HH ǧasyrdyŋ 60-şy jyldaryndaǧy qazaq poeziiasynyŋ asa körnektı ökılderınıŋ bırı, talantty aqyn, söz zergerı Mūqaǧali Maqataev şyǧarmaşylyǧyn ǧylym-bılımnıŋ qai qyrynan zerttese de, eş özektılıgın joǧaltpaidy.
Mūqaǧali şyǧarmaşylyǧy ädebiettanu ǧylymynan bırşama zerdelengenı belgılı, alaida tıl bılımı tūrǧysynan älı de zertteu nysanyn qajet etetın tūstary da barşylyq ekenı aqiqat.
Jalpy, Mūqaǧali tılı qazaq qara sözınıŋ altyn qazynasy men asyl qoimasy ıspettı. Mūzbalaq aqyn jinaqtaǧan osy asyl qazynadaǧy söz marjandarynyŋ qoldanys erekşelıkterıne, söz taŋdau men söz türlendıru şeberlıgıne, dybys, buyn, bunaq, yrǧaq äuezdılıgı men ündestıgıne keşendı taldau jürgızıp, kemelıne kelgen körıktı oi men tyŋdarmandy rahatqa böleitın estetikalyq äserlıgın lingvopoetikalyq ūstanymdar negızınde saralaǧan abzal.
Būl sözdıktıŋ avtorlary – elımızge tanymal tılşı ǧalym-professorlar B.Qaliev, J.Tüimebaev, Ş.Qūrmanbaiūly, S.İsakova.
Avtorlar būl sözdıktı jasauǧa 4 jarym jyldan astam uaqyttaryn arnaǧan. Sözdıktıŋ jauapty redaktory sözdık tüzudıŋ teoriiasy men praktikasynyŋ, metodologiiasynyŋ qas bılgırı ärı käsıbi mamany – filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor, QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty Baiynqol Qaliūly.
Leksikografiia tarihynda ǧylym men örkeniet damuyna erekşe üles qosqan jeke tūlǧalardyŋ söz bailyǧyn anyqtau maqsatynda aǧylşyn halqynyŋ ūly dramaturgı, ärı aqyny U.Şekspir tılınıŋ sözdıgı (1874), orys halqynyŋ ūly aqyny A.S.Puşkin tılınıŋ sözdıgı (1956), qazaqtyŋ ūly aqyny Abai tılınıŋ sözdıgı (1968) siiaqty tanymal tūlǧalardyŋ sözdıkterı jaryqqa şyqqany belgılı.
HH ǧasyr qazaq poeziiasynda «ǧasyr aqyny» atanǧan aqiyq aqyn Mūqaǧali Maqataevtyŋ söz bailyǧyn jinaqtap, maǧynasyn saralau maqsatynda jazylǧan «Mūqaǧali tılı sözdıgı» professor Baiynqol Qaliev bastaǧan sözdıkşılerdıŋ sözdık tüzu salasyndaǧy qajyrly eŋbekterınıŋ bırı sanalatyny sözsız.
Sözdıkke aqynnyŋ 5 tomdyq şyǧarmalar jinaǧyndaǧy 13348 jeke söz ben 5035 tūraqty tırkes jinaqtalyp, olardyŋ 282 myŋ ret qaitalanyp qoldanylatyn statistikalyq jiılıgı körsetılgen. Sonymen qatar būl sözdıktı Mūqaǧali tılıne jasalǧan bırden-bır alǧaşqy tekstologiialyq zertteu retınde de baǧalauǧa bolady.
Kenjetai KÜRKEBAEV,
filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty
