarym millionǧa juyǧy halyqaralyq körmege bardy. Nätijesınde astananyŋ turistık sektory qarqyndy ösımdı körsettı.
Sondyqtan bız 2018 jyly 2017 jylǧa deiıngı körsetkıştıŋ 95 paiyzyna qol jetkızu mındetın qoidyq. Ol üşın strategiia jasaldy. Jyl saiyn kem degende 50 ırı halyqaralyq ıs-şarany ötkızu – basty mındet.
Qala turisterge yŋǧaily boluyna köp köŋıl bölınedı. Atap aitqanda, aqparattyq düŋgırşekterdıŋ jūmysy jäne kelgen oryndarynda üzılıssız internet boluy, ekskursiialyq avtobustar, jaiau ekskursiialar, ekskursiialardy josparlau boiynşa onlain kömekşı jäne t.b.
Jalpy alǧanda, bastapqy kezeŋde Astanadaǧy turizmdı damytudyŋ üş basym baǧyttary anyqtaldy: MICE (biznes turizm), medisinalyq jäne qalalyq rekreasiialyq turizm.
Jahandyq «aqyldy» qala bolu
– Qala üşın qandai mäselelerdı maŋyzdy dep sanaisyz jäne nelıkten?
– Qazırgı künı bızdıŋ aldymyzda bırneşe mındetter tūr. Bırınşıden, strategiialyq, ol – Astanany Euraziia keŋıstıgınde maŋyzdy ärı «aqyldy» qalaǧa ainaldyru. Būl jerde köptegen jūmys jürgızılıp jatyr.
Alaida odan da basty ärı bız basymdyq berıp otyrǧan mındet – Astanany tūrǧyndar üşın jaily ärı qauıpsız qala etu. Bız älemnıŋ damyǧan şaharlarynyŋ täjıribesın zerttedık. 20 baǧyttyŋ ärqaisysy boiynşa: äleumettık qoldau, bılım beru, densaulyq saqtau, qoǧamdyq kölık, ekologiia, adamdardy tolǧandyratyn mäseleler boiynşa maqsat anyqtalyp, damyǧan qalalardyŋ deŋgeiıne qalai jetu kerektıgı belgılendı. Arnaiy baǧdarlamalar qabyldanyp, naqty jobalar äzırlendı. Olar jüzege asyrylyp jatyr, nätije de bar.
Astana özgerısterdıŋ lokomotivı boluy tiıs, qazırgı zamanǧa sai ekonomikalyq jäne äleumettık özgerısterge beiımdeluı men transformasiiasyna daiyn boluy tiıs. Ol üşın qalany damytudyŋ 5 jyldyq keşendı jospary äzırlendı.
Qalany odan ärı damytudyŋ 5 jyldyq perspektivalyq aimaǧyn qosa alǧanda 2023 jylǧa qarai joldardyŋ qaşyqtyǧyn 121 kilometrge, jylu quatyn 1038 Gkal-ǧa jäne elektr quatyn 120 MVt-ǧa köbeitu, 231 kilometr sumen qamtu jäne su aǧyzu jelısın salu közdelgen. 25 balabaqşa men (6 myŋ oryndyq) 37 mektep jäne 10 qosymşa nysan (barlyǧy 63 myŋ oryndyq), 10-nan asa densaulyq saqtau nysany salynady.
Aldaǧy bes jylda 9,5 mln şarşy metr baspana salu, sondai-aq injenerlık-kölıktık infraqūrylymnyŋ jüktemesı men ūzaqtyǧy ūlǧaitu josparlanyp otyr. Baǧaǧa säikes, jolauşy ainalymynyŋ ösım qarqyny orta eseppen – 7 paiyzdy, jük ainalymy 5 paiyzdy qūraidy.
Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes, qalanyŋ şekarasyn igeru 25,7 gektardan 15,4 myŋ gektarǧa deiın oŋtailandyryldy jäne bolaşaqtaǧy aimaqtar qūrylysy anyqtaldy.
– Ol qandai aimaqtar?
– Bes aimaq. Atap aitqanda, Myŋjyldyqtar alleiasy men «Nūrly jol» temırjol vokzalynyŋ audany, Mäŋgılık el daŋǧyly, Tūran daŋǧylynyŋ batys bölıgı, Telman tūrǧyn alabynyŋ oŋtüstık bölıgı. Būǧan qosa, jeke sektordyŋ üilerın küreu esebınen Asan qaiǧy köşesın renovasiialau közdelıp otyr. Esesıne ol jerge jarty million şarşy metr üi salynady.
– Äkımdık tūrǧyn üi naryǧyna optimizmmen qaraidy…
– Būl derekter aspannan alynǧan joq, bız perspektivalardy anyqtadyq. Qazır Astana zamanaui damyp jatqan megapolis retınde elımızde ǧana emes, tūtas Orta Aziia aimaǧynda ömır süruge jäne biznes üşın tartymdy qalanyŋ bırı bolyp otyr. Halyqtyŋ köşı-qon jäne tuu körsetkışınıŋ ösuı esebınen bız jyl saiyn halyq sany kem degende 50-100 myŋ adamǧa ösedı dep kütıp otyrmyz.
– Halyq sanynyŋ ösuımen bırge infraqūrylym, bılım beru, emhana problemalary tuyndaityny sözsız. Osy mäselelerdı qalai şeşudı josparlap otyrsyzdar?
– Men būǧan deiın urbanizasiia prosesı intensivtı qarqynmen jürıp jatqanyn aitqan bolatymyn. Özıŋız oilap körıŋız, üş jylda bız 7 million şarşy metr baspana saldyq. Ol – 100 myŋ päter. Eger är otbasyda üş adamnan tūrady dep alsaq, şyn mänınde odan da köp, bız 300 myŋ adamǧa baspana saldyq. Iаǧni üş jyldyŋ ışınde bız bır oblys ortalyǧyn tūrǧyzdyq degen söz. Būǧan qosa, qauıpsızdıkpen qatar, qalalyq infraqūrylymdardyŋ jūmysyn qamtamasyz etu mäselesı de bar. Ärine, būl jerde bar auyrtpalyqty täulık boiy jūmys ısteitın qalalyq qūrylymdar sezınıp otyr.
Mıne, Astanany damytudyŋ bes jyldyq jospary osy üşın qabyldandy. Ol naqty josparlau üşın jasaldy. Damyǧan elderde, mysaly Singapurde biznesmen jerdı satyp alu kezınde onyŋ telımıne infraqūrylym tartyp beretının naqty bıledı. Atalǧan mındettemeler oryndalmaǧan jaǧdaida, ol memlekettı sotqa bere alady. Osylaişa bes jyldyq jospar kerek, onyŋ ışınde adamdar belgılı bır audanda tiıstı infraqūrylym: jylu, jaryq, su bolatynyn bıluı tiıs. Bız infraqūrylymdy aldyn ala josparlap jasauymyz kerek. Aldaǧy bes jylda elordanyŋ damuyna şamamen 5 trln teŋge jeke investisiia salynyp, biudjetke 7 trln teŋge tüsım tüsedı.
Memleket basşysynyŋ ideialary men jeke qoldauynyŋ arqasynda Astana zamanaui märtebege ie ärı qarqyndy damyp jatqan megapolis atyna laiyq bolyp otyr.
– Äset Örentaiūly, Astanany odan ärı salu prosesıne qandai jaŋaşyldyqtar engızu közdelıp otyr?
– Bırınşıden, poliortalyqtandyru. Qala damyǧan urbanistikalyq şeşımderı men jaily äleumettık infraqūrylymy bar poliortalyqtanǧan boluy kerek. Būl – elordanyŋ qala qūrylysyndaǧy dūrys şeşım. Iаǧni bır ǧana ortalyq emes, bırneşe jetkılıktı ortalyqtar paida boldy. Barlyq qajettı infraqūrylymdary bar. Qazırgı künı adamǧa jaily ömır süruı üşın tek baspana ǧana emes, onyŋ ainalasyndaǧy qoǧamdyq keŋıstık te maŋyzdy. Mäsele aulalar, saiabaqtar men gülzarlar turaly bolyp otyr. Ekınşıden, urbanistikalyq täsıl. Zamanaui adam özıne qajettı äleumettık-mädeni nysandar onyŋ tūrǧylyqty jerıne jaqyn jerde ornalasqanyn qalaidy. Negızınde, är nysanǧa 35 äleumettık körsetkış boiynşa jaiau jetetındei jaqyn jerde, iaǧni qoljetımdı boluy kerek. Būl körsetkışke qol jetkızu oŋai şarua emes. Bız üşınşı jyl qatarynan osy jospardy oryndau üşın jūmys ıstep kelemız. Jalpy, bız Astana qazırgı künı damudyŋ üşınşı satysyna qadam basty dep oilaimyz.
– Damudyŋ üşınşı satysy degende sız nenı meŋzep tūrsyz? Aldyŋǧy ekeuı qandai bolyp edı?
– Bırınşı satysy – elordany köşıru men japon säuletşısı Kurokava jasaǧan, Memleket basşysy bekıtken bas josparǧa säikes qalanyŋ sol jaǧalauyn salu. Ekınşı satysy 2011 jyldan EKSPO-2017 halyqaralyq körmesıne daiyndyq şeŋberınde bastalǧan qarqyndy qūrylyspen bailanysty. Osy uaqytta äuejai terminaly, jaŋa vokzal, EKSPO nysandary salyndy. Soŋynda, üşınşı satysy – Astana euraziialyq keŋıstıktıŋ negızgı ortalyqtarynyŋ bırıne ainalu üşın öŋırlık hab boluǧa baǧyttalǧan jūmys. Būl Oŋtüstık-Şyǧys Aziia üşın Singapur jäne Taiau Şyǧys üşın Dubai degen siiaqty. Sondyqtan bız qazır infraqūrylymdy dūrys qūru, urbanistika men jaily ortanyŋ zamanaui trendterın eskeru üşın aǧylşyn jäne kanadalyq sarapşylarmen bırlese otyryp master-jospar äzırlep jatyrmyz. Qoǧamdyq kölık, tūrǧyn üi, mektep, jol, densaulyq saqtau nysandaryn salu, sauda oryndary men bazarlardy, saiabaqtar men gülzarlardy damytu mäselelerın nazarǧa alamyz. Būl şaralar keşendı türde bızge tez ösıp kele jatqan qalaǧa tän säulettegı auytqulardy boldyrmauǧa mümkındık beredı.
Mäseleler – baqylauda
– Qaladaǧy mäselelerdıŋ eŋ kürdelısı qaisy dep sanaisyz?
– Ülken şaruaşylyqta ärdaiym köptegen mäseleler bar. Mektepterdıŋ daiyndyǧy, jylytu mausymy, kömır, bazarlardyŋ jūmysy, qūrylys alaŋdary – ūzyn-sonar tızım. Kün tärtıbınen qauıpsızdık, qoǧamdyq kölık, qala aumaǧyn tazalau jäne abattandyru, elektr energiiasymen qamtamasyz etu, auruhanalar men basqa da tırşılık nysandarynyŋ tūraqty jūmys ısteu mäselelerı tüspeidı.
– Kez kelgen megapolis üşın eŋ qiyn mäselelerdıŋ bırı – joldar, olardyŋ jükteluı men sapasy. Kölık infraqūrylymy qalai damidy?
– Qazır ekı ırı jol jobasy ıske asyryluda. Būl – qala köşelerın aitarlyqtai jeŋıldetuge arnalǧan ülken jäne kışı ainalma joldar. Eger osy jobalar turaly egjei-tegjeilı aitatyn bolsaq, qazırgı uaqytta Astana qalasynyŋ ainalasyndaǧy Tılendiev daŋǧylynan Qabanbai batyr daŋǧylyna deiın ūzyndyǧy 34,4 km ülken ainalma joldyŋ oŋtüstık-batys bölıgı salynuda. Ony 2020 jyly aiaqtau josparlanuda. Ol jekelegen baǧyttarda jäne basym jük qozǧalysy uchaskelerınde qala audandary arasyndaǧy kölık bailanysyn, syrtqy avtomobil joldaryna şyǧudy, sondai-aq Astananyŋ kölık jüiesıne jüktemenı tömendetudı, qalanyŋ kölık aǧynynyŋ qūramynda tranzittık avtokölık sanyn azaitudy, ekologiialyq jaǧdaidy jaqsartudy, avtokölık qūraldarynyŋ paidalanu jyldamdyǧyn ūlǧaitudy, kölık bailanystaryn keŋeitudı, ılespe jol infraqūrylymyn damytudy qamtamasyz etedı.
– Kışı ainalma joldyŋ şekaralary qandai?
– Ol Qoşqarbaev, Ūly Dala daŋǧyldary jäne Aqjol, Beisekova köşelerımen ötedı, jalpy ūzyndyǧy – 46 km. 2007-2017 jyldar aralyǧynda 22,8 km jol, 9 kölık airyǧy, köpırler men jol ötpelerı salyndy.
Bügıngı taŋda Saraişyq köşesınıŋ Tūran daŋǧylynan Beisekova köşesıne deiıngı bölıgınde jol aşyldy. Beisekova köşesınıŋ Syǧanaq köşesınen Ūly Dala daŋǧylyna deiıngı, Ūly Dala daŋǧylynyŋ Beisekova köşesınen Tūran daŋǧylyna deiıngı, Ūly Dala daŋǧylynyŋ №9 köşeden Qaldaiaqov köşesıne deiıngı bölıgı jalpy ūzyndyǧy 15,2 km Esıl özenı men Nūra-Esıl arnasy arqyly ötetın 2 köpırdıŋ qūrylysy jalǧasuda. Osy uchaskelerdıŋ qūrylysyn aiaqtau merzımı 2019 jylǧa josparlanǧan.
Ş.Beisekova köşesınıŋ N.Tılendiev daŋǧylynan Aqjol köşesıne deiıngı, Aqjol köşesınıŋ Ş.Beisekova köşesınen Bögenbai batyr daŋǧylyna deiıngı, Ūly Dala daŋǧylynyŋ Ş.Qaldaiaqov köşesınen Abylai han daŋǧylyna deiıngı bölıgın salu, onyŋ ışınde 4 kölık qiylysy men jalpy qaşyqtyǧy 8 şaqyrym bır jol ötpesı bar qūrylys jūmystary bar.
Jalpy, kışı ainalma jol qūrylysy täulıgıne 90 myŋnan astam tranzittık kölıkke Astana qalasynyŋ äkımşılık ortalyǧyn ainalyp ötuge mümkındık beredı. Būl Tūran, Qabanbai batyr jäne Mäŋgılık El daŋǧyldary boiynşa qozǧalys qarqyndylyǧyn aitarlyqtai qysqartady. Sonymen qatar Qabanbai batyr daŋǧylyndaǧy joldyŋ jüru bölıgın 6 jolaqqa deiın ūlǧaita otyryp, qaita jaŋartu jūmystary jürgızılude. Sondai-aq Qorǧaljyn tasjoly men Qabanbai batyr daŋǧylynyŋ qiylysynda kölık airyǧyn salu josparlanuda.
– Al oŋ jaǧalaudaǧy jol mäselesı qalai şeşıledı?
– Qalanyŋ eskı qalyptasqan bölıgınde jol-kölık infraqūrylymyn damytu boiynşa belsendı jūmys jürgızılude. Qala qūrylysynyŋ keşendı josparyna säikes Asan qaiǧy köşesı Bögenbai batyr daŋǧylynan Täşenov köşesıne deiın, Kenesary köşesı Kümısbekov köşesınen Beisekova köşesıne deiın, Kümısbekov köşesı Kenesary köşesınen Bögenbai batyr daŋǧylyna deiın, Saryarqa daŋǧyly Bögenbai batyr daŋǧylynan Beisekova köşesıne deiın, Seifullin köşesı Uälihanov köşesınen Puşkin köşesıne deiıngı qūrylysy qarastyrylǧan. Būl jobalar joldardyŋ ötkızu qabıletın 40 paiyzǧa arttyruǧa, kölık aǧynynyŋ ortaşa jyldamdyǧyn arttyruǧa jäne jolda ortaşa kütu uaqytyn kem degende 20 paiyzǧa qysqartuǧa mümkındık beredı.
Qala üşın taǧy bır maŋyzdy joba – LRT. Onyŋ qūrylysyn kelesı jyldyŋ soŋyna qarai aiaqtaudy josparlap otyrmyz. Jalpy, mūndai jaŋa kölık karkasy taiaudaǧy ekı jylda qūryluy tiıs.
– Bır jyl boiy nöser kärızı narazylyq tudyruda. Jaqynda jaŋbyrdan keiın bırneşe uchaskelerdı su basty.
– Nöserlık kärız jelılerın damytu boiynşa jūmystar jalǧasady: 12 tazartu ǧimaraty, 23,5 km kollektor, 13 sorǧy stansasy paida bolady. İä, qalada aǧyn su qūiylatyn bırneşe oryn bar. Būl uchaskelerde körşı ülken köşelerden su aǧady. Sondyqtan kürdelı tehnikalyq şeşımder qajet boldy jäne bız olardy taptyq. Joba kelesı jyly aiaqtalady.
Şet aimaqsyz qala
– «Astana – şet aimaqsyz qala» baǧdarlamasy qalai jürude? Nelıkten Astananyŋ şetkı aimaqtarynda eskı jäne jartylai būzylǧan köp päterlı üiler älı tūr, balabaqşalar men auruhanalar joq?
– Şet aimaqtarǧa, olardy abattandyruǧa erekşe köŋıl bölemız. Aǧymdaǧy jyly sürılgen apatty-eskı üilerdıŋ oryndarynda 4 şaǧyn baqtyŋ qūrylysy aiaqtaldy. Jyl soŋyna deiın taǧy 5 şaǧyn baq salynady. Jaqyn jyldary şet aimaqtarda 10 şaqyrym jol, Michurin tūrǧyn alabynda 600 orynǧa şaqtalǧan mektep, mektepterge şamamen alǧanda 2000 orynǧa arnalǧan 5 japsarlas ǧimarat, Köktal, Küigenjar, Telman tūrǧyn alaptarynda 3 balabaqşa, Köktal-1 jäne Köktal-2, İnternasionalnyi, Öndırıs pen Promyşlennyi tūrǧyn alaptarynda ärqaisysy 150 keluşıge şaqtalǧan 5 alǧaşqy medisinalyq sanitarlyq kömek ortalyǧyn salu qarastyryldy. İlinka kentınıŋ şyǧysyndaǧy jeke tūrǧyn üilerge üşınşı kezektegı injenerlık-kommunikasiialyq infraqūrylymnyŋ qūrylysy aiaqtalady. Öndırıs, Köktal, Oŋtüstık-şyǧys, jäne Agroqalaşyq kentınde 42 köşenıŋ qūrylysy aiaqtalyp, 11 köşenı salu jalǧasuda.
– Astana jasyl qalaǧa ainalyp kele jatqanyn aitpai ketpese bolmas. Renovasiia baǧdarlamasy boiynşa da tozǧan eskı üilerdıŋ ornynda jaŋa şaǧyn baqtar boi köterdı. Astanada taǧy qandai jasyl alqaptar paida bolady?
– İä, kögaldandyru mäselelerıne ülken köŋıl bölınude. Tozǧan eskı üilerdıŋ aumaqtaryn kommersiialyq nysandar üşın bermei, tūrǧyndardyŋ ötınışımen olarǧa balalar jäne sport alaŋdary engen şaǧyn baqtar, jelekjoldar salyndy. Biyl oŋ jaǧalauda 13 şaǧyn baq, kelesı jyly 5 taǧy osyndai baq paida bolady. Botanikalyq baqtyŋ, Ūzyn baqtyŋ qūrylysy, «Arai» saiabaǧyn qaita salu aiaqtalyp keledı. Jalpy alǧanda, osy 18 nysanda 85 balalar oiyn attraksiony, 115 sport trenajerı, 18 futbol jäne basketbol alaŋy men tennis korttary, 17 şaqyrym velojol, 30 subūrqaq keşenı, 12 şaqyrym jügıru joly, ekı skeit alaŋy ornatylady.
Astanada ülken jobalardyŋ bırı – 22,7 şaqyrymdy qūraityn jaiau jürgınşıler men velosiped joldary bar jasyl Jelekjol ainalma joly salynady. Oǧan Botanikalyq baq, Ūzyn baq, suly-nuly jelekjol, Ūlytau köşesı boiyndaǧy saiabaq, Ä.Mämbetov köşesındegı jaiau jürgınşıler joly, qalanyŋ eskı ortalyǧynda ornalasqan Arbat kıredı.
– Tūrǧyndardyŋ aulalardy abattandyruǧa qatysty mäselelerı de az emes. Būl baǧytta äkımdık ne atqaryp jatyr?
– Bız Astanada aulalar tūrǧyndarǧa qolaily qoǧamdyq keŋıstık boluy kerek dep sanaimyz. Bız sol üşın 2016-2017 jyldary – 500, biyl 300 aula daiyndadyq, taǧy 300 aula josparda tūr.
Ömır sapasy – jailylyq pen qauıpsızdık
– Kez kelgen qalada ömır süru sapasy köptegen körsetkışterdı qamtidy: materialdyq örkendeu, damyǧan infraqūrylym, qauıpsızdık. Astanada osy baǧytta ne ıstelıp jatyr? Özınıŋ tabysyn körsetken qandai jobalar eldegı basqa qalalarǧa taraluy mümkın edı?
– Bızdıŋ baǧdarlamamyz qauıpsızdık pen jailylyqqa baǧyttalǧan. Bız älemdegı eŋ üzdık qalalardyŋ standarttaryn anyqtadyq. Adamdardy alaŋdatatyn ne? Eŋ aldymen, tabys pen ömır sapasy. Ömırdıŋ sapasy qauıpsızdık, qarapaiym mektepter, emhanalar, auruhanalar, qoǧamdyq kölık, azyq-tülık jäne t.b. siiaqty qarapaiym närselermen qamtamasyz etıledı. Osy baǧyttardyŋ ärqaisysynda bız jüielı jūmys jasaimyz, sondyqtan Astanadaǧy jaǧdai tūraqty jäne jaqsy. Özderıŋız bıletındei, qazırgı uaqytta qala äkımdıgı qalanyŋ jeke serıktesı men äleuet qūrylymdarymen bırge «Sergek» qalalyq beinebaqylaudyŋ MJÄ jobasyn ıske asyru boiynşa jūmystar jürgızıp jatyr. Būl – qauıpsızdık jäne aqparattyq tehnologiialar salasy boiynşa eldegı MJÄ turaly bırınşı kelısım.
«Sergek» qauıpsız qala jobasy aiasynda elordada 13 myŋ kamera ornatyldy. Onyŋ ışınde 4 myŋ kamera jappai jūrt jinalatyn oryndarda, 6 myŋ kamera joldarda, 3 myŋ kamera bıryŋǧai jelıge bırıktırılgen. Sondai-aq vokzal men äuejaida tanu jüiesı ornatylǧan. Būl joba qoǧamdyq oryndardaǧy qylmysty 34 paiyzǧa, jol-kölık oqiǧalaryn 20 paiyzǧa, jol-kölık oqiǧalarynyŋ saldarynan bolatyn ölım sanyn ekı ese azaituǧa mümkındık beredı. Aita ketu kerek, ıske asyrylǧan jobalar özderınıŋ ekonomikalyq tiımdılıgın körsettı. Mäselen, «Astana taksi» men beinebaqylau jobalary biudjet qarajatyn 15 mlrd teŋge kölemınde ünemdeuge mümkındık berdı.
Mysaly, kölık nömırın tanu üşın jasandy intellekt tehnologiiasy qoldanylady. Jüie aqparattyŋ ülken auqymyn jinaqtauǧa mümkındık beredı (Big data).
Būdan basqa, «Sergek» jüiesınıŋ kömegımen qalada qanşa kölık bar ekenın bıluge bolady (joba bastalǧannan berı şamamen 492 myŋ avtokölık tırkelgen), būl taldau jürgızuge jäne trafiktı jetıldıruge, oŋ jaqtan şyǧuǧa, «Bus lane» avtobus jolaǧyn ornatuǧa mümkındık beredı.
Qauıpsızdıktı qamtamasyz etu tūrǧysynda qol jetkızgen nätijenı atap ötken jön: 523 qylmys aşyldy (3 – adam öltıru, 2 – qaraqşylyq, 29 – tonau, 236 – ūrlyq, 19 – kölık ūrlyǧy jäne basqa da qylmystar – 234). Sonymen qatar qoǧamdyq oryndarda jasalǧan qylmystardyŋ tömendeuı baiqalady. Jol-kölık oqiǧalarynyŋ sany 21 paiyzǧa tömendedı, al qalanyŋ joldarynda qaitys bolǧandardyŋ sany ekı esege azaidy.
Bız qalalyq qauıpsızdıktı sifrlandyru boiynşa bırneşe jobany engızudı josparlap otyrmyz, mysaly, boljaldy qylmysty taldau jäne tūlǧany tanu.
– Naqty dälel, däiektermen daulasu mümkın emes. Būl derekter elordada ömır sürudıŋ äldeqaida jaily bolǧandyǧyn däleldeidı.
– İä, tek qauıpsız ǧana emes, sonymen qatar jaily ärı yŋǧaily da. Bıraq būl jūmystyŋ köptegen qyrlary bar. Mysaly, Astanada «1000 oryn – köşe saudasy» baǧdarlamasy bar. Onyŋ maqsaty – köşelerdegı sauda-sattyqty zamanaui formatta damytu, sondai-aq elordadaǧy syrtqy körınıstıŋ säulettık kelbetın qalyptastyru. Jeke investisiialardyŋ kölemı – 1,1 mlrd. Osy innovasiianyŋ arqasynda 1500-den astam jūmys orny aşyldy. Bızdıŋ barlyq innovasiialarymyz kapitaldyŋ jaqsaruyna jäne onda ömır süru jaǧdailaryn jaqsartuǧa baǧyttalǧanyn atap ötkım keledı.
– Qazırgı zamanǧy tehnologiialar qala basşylyǧyna kömektesedı me?
– Öte köp kömektestı. Mıne, az ǧana mysal: bız «1000 oryn – köşe saudasy» baǧdarlamasy boiynşa jer uchaskelerın bölu siiaqty kürdelı mäsele boiynşa tärtıp ornattyq. Endı auksion blokchein tehnologiiasyn qoldanu arqyly ötkızıledı. Mūndai jüie elımızde bırınşı ret jüzege aspaq. Qazır jüie synaqtan ötkızılıp, jer uchaskelerın böludıŋ bırınşı konkursyn jaqyn arada ötkızu josparlanyp otyr.
«Smart Astana» jüiesın engızu tabysty ıske asyryluda. Bılım beru arqyly balalardy balabaqşalar jelısıne qosu ürdısı avtomattandyryldy, mektepterde bıryŋǧai esepke alu engızıldı jäne buhgalterlık eseptıŋ sapasy men aşyqtyǧyn arttyratyn mektepter sättı maqūldandy.
Densaulyq saqtau boiynşa barlyq medisinalyq ūiymdarda MAJ engızıldı. Sondai-aq, bız därıgerge qabyldau qyzmetın avtomattandyrdyq.
Tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyǧyn sifrlandyru turaly PİK qyzmetterın avtomattandyruǧa jäne olardyŋ sapasyn jaqsartuǧa baǧyttalǧan e-KSK jobasy ıske asyryldy.
Sonymen qatar 22 mausymda aqyldy köşelerdı jaryqtandyru jönınde MJÄ jobasy boiynşa konkurs jariialandy. Joba «İnternet zattar» tehnologiiasyn paidalanyp, 45 myŋ şamdy auystyrudy közdeidı.
2019 jyly EGİS (Astananyŋ bıryŋǧai sandyq kartasy) ıske asyru, BIM-modeldeu jäne aqyldy qūrylys, intellektualdy kölık jüiesınıŋ ekınşı kezeŋın jüzege asyru josparlanǧan. Osylaişa 2019 jyly Astanadaǧy «aqyldy» qalanyŋ qaŋqasy qūrylady.
Qalanyŋ «Seedstars» innovasiialyq bazasy bügıngı künı «Seedstars» halyqaralyq biznes-inkubatorymen bırlesıp, Astananyŋ bastauşy qoǧamdastyǧyn bırıktıretın jäne qalalyq problemalardy şeşu üşın innovasiialyq ideialardy äzırleitın «Qalalyq innovasiialyq platforma» qūru jūmystary jürgızılude.
Atalmyş alaŋnyŋ artyqşylyǧy – būl TMD-daǧy Seedstars kompaniiasy basqaratyn alǧaşqy kovorking ortalyǧy, onyŋ qūramyna 70 myŋnan astam startaptar, käsıpkerler men investorlar kıredı.
Taza aua, taza su, taza topyraq
– Barlyq megapolister ekologiialyq tüitkılderge tap bolady. Astanamyz üşın būl mäsele qanşalyqty özektı?
– Ärine, Astana üşın, kez kelgen özge qalalar siiaqty, ekologiialyq qauıpsızdık mäselelerı maŋyzdy. Bızde üş jylǧa arnalǧan keşendı jospar bar. Onda qala ekologiiasyn qorǧau jäne jaqsartu boiynşa jüielı şaralar qarastyrylǧan. Būǧan gazdandyru, ziiandy qaldyqtardy azaitu, zaŋsyz qoqyspen küres şaralary kıredı. Bır sözben aitqanda, būl şaralar astanada aua, su, topyraq taza bolu üşın jasalady.
Gazdandyru boiynşa şaralar. Biyl būl jobany aiaqtaimyz. Jyldyŋ aiaǧyna deiın JEO men Köktal, Oŋtüstık-şyǧys tūrǧyn alaptaryn gazǧa köşırudı josparlap otyrmyz. Kelesı jyldary gazdandyru boiynşa osyndai jūmys qalanyŋ basqa audandarynda jalǧasady. Qazır jobalyq-smetalyq qūjattar äzırlenude, qarjylandyru közderı anyqtaldy. 2021 jylǧa qarai bızdıŋ JEO-lar men tütındı köp böletın kışı jeke qazandyqtary men tūrǧyn alaptaryn gazǧa köşıru josparlandy. Atalmyş şaralar ziiandy qaldyqtardy 30 paiyzǧa azaituǧa mümkındık beredı.
Būdan bölek, 2019 jyldyŋ aiaǧyna deiın elektrmen, jylumen qamtamasyz etu sekıldı maŋyzdy salany gazǧa köşırudı josparlap qoidyq. Kölık qūraldary, bırınşı kezekte qoǧamdyq kölıkter gazballondy jüiege köşırılmek.
Astana bırınşı bolyp qoqysty bölek jinau men ony öŋdeuge köştı, qazır plastiktıŋ 15 paiyzyn öŋdeimız. Qazırgı zamanǧy importty tehnologiialar boiynşa zauyt qūrylysyn bastap jatyrmyz. Būl zauyt sūryptaudan öŋdeuge deiın ısterdı atqarady. Kelesı jyly qūrylys aiaqtalady.
Qala aumaǧynda «qūrǧaq» fraksiiany (plastik, qaǧaz, şyny, metall) jinauǧa arnalǧan 6276 sary konteiner ornatylyp jatyr. Tūrmystyq qaldyqtardy bölek jinau öŋdeu tereŋdıgın 25-30 paiyzǧa deiın ūlǧaitady dep kütıp otyrmyz.
– Mümkındıgı şekteulı adamdarǧa qalalyq orta jaily bolu üşın jasalyp jatqan ıster az emes. Degenmen köptegen ǧimarattar, äsırese qalanyŋ eskı bölıgınde olarǧa qoljetımsız bolyp tūr. Būl baǧytta ne jasalady?
– Būl – maŋyzdy mäsele. Osy ıste älı de köp jūmys atqaru kerektıgımızdı jasyrmaimyn. Äkımdık pandustardyŋ jaǧdaiyna monitoring jürgızıp, sonyŋ arqasynda problemalyq nysandar anyqtaldy. Qazır memlekettık mekemelerdıŋ, şaǧyn jäne orta biznestıŋ 552 nysany mümkındıgı şekteulı adamdar üşın qoljetımdı boldy. Taǧy 222 nysanda halyqtyŋ şaǧyn toptary kedergısız jetu üşın jūmystar jürgızılıp jatyr. Bıraq şaǧyn jäne orta biznes nysandaryna qoljetımdılıktı qamtamasyz etu jūmysy, ökınışke qarai, tiıstı deŋgeide emestıgın moiyndauǧa tiıstımız.
– Bıraq joǧarǧy qajettılıgı bar adamdardyŋ mūqtajdyqtary jaily söz qozǧaǧanda, pandustar turaly ǧana emes, halyqqa kerek qyzmetter jaiynda da aitu kerekpız. Būl baǧytta jaqsy jaǧyna qarai özgerıster bar ma?
– Jetıstıkter jaily aitsaq, elordada täulık boiy jäne kündız jūmys ısteitın arnaiy äleumettık qyzmet ūiymdary qūryldy. Bügınderı tört äleumettık qyzmet ortalyǧy jūmys ısteidı: «Şarapat», «Nūrly jürek», «Qamqor», Astana äkımdıgınıŋ äleumettık qyzmet ortalyǧy. Olardyŋ bärı qazırgı zaman medisinasy talaptaryna sai keletın jabdyqtarmen qamtamasyz etılıp, mūqtajdarǧa äleumettık-tūrmystyq, medisinalyq, pedagogikalyq, mädeni jäne qūqyqtyq qyzmetterdı körsetedı.
Mäselen, 2016 jyly Astana äkımdıgınıŋ äleumettık qyzmet ortalyǧy aşylǧanda, mūnda 540 adam qyzmet alatyn, qazır – 1138. Ortalyqtyŋ 1,5 jyldyq qyzmetı kezınde sal auruyna şaldyqqan 17 bala alǧaşqy qadamdaryn jasady. Būl fakt erekşe maqtanyş tudyrady.
«Astana sızderge qyzmet körsetedı!»
– Äset Örentaiūly, äkımdık qūrylymyn özgertu aiaqtaldy ma? Ne jasalǧanyn aityp berıŋızşı.
– Bızdıŋ strategiialyq maqsatymyz – Astanany tūrǧyndar üşın qauıpsız, jaily qalaǧa ainaldyryp, sonymen bırge euraziialyq keŋıstıktıŋ ıskerlık, turistık, qarjylyq basty ortalyǧyna jetkızu. Jaŋa mındetter daiyndyqty, basqaru stilın özgertudı qajet etetının tüsınemız. Sondyqtan qalany basqaru jüiesın özgertudı bastadyq. Negızgı prinsipter – nätijelık, ädılettılık, aşyqtyq pen klientterge baǧdar jasau.
Bız üderısterdı tört deŋgeige bölıp, basqarudyŋ funksionaldyq stilınen prosestık stilıne auystyq: strategiialyq josparlau, jüzege asyru deŋgeiı (nemese jobalyq basqaru), operasiialyq basqaru, baqylau-qadaǧalau deŋgeiı.
Är deŋgei üşın sifrlandyru elementterın engızıp jatyrmyz. Būl qazırgı ştattyŋ aiasynan şyqpai, äkımdık qyzmetkerlerınıŋ qūzyrettılıgın ösıruge, qalany ūtqyr jäne nätijelı basqaruǧa järdemdesude.
Strategiialyq basqaruda bız qalalyq jäne biudjettık josparlau üderısterın bırıktırdık. Qoǧamdyq kölıktı, jol qūrylysyn, äleumettık salany, bılımdı, densaulyq saqtaudy jäne äleumettık qoldaudy damytudyŋ anyq josparlary bar. Strategiialyq josparlauda kommunaldyq şaruaşylyqty, kölıktı, t.b. salalar damuynyŋ sapaly boljamdaryn jasau üşın BIG DATA (ülken mälımetter) tehnologiiasyn qoldanudamyz. Strategiialyq josparlaudyŋ barlyq salalary KPIs nätijelık körsetkışke ie. KPIs qalalyq modelı bızde sifrlanyp, Strategiialyq jäne biudjettık josparlau basqarmasy oǧan monitoring jasaidy.
Strategiialyq josparlau qorytyndylary boiynşa bız astanany damytu jobalarynyŋ portfelın qalyptastyryp, jobalyq basqarmaǧa nemese jüzege asyru deŋgeiıne tapsyrdyq.
Baqylau-qadaǧalau deŋgeiı – būl bızdıŋ sapanyŋ ışkı auditı. Barlyq baqylau funksiialaryn bır basqarmaǧa bırıktıru jauapkerşılıktıŋ būlyŋǧyrlyǧyn tömendetuge, ştatty ösırmei komandany nyǧaituǧa, qalada baqylaudyŋ aşyq üderısterın qalyptastyruǧa mümkındık berdı.
– Mūndai özgerısterden ekonomikalyq nätije bar ma?
– Ärine bar. Bızge äkımdık ışınde rezervterdı ızdeu kerek, ünemdeu qajet. Qorytyndysynda bız tek qana tıkelei satyp aludan 19 mlrd ünemdedık. Kölık qyzmetın autsorsingke köşıru 5 jyl ışınde 1 milliardtan astam qarjyny ünemdeuge mümkındık beredı. Būl qarjyny äleumettık qoldauǧa – mekteptegı tamaqtandyruǧa, ardagerlerdı qoldauǧa, basqa köptegen ısterge baǧyttai alamyz. Jalpy bügıngı künge bız 35 milliard teŋgenı ünemdedık.
– Mäsele tek ünemde me?
– Tek ünemde ǧana emes. Bız basqaru jüiesın jaŋarttyq. 2016 jyldyŋ jeltoqsanynda Jobalau ofisın qūrdyq, jobalau menedjmentınıŋ negızıne äkımdıktıŋ 500-den asa qyzmetkerın oqyttyq. Bügıngı künı jobalar portfelınde 400-den asa pärmendı joba bar. Solardyŋ 200-den astamy 2016 jyldyŋ jeltoqsan aiynda aiaqtalyp, mūraǧatqa berılgenın atap ötken jön. Jobalyq basqarudyŋ arqasynda bız jobalardyŋ barlyq bazasyn jinap aldyq. Osyǧan orai biudjettı josparlaudy jäne onyŋ merzımın, är jobanyŋ KPIs-yn monitorlaimyz. Bızde jobalau ofisı sandyq jüiege köşırılgen. Barlyq basqarmalar men audandyq äkımdıkterdıŋ jobalary men biudjetterı osyndai bıryŋǧai basqaru jüiesıne negızdelgen. 6 mausym künı infraqūrylymdyq damu jobalarynyŋ barlyǧyn Astana qalasy äkımdıgı saitynyŋ onlain rejimınde jariialadyq.
Jobalau täsılıne deiın qūrylys, jöndeu mäselelerın merzımınde aiaqtai almai, uaqytty sozyp jıberıp jürdık. Tıptı äleumettık salada da bızde igerılmegen biudjet qarjysynyŋ keiınge qaldyrylǧan kezderı boldy. Osynyŋ barlyǧy dūrys jobalau men jüielı baqylaudyŋ joqtyǧynan bolyp jatty. Qazır Jobalau ofisı qalanyŋ strategiialyq damu jospary negızınde jobalau portfelderın qalyptastyryp, mektep, balabaqşa, jol salu, jol jöndeu jūmystarynan bastap, jaŋa äleumettık jäne ekonomikalyq bastamalardy engızuge deiın qalany damytudyŋ bükıl jobalaryn baqylauǧa alady. Ärı būl jobalau ofisı tüiındı mäseleler men kemşılıkterdı naqtylap, şeşılu joldaryn äkımdıktıŋ otyrysyna şyǧaryp otyrady. Keibır rezervterdıŋ de bar ekenın moiyndau kerek. Būl baǧytta jūmystar jürgızılıp jatyr. Alaida, bız jobalardyŋ merzımın ötkızıp alu 20%-ǧa qysqarǧanyn da körıp otyrmyz. Jobalau täsılınıŋ kömegımen bız «EKSPO» ıs-şarasyn daiyndap, ötkızdık. Astana künı jobasyn sättı aiaqtadyq. Bız Jobalau täsılı kömegımen qalany jüielı damytu jūmystaryn odan ärı jalǧastyrudamyz.
– Sız äkımdık qūrylymdy özgertu jūmystary aiasynda memlekettık qyzmetkerlerdıŋ jalaqysy ekı esege östı dedıŋız. Olar üşın eŋ maŋyzdy mäsele ony qalai şeşu bolǧany şyǧar?
– Bız baǧdarlamany Astana qalasyndaǧy qalalyq qyzmette (mūǧalımder, därıgerler, polisiia, ört söndıru qyzmetkerlerı jäne basqalar) joǧary sanatty mamandar daiyndauǧa kömektesu üşın äzırledık. Mındet – tūrǧyn üi sertifikaty esebınen bır million teŋgege Tūrǧyn üi qūrylys bankı arqyly adamdardyŋ üi aluyna kömektesu. Osyǧan orai az paiyzben 15 jylǧa kredit berılıp, bırınşı kezeŋde 10 myŋ päter beru közdeldı. Qalalyq qūrylymdarda 5-7 jyl jūmys ıstegen jaǧdaida , bolaşaqta ol 20 myŋǧa deiın ösuı mümkın. Bızde 9 myŋ mūǧalım bolsa, olardyŋ 5 myŋy üisız jür. Bız mektepter salyp jatyrmyz, taiaudaǧy 5 jylda bızge 5 myŋ joǧary sanatty maman pedagog qajet bolady. Osyndai jaǧdai polisiia men därıgerlerde de bar. Bız qala mekemelerın maman kadrlarmen jabdyqtauymyz kerek.
– Qalalyq äkımdıkke qala tūrǧyndarynyŋ janaiqaiy jete me?
– Öte jeŋıl. Ötken jyldyŋ soŋynda bırneşe baǧynystaǧy qūrylymdardy bırıktırıp, iKomek qalalyq monitoring jäne şūǧyl ärket etu ortalyǧyn qūrdyq. Biznes terminologiiasynda iKomek būl qaladaǧy – ofis-maidany. Būl qala tūrǧyndarynyŋ kommunaldyq qyzmetter jäne qalalyq basqarmalarmen interaktivtı bailanysyn yŋǧaily etuge qūrylǧan. Bız būl jobanyŋ atauyn «iKomek – Astana sızge qyzmet körsetedı» dep atadyq. Joba 4 baǧytta jürgızıledı.
Bırınşı baǧyt – qala äkımdıgınıŋ bıryŋǧai kontrakt-ortalyǧy.
Bız barlyq qalalyq kommunaldyq qyzmetter men basqarmalardyŋ koll-ortalyqtaryn 1-0-9 qysqa sanyna bırıktırdık. Sol arqyly bız «kommunaldyq qyzmettegı telefon qoŋyrauy jetpeitın» tüiındı mäselelerdı şeştık. 1-0-9 telefonyna qalalyq telefonnan da, ūialy telefonnan da 24/7 arqyly tegın qoŋyrau şaluǧa bolady. Barynşa yŋǧaily bolu üşın Facebook, Instagram, Telegram-bot äleumettık jelılerınde nemese Astana qalasy äkımdıgınıŋ saity arqyly da habarlasuǧa bolady.
8 ailyq jūmysynda qalalyq äkımdıktıŋ Bıryŋǧai kontarkt-ortalyǧy 500 myŋnan asa hat-habar qabyldapty. Solardyŋ 77%-y «bırınşı qoŋyraudan-aq» şeşımın tauypty. iKomek-tıŋ käsıbi operatorlary qala tırşılıgınıŋ barlyq mäselelerıne orai yŋǧailanyp, qoiylǧan saualdarǧa kıdırıssız jauap beru üşın kommunaldyq qyzmet mekemelerınıŋ jūmysymen tügel tanysyp ülgırdı.
Qalalyq iKomek ortalyǧy qyzmetınıŋ – ekınşı baǧyty. Maŋyzdy qyzmet türlerıne qala tūrǧyndarynyŋ qoljetımdılıgın qamtamasyz etu. Bügıngı künı qalada är jerde ornalasqan tūtynuşylarǧa qyzmet körsetetın 17 basqarma men 10-nan asa ortalyq bar. Būl qyzmet körsetuge köptegen qiyndyqtar keltırude. Sondyqtan bız «Qalalyq qyzmet ortalyǧyn» qūrudy josparladyq. Būl degenıŋız, kommunaldyq qyzmet, memlekettık kvazimemlekettık ūiymdar men damu instituttary ökıldıkterı ornalasatyn alaŋ bolmaq. Qala tūrǧyndaryna barynşa qoljetımdı bolu üşın ol qalada bırneşeu boluy kerek.
Būl jerde kommunaldyq qyzmettı jüzege asyru, kölık kartalaryn beru, auystyru, säulet, jer qatynastary, käsıpkerlık, basqa da mäselelerge bailanysty tüitkılderdı sol boida şeşuge bolady.
Üşınşı baǧyt – ärbır kelıp tüsken hat-habarǧa monitoring pen baqylau jürgızu. Bızdıŋ basty közdegen maqsatymyz – kez kelgen mäselenıŋ şeşılu tetıgın qalyptastyryp, kommunaldyq qyzmette tärtıp ornatu. Bız qala tırşılıgı qyzmetın basqarudyŋ tärtıbın äzırlep, qyzmet körsetu deŋgeiıne nemese Service Level Agreement (SLA)-ge talaptardy aiqyndadyq. Qazır bızde barlyq kelıp tüsken aryz-şaǧymdardy saraptaityn 1000-nan asa qyzmet türı bar. Qalalyq iKomek ortalyǧy komandasy şahardaǧy barlyq oryn alǧan kemşılıkterdı ol tolyq joiylǧanǧa deiın baqylauda ūstaidy.
Monitoring pen baqylau jasau üşın iKomek qalalyq beinebaqylau jüiesın de paidalanady. Qalaǧa qyzmet körsetu üşın GPS-trekking tehnikasy ıske qosylǧan. Būl komunaldyq qyzmet pen äkımdık basqarmalary jūmysyn tärtıpke keltıredı. Qalanyŋ barlyq kommunaldyq qyzmetı tūrǧyndardyŋ müddesı men qauıpsızdıgın qamtamasyz etıp, olarǧa jailylyq tuǧyzu üşın täulık boiy jūmys ısteidı.
Sifrlanǧan prosesster maǧan äkım retınde qalany basqaru panelı arqyly qaladaǧy jaǧdaidy baqylauǧa mümkındık beredı.
Törtınşı baǧyt – qoǧamdyq pıkırdı taldau jäne esepke alu.
Qala tūrǧyndaryna arnalǧan servistıŋ jaŋa deŋgeiı turaly aitatyn bolsaq, bız azamattarymyzdyŋ kerı bailanys alu mümkındıgın qalyptastyrǧan joqpyz, sonymen qatar big data tehnologiiasyn paidalana otyryp, alynǧan ūsynystar men ötınışterdı taldau boiynşa jūmys jürgızemız. Taqyryptar men audandar boiynşa problemalyq mäselelerdı sūryptau qala boiynşa naqty körınıs beredı, ony eskere otyryp josparlanǧan ıs-şaralarǧa özgerıster engızemız. Būl bızge, äkımdık jūmystaryna ikemdı qarauǧa jäne tiısınşe biudjettı äldeqaida tiımdı jäne basymdyqtardy dūrys ornalastyruǧa mümkındık beredı.
Bız barynşa aşyq boluǧa jäne tūrǧyndardy alaŋdatatyn, qala basşylyǧynan bızdıŋ azamattardyŋ qandai ümıt kütetının bıluge tyrysamyz. Bız üşın sızdıŋ ärbır ötınışıŋız – būl mäsele turaly öz auyzyŋyzdan estuge jäne ūsynys aluǧa mümkındık. Būl bırlesken küş-jıgermen elordada ömır süru sapasyn jaqsartuǧa kömektesedı.
– IKomek qyzmetı arqyly tūrǧyndar ne üşın köbırek şaǧymdanady?
– Ärtürlı. Mausymǧa bailanysty. Bıraq jyl boiy özektı mäseleler de bar. «iKomek» barlyq qalalyq qyzmettermen jūmys ısteidı, ömır sürudıŋ 28 salasyna nazar audarady. Būl – sumen jabdyqtau, jylumen jabdyqtau, elektrmen jabdyqtau, abattandyru, lift şaruaşylyǧy, QTQ, qoǧamdyq kölık. Käsıbi operatorlar auyspai, jauap beru üşın barlyq kommunaldyq qyzmettermen jūmys ısteuge üiretılgen.
– Sız äleumettık jelılerdı belsendı paidalanuşysyz, astanalyqtar özderınıŋ postylarynda kötergen mäselelerge jauap beresız. Ärbır, keide bolmaşy mäsele boiynşa astanalyq tūrǧyndardyŋ «İsekeşevtı tegteu» ädetıne qalai qaraisyz?
– Äleumettık jelılerdıŋ äleuetın men İnvestisiialar jäne damu ministrlıgınıŋ basşysy retınde tüsındım. Prezident Astana äkımı qyzmetıne taǧaiyndaǧannan keiın öz orynbasarlaryma, memlekettık organdardyŋ basşylary men kömekşılerıne tanymal messendjerlerde akkaunttar aşudy ūsyndym. Äleumettık jelıdegı taldau jūmystary qysqa merzımdı ūiymdastyru jäne qarjylyq şyǧyndarsyz ärtürlı mäseleler boiynşa qoǧamdyq pıkırdı bıluge nemese özgeşe äleumettık saualnama jürgızuge mümkındık beredı.
Sondyqtan tūrǧyndardyŋ şaǧymdary menı şarşatpaidy, kerısınşe, olar bızge qaladaǧy bar mäselelerdı aşady. Kommunaldyq jäne basqa da qalalyq qyzmetter qyzmetındegı qandai da bır qatelerdı joiuǧa mümkındık beredı.
Sūhbattasqan
Qaisar JŪMABAIŪLY
