Astana men baspana nemese päter aludyŋ qandai joldary bar?

Elımızdegı ärbır ekınşı adamnyŋ ai saiyn bank qaryzyn qaitaryp jüruı – qazırgı taŋda üirenşıktı jaǧdai. Tıptı soŋǧy kezde bır basynda bırneşe nesiesı barlar bankke mülde qaryzy joqtarǧa taŋdana qaraityndy şyǧarǧan. Alaida almaqtyŋ da salmaǧy bar ekenı belgılı. Būl tūrǧyda baspanaly boludyŋ jolynda ipotekalyq nesiege ie bolǧan tūtynuşylar tarapynan sol qaryzdarynyŋ qaitaryluy qandai deŋgeide jäne ipoteka boiynşa menşık päterge qalai qol jetkızuge bolady degen saualdarǧa jauap ızdep körgen edık.

NESİE QAIYRYMDYLYQ QARJY EMES

Millionnan astam tūrǧyny bar elordaǧa är öŋırden qonys audaruşylar sany jyl sanap arta tüsude. Al olardyŋ basym köpşılıgı päter jaldap, keibırı tuystarynyŋ üiınde, keibırı jataqhanalarda tūrady. Ärine, menşık baspanaŋ bolmasa, qiyn-aq. Degenmen, «Berseŋ ber, bermeseŋ qoi baspanaŋdy, conda da tastamaimyn astanamdy» dep aqyn Qasym Amanjolov jyrlaǧandai, arman quyp Astanaǧa kelgen ärbır adamnyŋ osynau äsem qalada tūraqtap qalǧysy keletını anyq. Sondyqtan keibıreuler memlekettık tūrǧyn üi baǧdarlamasyna jügınse, keibırı ipotekalyq nesie arqyly üi aludy közdeidı. İpoteka arqyly päterge ie bolyp jatqandar sany da az emes bügınde. Solardyŋ bırı – astanalyq Oljas esımdı azamat.

– İpoteka boiynşa toǧyz paiyzdyq üstemeaqymen bır bölmelı päterge ie boldyq. Qaryzdan qūtyluǧa endı alty jyldai uaqyt qaldy. Ai saiyn 100 myŋ teŋgeden tölep jatyr­myn. Bır jaqsysy, üi özımdıkı bolyp qalady. Äitpese, päter jaldap tūrsaŋ da sol qarajat, tıptı odan da köp ketetın edı. İpoteka arqyly üi aludyŋ taǧy bır tiımdılıgı eşqandai alaiaqtarǧa ūrynbaisyŋ, bank bärın zaŋdy türde jasap beredı. Jalpy, qolma-qol aqşaǧa üi aludy ärkımnıŋ şamasy kötere bermeidı. Al bank kömektespese, Astanadan baspanaly bolu tıpten oŋai emes, – degen Oljas, – tek banktıŋ ipotekalyq nesie alu kezınde ūstaityn paiyzdary bar. Mysaly, bankke salǧan aqşamdy qolǧa alu üşın seksen myŋ teŋgenıŋ şamasynda qarajat töledım. Al kassadaǧy aqşany basqa esepşotqa audaru üşın jüz myŋ teŋgedei töleidı ekensıŋ. Osyndai kışıgırım qyz­metterdıŋ özıne 150 myŋ teŋgedei qarjy jūmsaldy, – dedı taǧy bır sözınde.

Söz arasynda Oljas ipoteka qaryzyn qaitaru ol üşın qiyn emes ekenın tılge tiek ettı. Alaida bes sausaqtyŋ bırdei bolmaityny siiaqty nesienı uaqytynda ötei almai, qaryzǧa batyp jürgender de joq emes. Solardyŋ bırın de sözge tartyp körgen edık. Asqar esımdı azamat:
– Jetı jyl būryn ipoteka boiynşa ekı bölmelı päter alǧan bolatynbyz. Ol kezdegı jūmysymnyŋ jalaqysy joǧary edı. Bıraq byltyr densaulyǧyma bailanysty basqa jūmysqa auysuyma tura keldı. Alaida qazırgı alatyn jalaqym nesienı töleuge jetpeidı. Onymen qosa, bala-şaǧamnyŋ ışıp-jemı, jürıs-tūrysymyz taǧy bar. Al nesie qaiyrymdylyq qarjy emes, ony qaitarmasam, baspanasyz qalamyz. Sondyqtan ekı bölmenıŋ bırın basqa adamdarǧa jalǧa beruge mäjbürmın, – dep mūŋyn şaqty.

QARYZDY QAITARU – PARYZ

Osy oraida jeke sot oryndauşylaryna habarlasqan bolatynbyz. Bıraq ǧalamtorda tızımı jariialanǧan astanalyq 90 jeke sot oryndauşysynyŋ basym köpşılıgı būl mäselemen ainalyspaityndyqtaryn jetkızdı. Solardyŋ ışınde tek Qūrmet Düisenov ipoteka qaryzyn qaitaru mäselesı boiynşa jūmys ısteidı eken. 2011 jyldan berı osy mäselemen ainalysyp kele jatqan jeke sot oryndau­şysynyŋ aituynşa, qazırgı taŋda ipoteka qaryzyn qaitaruda klientter tarapynan asa ülken mäsele joq körınedı.

– 2015 jyldan 24 säuırınen bastap QR Ūlttyq bankı bekıtken qauly boiynşa tūtynuşylarǧa jeŋıldetılgen paiyzdarmen qaita qarjylandyru mümkındıgı berılude. Osyndai mümkındıktıŋ arqasynda ipoteka qaryzdaryn qaitarmau mäselesı azaiyp, būl tūrǧyda jeke sot oryndauşylarynyŋ da jūmystary jeŋıldedı. Tıptı elımızdıŋ basqa öŋırlerınde osy mäsele boiynşa ärıptes­terımızdıŋ jūmystary toqtatylypty. Iаǧni, qazırgı uaqytta ipoteka qaryzyn qaitarmaityn mäselenı joq dep esepteuge de bolady, – deidı Q.Düisenov.

Alaida būl mäsele boiynşa QR Ūlttyq bankı Astana qalasy filialy direktorynyŋ orynbasary Ǧalymjan Ärıpjanovtyŋ öz uäjı bar. Atalmyş mäsele töŋıregınde Ǧalymjan Ärıpjanovtyŋ jūmys kabinetıne arnaiy baryp sūhbattasqan bolatynbyz. Onyŋ keltırgen deregıne süiensek, aǧymdaǧy jyldyŋ aqpan aiyndaǧy körsetkış boiynşa 1,1 mln adam nesienıŋ uaqytyn 90 künge keşıktırıp, olardyŋ bankke ötelmegen qaryzy 1,5 trillion teŋgenı qūraǧan. Bıraq būl aqparat jalpy nesie boiynşa. Ärıpjanov myrza osy ötelmegen qaryzdyŋ qanşasy ipoteka boiynşa ekenın aşyp aitpady. Öitkenı mūnda nesie­lerdı bölıp-jaryp qaramaidy eken. Soǧan qaraǧanda, ipoteka qaryzyn qaitaru mäselesı, rasymen de, bır jolǧa qoiylǧan syŋaily.Sonymen qatar, Ǧalymjan Ärıpjanov sūhbat barysynda klientterdıŋ nesienı qaitarmaǧan jaǧdaida, olarǧa qandai şara qoldanylatyny turaly da aityp öttı.

– Nesie qaryzyn qaitarmaǧan jaǧdaida aldymen bank tūtynuşysynyŋ memleket tarapynan tölenetın järdemaqylardan basqa barlyq esep-şottarynyŋ 50 paiyzy jabylady (qazırgı taŋda 50%, būryn 100% bolatyn). Sondai-aq, bank pen klient arasyndaǧy kelısımşart negızınde kepıldıkke qoiylǧan jyljymaityn mülık bankke qaitarylady, – deidı öz sözınde Ǧ.Ärıpjanov.

Keibır aqparat közderınıŋ deregıne süiensek, soŋǧy bır aida Qazaqstanda ipoteka aluşylardyŋ sany 12 paiyzǧa tömendeptı. Nege ekenı belgısız, elımızdıŋ barlyq öŋırındegı tūrǧyndar ipotekadan bas tartyp jatqan körınedı. Mamandar mūndai jaǧdai 2012 jyly da oryn alyp, nesie kölemı 15 paiyzǧa deiın tömendegenın aitady. İpotekalyq qaryzy azaiǧan öŋırlerdıŋ alǧaşqy üştıgınde Qaraǧandy oblysy tūrsa, onda ipotekalyq qaryz 20.8 paiyzǧa nemese 43.6 milliard teŋgege azaiǧan. Al ekınşı orynda ipotekalyq qaryzy 19.3 paiyzǧa nemese 253.9 milliard teŋgege tömendegen Almaty qalasy tūr.

Sol siiaqty Qyzylorda oblysynyŋ tūrǧyndary da ipotekadan bas tartyp jatyr eken. Alǧaşqy üştıktı qorytyndylap tūrǧan qyzylordalyqtardyŋ ipotekalyq qaryzy 18.9 paiyzǧa tömendegen.

TILŞIDEN GÖRI TŪTYNUŞYǦA AQPARAT KÖP

Resmi derekterge süiensek, qazırgı taŋda ipotekalyq nesie­nı töl valiutamyz – teŋgemen qazaqstandyq segız bank alǧaşqy jarnasyz ūsynady eken. Alaida nesienı räsımdeu kezınde jyljymaityn mülık türındegı qosymşa kepıl talap etıletın körınedı. Eger de tez arada ipoteka qajet bolsa, bıraq alǧaşqy jarna bolmasa, onda bankke taǧy bır jyljymaityn mülık nysany kepılge qoiylyp, onyŋ qūny alǧaşqy jarnanyŋ kölemındei boluy şart. Mūndaǧy alǧaşqy jarnanyŋ ornyna kepıldıkke qoiylatyn jyljymaityn mülık, iaǧni jekemenşık üi nemese köp qabatty tūrǧyn üidegı päterıŋız qalanyŋ ışkı jaq bölıgınde ornalasuy qajet. Al saiajailar men auyl-aimaqtaǧy jäne qala syrtyndaǧy üiler kepıldıkke jaramsyz bolyp sanalady. Sol siiaqty keibır bankter ipotekany tek jalaqylyq joba qatysuşylaryna nemese belgılı bır tūrǧyn üi keşenderıne ǧana beretın körınedı.

Bankterge gazet tılşısı retınde habarlasyp, mamandarmen sūhbat qūru, belgılı bır taqyryp boiynşa aqparat alu – qiynnyŋ qiyny. Ekınşı deŋgeilı qai bank bolmasyn, aldymen Almatydaǧy bas basqarmanyŋ rūqsat beruı kerektıgın bır aitsa, saualdardy jazbaşa jıberuıŋdı taǧy sūraidy. Eger sūraqtardy elektrondy mekenjailaryna jöneltıp, qoŋyrau şalsaŋ, jauaptyŋ daiyndalyp jatqanyn, tolyq daiyn boluy üşın älı de bırer künnıŋ kerektıgın aityp, uaqyt sozady. Al eger saualdar konvertpen jıberılse, onda 15 kün qaralady eken. Qysqasy, bankten jedel aqparat alu üşın tūtynuşy retınde habarlasqanyŋyz läzım. Jalpy, ipoteka arqyly päter alǧyŋyz kelse, bankterdıŋ call-ortalyqtary operatorlary baspanaly boludyŋ bırşama şarttaryn tüsındırıp, kerek aqparatqa qanyq bolady ekensız. Osy oraida elımızdegı ekınşı deŋgeilı bırneşe banktıŋ call-ortalyǧyna telefon soǧyp, operatorlardan ipoteka jönınde, sonyŋ ışınde jas otbasylar men memlekettık qyzmetkerlerge qandai jeŋıldıkterdıŋ qarastyrylatyny turaly, bastapqy jarna men üstemeaqynyŋ qanşa paiyzdy qūraitynyn sūradyq. Aldymen «Qazaqstan Halyq bankı» AQ-tyŋ call-ortalyǧyna qoŋyrau şaldyq.

– Bızdıŋ bankten ipotekalyq nesie alu üşın jalaqyŋyz 150 myŋ teŋgeden kem bolmauy kerek. Qaryz 3 jyldan 30 jylǧa deiın berıledı. Eger nesienı eŋ az kezeŋ – 3 jylǧa alatyn bolsaŋyz, onda üstemeaqy 14 paiyzdy qūraidy. Al 15 jyldyŋ üstemeaqysy – 14,5 paiyz, maksimaldy kezeŋ 30 jyldıkı 15 paiyz bolady. Bank bölımşesıne jeke kuälıgıŋızben barsaŋyz, menedjer qandai qūjattar kerektıgın tüsındırıp beredı. Jas otbasylarǧa arnalǧan baǧdarlamalar joq. Al memlekettık qyzmetkerlerge tek kepılsız nesielerdı räsımdeude ǧana 3 paiyzdyq jeŋıldık qarastyrylady, – deidı operator tūtqanyŋ ar jaǧynan.
«Bank SentrKredit» AQ-ta jas otbasylarǧa arnalǧan baǧdarlama qarastyrylypty. Operatordyŋ aituynşa, 35 jasqa tolmaǧan zaŋdy nekedegı erlı-zaiyptylardyŋ 15 paiyz­dyq üstemeaqymen 20 jylǧa deiın ipotekalyq nesie alularyna mümkındıkterı bar. Eger jas otbasy müşelerınıŋ zeinetaqy qorlarynyŋ ai saiyn qūiylyp jatqany rastalsa, bastapqy jarna 30 paiyzdy, rastalmasa, 35 paiyzdy qūraidy eken. Sonymen qatar, atalmyş bank jüiesınde qaitalama ipotekalyq naryq, iaǧni būrynnan paidalanylyp kele jatqan tūrǧyn üiler men jaŋadan salynyp, paidalanyluǧa endı berılıp jatqan tūrǧyn üi keşenderıne bölek-bölek baǧdarlamalar qarastyrylǧanyn aitady operator.

– Sol siiaqty bızde standartty ipoteka bar. Iаǧni, qaitalama naryǧy boiynşa zeinetaqy qoryŋyz bolsa, bastapqy jarna 30 paiyz, al bolmasa 50 paiyz boluy şart. Nesie 15,5 paiyzdyq üstemeaqymen eŋ ūzaǧy 15 jylǧa deiın berıledı. Al jaŋa tūrǧyn üi keşenderınen päter alatyn bolsaŋyz, onda aldymen tūrǧyn üidıŋ qandai materialdardan, qai qūrylys kompaniiasynyŋ salǧany jaily anyqtau kerek. Al memlekettık qyzmetkerlerge, ökınışke qarai, jeŋıldıkter qarastyrylmaǧan, – deidı operator taǧy bır sözınde.
Al ATF bankı operatorynyŋ aituynşa, atalmyş bank memlekettık «Nūrly jer» baǧdarlamasy aiasynda halyqqa tiımdı joba ūsynyp otyr eken.

– Bızdıŋ bank aǧymdaǧy jyldyŋ basynan berı «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa 6 aidan 15 jylǧa deiın 16 paiyzdyq üstemeaqymen nesie aluǧa mümkındık jasap otyr. Onyŋ tiımdılıgı sol, 16 paiyzdyq üstemeaqynyŋ 10 paiyzyn ǧana tūtynuşylar öteitın bolady. Al qalǧan 6 paiyzy memleket tarapynan öteledı. Tek päter qūnynyŋ 30 paiyzdyq bastapqy jarnasy aldyn ala tölenuı kerek. Eŋ bastysy, sız alatyn päter jaŋadan tūrǧyzylyp jatqan tūrǧyn üi keşenderınen boluy şart. Mūndaǧy minimaldy soma 300 myŋ teŋge bolsa, maksimaldy soma Astana men Almaty qalalarynda 20 millionǧa deiıngı, al basqa qalalarda 15 mln teŋgege deiıngı qarjyny qūraidy. Būl baǧdarlama boiynşa nesie aluǧa 21 jastan zeinet jasyna deiıngı adamdardyŋ mümkındıgı bar, – degen operator, – eger «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa 7 mln teŋgege üi alatyn bolsaŋyz, ailyq ötemaqy 102 809 teŋgenı qūraidy. Sız onyŋ tek 67809 teŋgesın ǧana töleisız. Qalǧan 35 myŋ teŋge memleket tarapynan tölenedı. Osylaişa, 10 jyl boiy memleket tarapynan kömek körsetıledı. Mūnda jalaqyŋyz 80-90 myŋ teŋgeden kem bolmauy qajet, – deidı.

Al būl banktegı ädettegı ipotekalyq nesie 6 aidan 15 jylǧa deiın berıledı eken. Eger ipoteka boiynşa alatyn päter kırpış, panel, monolit siiaqty qūrylys materialdarynan salynsa, 1960 jyly jäne odan būryn tūrǧyzylǧan tūrǧyn üiler jaramsyz bop sanalady desedı. Al eger saman, qamys siiaqty qūrylys materialdarynan salynsa, tūrǧyn üidıŋ paidalanyluǧa berılgen kezı 1986 jyldan berı boluǧa tiıstı. Nesie alu üşın jalaqy mūnda bar bolǧany 45 myŋ teŋgeden kem bolmauy kerek eken. Operator atalmyş bankte jas otbasylar men memlekettık qyzmetkerlerge arnalǧan arnaiy baǧdarlama qarastyrylmaǧanyn aitady. Sondyqtan da memlekettık qyz­metkerler men jas otbasylarǧa jalǧyz ümıt – «Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı» jüiesı. Ol jüie qanşalyqty tiımdı? Būl – bölek äŋgıme.

MEMLEKETTIK BAǦDARLAMA MÜMKINDIGI

Aǧymdaǧy jyldyŋ 1 qaŋtarynan «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa bank tūtynuşylarynyŋ ipotekalyq qaryzyn qaitaruǧa qol ūşyn beru maqsatynda subsidiialar berıle bastady. Būl tūrǧyda respublikalyq biudjetten jylyna 10 milliard teŋge qarjy bölınedı eken. Osynyŋ nätijesınde 8 myŋ bank tūtynuşysy 120 milliard teŋgenı qamtityn ipotekalyq nesie arqyly baspanaly bolatyn körınedı.

Osylaişa, «Nūrly jer» baǧdarlamasynyŋ jüzege asyryluy elımızdegı tūrǧyn üi qūrylys salasynyŋ damuyna da qosymşa mümkındık bermek. Būl tūrǧyda Qazaqstan ipotekalyq kompaniiasy basqarmasy töraǧasynyŋ orynbasary Ruslan Käkım äleumettık jelıde «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa baspanaǧa qol jetkızudıŋ joly jaily jazbasymen bölısıptı. Qarjy kompaniiasyndaǧy lauazym iesı: «Soŋǧy kezderı «Nūrly jer» memlekettık baǧdarlamasy boiynşa subsidiialau belgılı bolǧaly berı, maǧan mūnda «Eŋ tiımdı jolmen qoljetımdı baspanany qalai satyp aluǧa bolady? Qandai bankke jügıngen dūrys? Qandai nesielendıru şarttary tiımdı?» degen sūraqtar jiı qoiylady. Sondyqtan arnaiy jazba jariialaiyn dep şeştım» dep jazypty Facebook äleumettık jelısındegı özınıŋ jeke paraqşasynda. «Nūrly jer» baǧdarlamasy aiasynda baspanaly bolǧysy keletınder Qazaqstan ipotekalyq kompaniiasynyŋ nemese osy baǧdarlama şeŋberınde qyzmet körsetıp jatqan bankterdıŋ qyzmetıne jügınuı kerektıgın jazǧan Ruslan Käkım: «Bügıngı taŋda eŋ tiımdı qolaily baǧada ipotekalyq önım ūsynuşynyŋ bıregeiı – Qazaqstan ipotekalyq kompaniiasy (QİK).

Būl kompaniia Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankımen bırge qyzmet jasaidy» deptı jazbasynda. Sonymen qatar, ol ipotekalyq zaemdardan «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa subsidiialanatyn būl nesienıŋ erekşelıkterıne de toqtalyp ötıptı. «Būl jerde banktı özıŋız taŋdaisyz. Kez kelgen ärıptes bankke baryp, qyzmetıne jügıne alasyz.

Arnaiy baǧdarlama subsidiiasyna qatysu barlyq bankke ūsynylǧan, äzırge 7 bank öz kelısımın berıptı. Al Bank SentrKredit pen ATF Bankı osy baǧytta qazır qūjattardy qabyldaudy bastap kettı, – degen R.Käkım, – alǧan qaryzyŋyz şeteldık valiuta, mäselen, dollardyŋ kursyna täueldı bolmaidy. Qaryzdy teŋge türınde tırketesız, oǧan dollar baǧamyndaǧy, infliasiia körsetkışındegı nemese bazalyq syiaqy mölşerlemesınıŋ jäne qaita qarjylandyru stavkasyndaǧy özgerıster äser etpeitın bolady» deptı taǧy bır sözınde. Özınıŋ jazbasynda ATF bankı call-ortalyǧynyŋ operatory aitqan barlyq aqparatty qamtyp ötken Qazaqstan ipotekalyq kompaniiasy basqarmasy töraǧasynyŋ orynbasary subsidiialaudy qosyp alǧanda jalpy qaryz aqşanyŋ ösımaqysy qarapaiym nesielermen salystyrǧanda äldeqaida az bolatynyn tılge tiek etıptı.

Sondai-aq, subsidiialau baǧdarlamasy şeŋberınde bankterdegı qosymşa komissiia türlerınıŋ alynyp tastalǧanyn, mysaly, aryzdy qaraǧany üşın, zaemdy bergenı üşın, ony eseptep, ūiymdastyryp bergenı üşın jäne basqa da qyzmetter üşın alynatyn komissiialardyŋ bolmaitynyn, al alynuy tiıs komissiialar tızımı zaŋ jüzınde bekıtılıp körsetılgenın jazǧan Ruslan

Käkım: «Būl baǧdarlama boiynşa kım zaem ala alady? Eger būǧan deiıngı memlekettık baǧdarlamalarǧa tek äleumettık äljuaz toptaǧy adamdar qatysa alsa, endı subsidiialau baǧdarlamasy boiynşa jekemenşık kompaniia jūmysşylarynan bastap, memlekettık qyzmetkerlerge deiın barlyq azamat teŋdei öz mümkındıgın synap köruge qabılettı» deidı jazbasynda.

Ärine, bankterdı bır-bırımen salystyryp, artyq-kemın jıpke tıze jarystyrudan aulaqpyz. Tek qolda bar aqparatty közı qaraqty oqyrmanǧa ūsyndyq. Qai bankke jügınseŋız de, öz taŋdauyŋyzdyŋ enşısınde. Sondai-aq, jalpaq jūrtty jappai nesie aluǧa şaqyryp, bankterdıŋ jarnamasyn da jaŋǧyrtyp jatqanymyz joq. Degenmen, ipotekalyq nesiege, meilı qaryzǧa alsa da, bastysy, barlyq adam baspanaly bolsyn dep tıleimız!

Nūrdäulet KÄKIŞEV,
jurnalist