Arqa öŋirinde eli men jerin syrtqy jaulardan qasyq qany qalǧanşa qorǧaǧan, eliniŋ erteŋi üşin qyzmet jasap eren eŋbegimen terin tökken, elimen birge tize qosyp egemendiktiŋ irgesin birge qalasqan talai asyl azamat düniege keldi. Sondai bir asyldyŋ synyǧy, elimizdiŋ industrialdy-innovasiialyq damuynyŋ saraly jolyn saluǧa zerdeli bilimimen, ziialy biliktiligimen, qajyrly eŋbegimen alǧaşqylardyŋ biri bolyp qomaqty ülesin qosqan azamattyŋ biri Talǧat Jūmaǧūlūly Batpenov edi … Ökinişke qarai, ol ömirden 46 jasynda tym erte ketti, soŋyna qyruar tyndyrymdy is qaldyrdy.
Jaryq düniege adam balasy ädette jüregi kirşiksiz taza bolyp keletini belgili. Biraq sol jürektiŋ tazalyǧyna ömir boiy kir şaldyrmai qadaǧalap alyp jüretin pende būl ömirde sirek kezdesetini taǧy belgili. Men Talǧat dosymyzdy sondai sirek jandardyŋ qataryna jatqyzar edim. Nege «dosymyzdy» dep köpşil türde aityp otyr, «dosym» dep nege özine jaqyndatyp söilemei otyr degen taŋ qalu bar şyǧar… İä, ol birge jürgen, birge eŋbek etken, birge oqyǧan janyndaǧy joldastarynyŋ bärine de birdei naǧyz «dos» bola bildi.
Men Talǧatpen 1996 jyly Almaty qalasynda ornalasqan Qazaqstan Respublikasy Prezidentiniŋ janyndaǧy Ūlttyq Joǧarǧy Memlekettik Basqaru Mektebine oquǧa tüsken künnen bastap tanys boldym. Keibir pänderdiŋ sabaǧynda bir partada qatar otyryp bilim meŋgergen kezderimiz de boldy. Tūlǧasy kelisken jigittiŋ jüris-tūrysy men söz saptauy, sypaiy minezi birden közge tüsetin edi. Üstine kigen ünemi qyry synbai tūratyn kostiumi de, taza jüretin köileginiŋ jaǧasyna bailaǧan galstuginiŋ tüsi de, özine qūiyp qoiǧandai jarasymdy kiim kiisi de sol kezdegi boidaq jigittiŋ qanşalyqty ūqypty ekenin alystan-aq aityp tūratyn.
Talǧat birinşi künnen bastap-aq öziniŋ bilimi tereŋ, jan-jaqty azamat ekenin körsete bastady. Mäskeu injenerlik-qūrylys institutyn oqyp bitirgen jas jigittiŋ jeke käsipkerlik öndirisi taqyrybynan da birşama jinaǧan täjiribesi bar ekeni belgili boldy. Sabaq oqu üstinde ol kez kelgen pänniŋ oqytuşylarymen pikir salystyryp, olarǧa tereŋ maǧynaly sūraqtar qoiyp, bar bilgenin ortaǧa salyp erekşe belsendilik tanytyp otyratyn. Äsirese, ekonomika, biznes salalaryn jaqsy biletini körinip tūratyn. Elimizde jeke käsipkerliktiŋ taŋy endi ǧana bilinip kele jatqan kezde äleumettik-ekonomikalyq damuymyzdyŋ jaŋa baǧyttaryna beiimdiligi joǧary Talǧat sekildi alǧyr da şiraq jigitterdiŋ aityp otyratyn äŋgimelerin biz zor qyzyǧuşylyqpen tyŋdaitynbyz. Memlekettik Basqaru Mektebin bitirip alǧan biliminiŋ qorytyndy nätijesi bolǧan diplomdyq jūmysyna elimizge tanymal memleket qairatkeri Altai Tileuberdin ǧylymi jetekşilik etti, diplomyn üzdik baǧamen qorǧap şyqty.
Talǧattyŋ salmaqty minezi bar tūlǧasyna qarap, onyŋ jüris-tūrysyna qarap keleşektiŋ köşbasşysyna tän erekşelikterdi baiqauǧa bolatyn edi. Birde mekteptiŋ tyŋdauşylaryna oqu baǧdarlamasynyŋ şeŋberinde josparlanǧan is-şaralarǧa bailanysty Qazaqstandaǧy dinaralyq hal-ahualdan eldiŋ ruhani birliginiŋ aǧymdaǧy jaǧdaiyn qarastyratyn respublikalyq «Qazaqstandaǧy ruhani kelisim» forumy taqyrybyna arnap oqu barysyndaǧy iskerlik oiynyn ötkizu tapsyryldy. Bärimiz Qazaqstanda jūmys jürgizip jatqan ärtürli dinderdiŋ konfessiialaryn bölisip aldyq ta olardyŋ qyzmetin, atqaryp jatqan jūmystaryn zertteuge kirisip kettik… Osy respublikalyq forumǧa ssenarii boiynşa Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidenti qatysatyn bolǧandyqtan, ol kisiniŋ beinesin kim somdaidy, ol kisiniŋ aitatyn sözderin forumǧa qatysuşylarǧa kim saiasi däldikpen jetkize alady degen ülken sūraqtar tuyndady. Ūstazdardyŋ taŋdauy, ärine, Talǧattyŋ enşisine tidi. Talǧat sol jauapty tapsyrmany ülken şeberlikpen oryndady. Elimizdiŋ Prezidentiniŋ obrazyna kirgen Talǧat forumdy moderator retinde öte joǧarǧy deŋgeide jürgizdi, kürdeli mäselelermen ūştasyp jatqan qyzu pikir¬talastardy forumnyŋ kün tärtibiniŋ şeŋberinde retke keltirip, ortaq şeşimge bastap, dinaralyq ruhani kelisimniŋ qandai boluy qajet ekenin müddeli jaqtarǧa şeşendik tilimen, oidyŋ tereŋdigimen tüsindirip jatty. Äsirese, forumnyŋ jūmysyn aiaqtaǧan kezde öz müddelerin jan-jaqty qorǧap baqqan din ökilderiniŋ bir şeşimge keluin qamtamasyz etuge bar janyn salǧan Talǧattyŋ bir mezgil naǧyz köşbasşyǧa tän dauysynyŋ sabyrly yrǧaǧymen, qisyndy dälelderimen barlyq jaqtardy qanaǧattandyratyndai qorytyndy sözderin tyŋdaǧan täuelsiz sarapşy mamandar da (Äli-qajy Rubes, Almaty qalasy hristiandar şirkeuiniŋ ruhani basşylyǧynyŋ ökili) taŋ qalysyp jatty…
Meniŋ tüsinuim boiynşa, Talǧat ülken äjesiniŋ bauyrynda ösip tärbielense kerek. Tuǧan anasynan būryn sol äjesine degen balalyq mahabbatyn jasyrmai aityp otyratyn. Äŋgimeniŋ retinde «äjem aityp edi, äjemnen sūraiyn» degen söz tirkesterin köp aitatyn. Meniŋ oiymşa äjeniŋ bauyrynda ösip, äjeniŋ tärbiesin körgen balanyŋ basqa jaǧdailarda ösken adamǧa qaraǧanda bir nesibesi artyq bolady. Ondai bala ūlttyŋ ata dästürin, imandylyq sabaqtaryn boiyna siŋirip ösedi. Talǧattyŋ boiynan da sondai ūltjandy, ruhani düniesi tereŋ jaqsy qasietterdi köp baiqaitynbyz.
Äjesiniŋ aq batasyn alǧan Talǧattyŋ tört qyzy boldy. Olardy jan tänimen süietinin ärbir is-qimyldarymen däleldep otyratyn. Sondai säbige degen äkelik sezimin jasyra almaityn azamattyŋ «er baladan bir ūrpaǧy bolsa eken» dep biz – jaqyn jürgen dostary şyn jürekten tiledik. Biz, Gülsim ekeumiz de bir sondai aq tilegimizdi Talǧat pen Aidaǧa mynadai bir şumaq öleŋ joldarymen bildirgen edik:
«Jas jigitiŋ üzilip bir qarady, közin sürtip,
Jasy otyzdan asqanda Aidaǧa jürek jibip.
Şabytyŋdy oiat, Talǧat, sezim türtip,
Törge şyqsyn Aidaŋ, ūlyŋa jeide tigip».
İä, Talǧat ūiaŋ jigit bolatyn, jasy kelse de birazǧa deiin üilenbei jürdi. Onyŋ boidaq kezderinde dostary kezdesken jerde qajap, äzil sözdermen tüiregen kezderde yŋǧaisyzdanǧan Talǧat, közäinegin şeşip alyp, közin bir sürtip, közäinegin eki sürtip qyzaraqtap alatyn da būralqy äzilge jeŋilmeitindei äzilmen jauap qaitara bastaityn… Talǧattyŋ mamasy da onyŋ dostaryna «köp äzildei bergenşe Talǧatqa bir qyz balany tauyp bermeisiŋder me» dep işindegi analyq jürekten şyqqan nazyn aitatyn… Söitip jürgende Talǧat köp jyldar boiy kütken jüregi qalaǧan Aidadai aruyn tauyp üilendi. Biz Gülsim ekeumiz Aidany tuyp-ösken üiinen Talǧattyŋ üiiniŋ aq tabaldyryǧyn attauǧa alǧaşqy ret köp dostarymen birge qalyŋdyqtyŋ tuǧan üiinen alyp şyqqanda ekeuine aq jolyn tiledik, Aidanyŋ ūzatylu toiynda jinalǧan ülken kisilerdiŋ aq batalaryna qosylyp qolymyzdy jaidyq, Talǧattyŋ üilenu toiynda «jas jūbailardyŋ mahabbattary mäŋgi, aq otaularynyŋ bosaǧasy berik bolsyn» degen jürekjardy köp tilekter aitylǧan köpşiliktiŋ işinde de boldyq.
Talǧat balaǧa degen ystyq yqylasyn jasyra almaityn. Düniege kelgen tört säbi-qyzdarynyŋ ärqaisysyna arnap erekşe quanǧanyn, jeke-jeke toi jasaǧanyn közimiz kördi, birge toiladyq, joldastaryn üiine şaqyryp bir, meiramhanalarǧa şaqyryp eki toi jasady. «Ūl balaŋ qaşan bolady?!» degen jigitterdiŋ äzil-sūraqtaryna, «düniede osy qyz balalarymnan artyq köretin eşbir jan joq» dep külimsirep jauap beretin.
Öz balasy tügili özgeniŋ de balasynyŋ quanyp tūrǧanyn körip tūrǧan kezde Talǧat ta onymen birge quanyp, jürekten şyǧatyn quanyşyn jasyra almaityn. Biz Almatydaǧy Memlekettik basqaru mektebinde oqyp jürgen kezimizde Gülsim ekeumizdiŋ balalarymyz Taŋatar 8 jasar bolsa, Erdenimiz 4 jasta bolatyn. Biz mekteptiŋ bir bölmeli jataqhanasynda balalarymyzben birge tūrdyq. Talǧat olardy körgen jerde toqtai qalyp, jön sūrasyp, äŋgimege tartyp otyratyn. Birde ol «sabaqtaryŋdy qalai oqisyŋ?» dep Taŋatardan sūrasa kerek. Taŋatar oǧan «sabaǧymdy jaqsy oqimyn, oqityn pänderimniŋ bärinen de «bes» degen baǧa alyp jürmin» dep mūǧalimniŋ baǧalary qoiylǧan kündeligin körsetse kerek. Balanyŋ jaqsy oqitynyna birge quanǧan Talǧat oǧan «örkeniŋ össin, osy alǧan baǧytyŋ dūrys, būdan äri qarai da sabaǧyŋdy jaqsy oqy» dep aq tilegin aityp, jan qaltasynan suyryp alyp 20 dollar aqşa beripti. Būl, ärine, Talǧattyŋ bala-ekeş balanyŋ da jan-düniesine üŋilip sezimtal bola aluynyŋ bir belgisi edi. Balanyŋ yntasyn şyŋdau üşin onyŋ aǧalyq ystyq yqylasymen şyn jürekten jasaǧan jaqsylyǧy ekeni sözsiz. Taŋatarymyz quanyşy qoinyna syimai «Talǧat kökem jaqsy oqyǧanym üşin körimdik-syilyq berdi» dep üige kirip kelgen kezde bizdiŋ de balamen birge qauanǧanymyz şyndyq. Mektep beretin aisaiynǧy stipendiianyŋ küşimen künköris jasap otyrǧan janūiamyzǧa būl da quanyştyŋ bir türi edi. Taŋatar Almatyǧa kelgeli botinkaǧa bekitilgen doŋǧalaqty (rolikti) konki kiip, köşede zyryldap syrǧanaq teuip jürgen basqa balalarǧa qyzyǧyp qaraityn. Talǧattyŋ sol kezdegi bergen körimdigi oiyn balasynyŋ näzik armanyn oryndauǧa mümkindik berdi. Taŋatar sol kezdegi Talǧat aǧasyna degen tätti alǧys sezimin osy künge deiin ūmytqan emes, Talǧat aǧasyn körgen saiyn sol sätti esine alyp äŋgime qylyp aityp otyrady. Bügingi ülken azamat bolǧan Taŋatarymnyŋ aqyl-oiy men bilim-parasatynyŋ dūrys qalyptasyp, ömirdegi jetken jetistikterinde Talǧat aǧasynyŋ da qosqan ülesi bar ekeni sözsiz.
Talǧat dostaryna kömekke keluge asyǧyp tūratyn jan edi. Kömek jasasa janyn salyp uäde bergen şaruasyn aiaǧyna deiin tyndyryp otyratyn. 1997 jyly Transport jäne kommunikasiialar ministrligimen Astanaǧa köşip kelgen jyly maǧan jūmys babymen qonys audarǧan memlekettik qyzmetşi retinde tört bölmeli jaŋa päterdiŋ kiltin tabys etti. Işinde eşqandai jihaz da joq, tösek-oryn da joq bos bölmelerde eki kişkentai balarymyzben Gülsim ekeumiz tūryp jattyq. Jezqazǧandaǧy azyn-aulaq tösek-oryn-jihazdarymyz äli keşigip kelmei jatyr, jaŋasyn satyp aluǧa jalaqy ailyǧymyz jetpeidi, Gülsim äli jūmysqa tūrǧan joq. Uaqytşa paidalana tūruǧa bere qoiatyn Astanada tūratyn tuys-tuǧandarymyz da joq. Terezeniŋ aldyndaǧy keŋ taqtaidan jasalǧan söresin stol qylyp, ydys-aiaqtarymyzdy qoiyp tamaq işemiz. Taqtai edenge töselgen jūqa tösekte jatyp ūiyqtaimyz… Birde osylai tūryp jatqan jaǧdaiymyzdy üiimizge kele qalǧan Talǧat körip qalyp, «būlai bolmaidy ǧoi, nege aitpadyŋdar, men senderge böten adam emespin ǧoi…» dep üiimizge eki ülken qoitösek-matrasty, bir ülken stoldy, tört temir oryndyqty «Moskvich-pirojkovoz» maşinasymen öz qolymen köterip äkelip tastaǧany bizge ata-anamyzdyŋ ūiasynan bölek şyǧyp tuǧan äke-şeşelerimizdiŋ bergen enşileri men tösek-oryndaryna quanǧan kezdegi alǧaşqy bölengen äserimizden kem bolǧan joq.
Elimizdiŋ astanasy Almatydan Selinograd qalasyna köşedi degen qaueset biz Memlekettik basqaru mektebin bitirgen jyly şyndyqqa ūlasty. 1997 jyly Aqmola degen jaŋa atqa ie bolǧan jaŋa astanamyzǧa mektepti endi ǧana bitirgen bizder de at basyn būryp köşip kele bastadyq. Memlekettik organdar men basqa da respublikalyq mekemelerdiŋ Astana qalasyna qonys audaruyna bailanysty Talǧattyŋ birge oqyǧan joldastary da osynda qyzmet babymen köşip kele bastady. Ärine, jyly oryndaryn suytyp, üirenşikti jerinen jaŋa mekenge kelip birden bauyr basyp ketu eşkimge de oŋai bolǧan joq. Alǧaşqy jyldary qysy qaqaǧan, suyq yzǧary men şaŋynyŋ būrqyly qatty jelmen berekeŋdi ketirgen, jaŋbyr jausa, äsirese, köktem mezgilinde sazdy batpaǧy aiaǧyŋa oralǧan Astananyŋ janǧa jaisyz bolǧan kezeŋderin ärkimniŋ de bastarynan ötkergeni şyndyq. Talǧat Astananyŋ jergilikti tūrǧyny bolatyn. Astananyŋ suyq qonaq üileri men jataqhanalarynda jatqan talai mekteptes dostaryn üiine aparyp, anasy men ülken äjesine tanystyryp, bir-eki kün qonaq qylyp, qonaqasy berip qondyryp, bir mezgil dem aldyratyn. «Energetikter» yqşamaudanyndaǧy Startovaia köşesindegi Talǧattyŋ tūryp jatqan jer üiinde birge oqyǧan jigitterdiŋ bäri derlik qonaq boldy, anasy men äjesiniŋ alaqanynan däm tatty, olardyŋ ūlaǧatty äŋgimeleri men aqyl-keŋesterine qūlaqtarynyŋ qūryşyn qandyryp, «ainalaiyndarym» degen jyly lebizderin estigen jigitter bir mezgil öz analarymen qauyşqandai küide bolatyn. Tipti, üiine qonaqqa aparuǧa reti kelmei jatsa da, Talǧat Astananyŋ «qataŋ qabaǧyna» boiy da oiy da üirene almai jürgen birge oqyǧan dostaryn köpşilik tamaqtanatyn jyly oryndarǧa aparyp bir toidyryp jiberetin.
Talǧat ülkendi qūrmet tūtatyn, kişige kişipeiil, dostyqqa berik, jany jaidary äri sezimtal jigit edi.
Birge oqyǧan dostarymen dastarhan basynda bas qosyp däm tatyp otyrǧan kezderde äzil-äŋgimelerge bar köŋilimen aralasyp otyratyn. Äsirese, Arystanbek Mūhamediūly, Qairat Äitekenov, Birjan Kaneşev, Darhan Kaletaev, Bolat Dembaev, Orman Nūrbaev, Maqsat Mūqanov, Maqsat Zäkirov, Qanat Jüsipov, Arman Qajǧanov dostarymen bir dastarhan basynda kezdesip qalsa boldy, birin-biri qajap, aşy da, tätti de äzilderi jarasyp, mäz-mäiram bolyp jatatyn. Olardyŋ bir-birine degen dostyq äzilderin tyŋdap otyrǧan böten kisilerdiŋ özderi de sol bas qosudan mäz bolyp köŋilderi jadyrap şyǧatyn.
Mūsylmandyq qaǧidalarynyŋ birinde tört qyz düniege keltirip ösirgen kisi jūmaqtyŋ törine ötuge tolyq mümkindigi bar delingen. Desek te, Talǧattyŋ būl ömirde jasaǧan jaqsy igilikti isteri üşin de ony Alla Taǧalanyŋ özi jarylqaidy dep, bar künälaryn keşirip, jūmaqqa kiruine näsip etedi dep senemiz! Alla özi Talǧattyŋ jatqan jerin jaryq etip, köpşilik dostarynyŋ sondai senimin, tileuin qabyl etuge jazsyn! Ämin!
Onyŋ önegeli ömirin ūrpaqtar eske ala jürip, ülgi tūtady.
Mütalap ÄBSATTAROV
