2020 jyldyŋ qarsaŋynda jaqsylyqqa jany qūmar Sūltan aǧam: «Tökım, Kejegıŋe internet qosyldy!» degen süiınşı habar jetkızdı. Auylda jūrt köpten kütken (Beeline) ūialy bailanys jelısı ıske qosyldy. Är üige Wi-Fi ornatyldy. Mūny būryn tek armandaityn edık. Būl igılıktıŋ ıske asuyna auyl azamattarynyŋ özderı jūdyryqtai jūmylyp, internettı qabyldaityn mūnara ornatuǧa qarajat jinady. Izgılıktı ıstıŋ jaqsylyǧyn karantin kezınde mūǧalımder men oquşylar kördı.
Ötken jyldyŋ soŋyna deiın Qazaqstandaǧy 550 auylǧa joǧary jyldamdyqtaǧy internet tartyldy. Sol auyldardyŋ arasynda Kejegımnıŋ bolǧanyna qatty quandym. Osy sebepten internet qosylǧan elımızdıŋ şalǧai auyldaryndaǧy qarapaiym halyq ömırınıŋ qalai özgergenı, Nūr-Sūltan siiaqty megapolisterde sifrlandyru üderısınıŋ qalai jürgızılıp jatqany jönınde saraptama jasaudy ūiǧardym.
«Alaqai, auylǧa internet keldı!»
Qaraǧandy oblysynyŋ Aqtoǧai audanyndaǧy Kejek auyly Qaraǧandy qalasynan 180 şaqyrym, Şet audanynyŋ ortalyǧy Aqsu-Aiuly selosynan 60 şaqyrym jerde ornalasqan. Auylda 45 üi bar, 385 adam tūrady. 9 jyldyq mektep, mädeniet kluby, auyl äkımınıŋ keŋsesı bar. Bır quanarlyǧy, qazır Kejekte 4G internet bailanysy jūmys ıstep tūr.
– Auylǧa internet tartylyp, közımız aşyldy.Örkeniettıŋ jetıstıkterın közımızben kördık. Mysaly, būryn 1 anyqtama alu üşın 90 şaqyrym jerdegı audan ortalyǧyna baruşy edık. Qystygünı joldy qar basyp qalady. Qazır üide otyryp-aq ūialy telefonyŋmen internetke kırıp, e-gov arqyly, ia bolmasa WhatsApp-pen qūzyrly mekemege ötınış jıberıp, qajet qaǧazymyzdy alamyz. Būryn internet mektepte, äkımnıŋ keŋsesınde ǧana bolǧan, jyldamdyǧy öte naşar edı. Qazır kez kelgen jerde, üide de, mektepte de ūstai beredı. Künnıŋ boranyna qaramai, alys qaladaǧy tuystarymyzben söilesemız, – deidı Kejektıŋ tūrǧyny Nūrlan Mūhtarbekov.
Töleubala Noǧaeva Aqşi orta mektebınde direktordyŋ oqu ısı jönındegı orynbasary bolyp jūmys ısteidı.
– İnternettıŋ keluı auyl adamdary ömırınıŋ barlyq salalaryna jaǧymdy äser ettı. Qazır internettıŋ igılıgın bükıl auyl bolyp körıp otyrmyz. Keŋsede, mektepte özıne-özı qyzmet körsetu jüiesı ıske qosylǧan. Ärbır tūrǧyn özıne kerektı qūjattardy, aqparattardy elektrondyq nūsqada ala alady. Mektepte internetke qosylatyn ekı nükte bar. Oquşylar Zoom arqyly sabaq tapsyrmasyn oryndaidy, mūǧalımder elektrondyq kündelık toltyrady. Oquşylar da, mūǧalımder de internetten elektrondyq jurnaldardy, oqulyqtardy oqidy. Sifrlyq tehnologiialardy igeredı. Mektepte ata-analar jinalysy, vorkşoptar, onlain-kezdesuler sifrlyq formatta ötedı. Äsırese, ai saiyn «Önegelı ömır» atty jobanyŋ aiasynda auylymyzdan şyqqan tūlǧalarmen, esımı elge mälım azamattarmen onlain-kezdesuler ötkızıp jürmız. Būl joba balalarǧa ūnaidy, – deidı T.Noǧaeva.
Auyldaǧy tūrmysty jeŋıldettı
2020 jyldyŋ qyrküiek aiynan bastap Kcell kompaniiasy Aqmola oblysyndaǧy 44 auyldy keŋ jolaqty internetpen qamtamasyz ettı. Sonyŋ arqasynda halqy 250 adamdy qūraityn şaǧyn auyldardaǧy 22 myŋ qazaqstandyqtyŋ sapaly ūialy bailanys pen jyldamdyǧy joǧary internetke qoly jettı. Kompaniia būl jerde «Qazaqtelekom» AQ el aumaǧyna salǧan talşyqty-optikalyq bailanys (TOB AEM) jelısın paidalanǧanyn atap aitu kerek.
İnternettıŋ auyldarǧa keluı halyqtyŋ kündelıktı ömırın müldem özgertıp jıberdı. Kcell kompaniiasynyŋ korporativtık bailanystar bölımınıŋ jetekşısı Maksim Olar adamdar internettı bos uaqytyn ötkızuge ǧana emes, tabys tabu qūralyna ainaldyrǧanyn aitady.
«Auyl tūrǧyndarynyŋ ömırı tez özgerude. Memlekettık qyzmet türlerın alu, kommunaldyq şottardy töleu siiaqty kündelıktı prosester qalypty jūmystardyŋ bırı bolyp qaldy. Būǧan deiın qandai da bır anyqtama alu üşın bırneşe şaqyrym jerdegı audan ortalyǧyna jol jüretın bolsa, qazır ony onlain-tärtıppen alady. Söitıp, tūrǧyndar ärı küşın, ärı uaqytyn ünemdeidı. Onlain-jüie balalarǧa bügıngı zamanǧa sai bılım aluǧa mümkındık tuǧyzdy. Olar sabaqtan bölek qosymşa baǧyttarda oqyp-üirene bastady» deidı ol.
İnternettıŋ keluı äleumettık jäne ekonomikalyq jaǧdaiǧa jaqsy äserın tigızude. Būryn jūrt internettı tek bos uaqytyn ötkızuge paidalansa, qazır käsıbın döŋgeletudıŋ kıltı retınde kädesıne jaratuda.
«Bız är apta saiyn «250+» baǧdarlamasy boiynşa internetke qosylǧan ärtürlı auyldardy aralaimyz. Är barǧan saparymyzda käsıpkerlık tarihyna qatysty öte qyzyqty mälımetterdı kezdestıremız. Mäselen, Türkıstan oblysyndaǧy qarbyzdarymen aty şyqqan Qarajantaq auylynda tūrǧyndar käsıbınen näsıbın tabuǧa internettı paidalanyp jür. Äuelı olar qarbyzdy ösıretın jäne jinaityn jerlerdı ızdep-tauyp, önımdı jetkızu josparyn jasaidy. Qyzylorda oblysynyŋ Ortaqşyl auylynda bır otbasy müşelerı tary öndırıp, satudy onlain-biznes arqyly örkendetude. Basqa bır auyldarda internettı joǧalǧan qoilardy ızdeuge, özderı öndırgen önımderdıŋ jarnamasyn jasauǧa da paidalanady» degen mysaldar keltırdı M.Olar.
Būl jobanyŋ ülken äleumettık maŋyzy bar. Iаǧni qoǧamda äleumettenu ürdısı qarqyndy jürıp jatyr.
«Adamdar basqa qalalarda tūratyn tuǧan-tuystarymen beinebailanys arqyly jiı-jiı bailanysyp, hal-küiın bıludı ädetke ainaldyrdy. Jastar internet arqyly jahandyq deŋgeidegı aqparattardy oqyp-bılıp otyr. Özara qarym-qatynas jandana tüsude. Mūndai ürdıs jastardyŋ şyǧarmaşylyq äleuetın damytuǧa septıgın tigızdı. Auyldarda da öte talantty, bılımdı balalar tūrady. Olar būryn özınıŋ talantyn jūrtqa körsete almaityn-dy. Qazaqstannyŋ atyn küllı älemge önerımen, eŋbegımen paş etıp jürgen jastarymyz köp. Būl jerde internettıŋ jaǧymdy jaǧynan äser etkenın atap aituymyz kerek. Bır auyldaǧy keremet dauysy bar änşı balany da internetten körgen jūrt tez tanidy. Onyŋ bolaşaqta önerden öz jolyn tabuyna osy tanymaldyǧy, önerınıŋ jarnamasy kömektesedı» deidı Kcell kompaniiasy korporativtık bailanystar bölımınıŋ jetekşısı.
Teŋsızdık qalai joiylady?
Şalǧaidaǧy auyldardy sapaly, jyldamdyǧy joǧary internetpen qamtamasyz etu maqsatynda «Qazaqtelekom» AQ ekı ırı, maŋyzdy jobany ıske asyrdy. Sonyŋ bırı täuelsız Qazaqstannyŋ tarihyndaǧy telekommunikasiialyq eŋ ırı joba – auyldyq eldı mekenderde talşyqty-optikalyq bailanys (TOB AEM) jelılerın salu. 2020 jyldyŋ jeltoqsan aiynda elımızdegı soŋǧy 828-ınşı auyl jyldamdyǧy joǧary internetke qosyldy. Jetekşı telekommunikasiialyq operator özıne jüktelgen mındettı merzımınen būryn sättı aiaqtap, 2,5 myŋnan asa memlekettık mekemeler men biudjettık ūiymdardy internetke jalǧady. Joba jüzege asyrylǧan 2 jylda Qazaqstan aumaǧynda 14 514 şaqyrym «talşyqty» jelı paida boldy. Mūndai kürdelı jäne auqymdy jobany qysqa merzımde tapsyru auyl tūrǧyndary ǧana emes, tūtas memleket üşın keremet jaŋa jyldyq syilyq bolǧany anyq. «Qazaqtelekom» mamandary ärtürlı geografiialyq jäne demografiialyq erekşelıkterge bailanysty är öŋırde taudaǧy, sudaǧy jäne ormandaǧy kedergılerdı jeŋıp, bıregei täsılderdı qoldanǧan.
«Qazaqtelekom» AQ basqarma töraǧasy Quanyşbek Esekeev būl jobanyŋ qala men auyldyŋ arasyndaǧy sifrlyq teŋsızdıktı joiuda maŋyzy zor ekenın aitady.
«Bız köpırme sözden aulaq bolu üşın «TOB AEM» siiaqty jobanyŋ auqymdylyǧyn aitpauǧa tyrysamyz. Bıraq tura osyndai mındettı jüzege asyryp jatqan reseilık ärıptesterımız onyŋ qūrylysyn KSRO-daǧy äigılı Transsıbır magistralınıŋ qūrylysymen salystyrady. «TOB AEM» baǧdarlamasy aiasynda bız negızgı mäsele – qala men auyldyŋ arasyndaǧy sifrlyq teŋsızdıktı joiudy maqsat ettık. Elımızdıŋ kez kelgen aumaǧyndaǧy tūrǧyn telekommunikasiialyq qyzmetterdı oŋai paidalana aluy tiıs» dep tüsındırdı jobanyŋ maqsatyn Q.Esekeev.
«250+» baǧdarlamasy – būl Qazaqstandaǧy üş ūialy bailanys operatorynyŋ qatysuymen jüzege asyrylǧan respublika kölemındegı alǧaşqy infraqūrylymdyq joba. Joba şeŋberınde «Qazaqtelekom» AQ tartqan talşyqty-optikalyq jelılerge qosylu arqyly tūrǧyndarynyŋ sany 250 jäne odan köp auyldarda jyldamdyǧy joǧary internetke qosatyn infraqūrylym salu josparlanǧan edı. 2020 jyldyŋ qazan aiynda eldegı üş ūialy bailanys operatory – MTS JŞS, Kcell jäne «Kar-tel» JŞS «250+» jobasy aiasynda jelılerdı bırlesıp paidalanu turaly kelısımşartqa qol qoidy.
Saiyp kelgende, radiojiılıkter men infraqūrylymdy bırlesıp paidalanu otandyq naryqty damytuǧa jol aşady. Tūtynuşyǧa qyzmet körsetudıŋ innovasiialyq türlerı paida bolyp, onyŋ halyqtyŋ köpşılık bölıgıne qoljetımdılıgı artady. Mūndai täjıribe Ūlybritaniia, Şvesiia, Fransiia, Ündıstan, Avstraliia, Braziliia siiaqty elderde qoldanylady. Eŋ bastysy, auyldardaǧy internettıŋ qoljetımdılıgı artqanda ärtürlı öŋırlerdegı azamattardyŋ bailanys qyzmetın paidalanuǧa qūqyǧyn qamtamasyz etıledı. Ekınşı jaǧynan, jelılerdı bırlesıp paidalanu turaly kelısım auyl tūrǧyndaryna qyzmet türın jetkızuşı ūialy bailanys operatoryn öz erkımen taŋdauǧa mümkındık beredı. Äleumetke baǧyttalǧan «250+» jobasynyŋ qaitarymdylyq merzımı 35 jyldan asady. Būdan bölek, jyldamdyǧy joǧary internettıŋ auylǧa baruy ekonomikalyq damuymyzǧa jaǧymdy yqpal etedı. Bırınşıden, öŋırlerde ūialy qarjylyq qyzmetter men elektrondyq kommersiia damidy. Ekınşıden, auyl şaruaşylyǧynda IoT (internet zattar) tehnologiialardy qoldanuǧa jol aşylady.
Elordanyŋ sifrlyq «egızı»
Nūr-Sūltan qalasynyŋ sifrlyq «egızınıŋ» kömegımen elordany alaqandaǧydai köre alasyz. 2D jäne 3D tehnologiialar injenerlık jelılerge tüsken jüktemenı dälme-däl körsetedı. Sondai-aq nou-hau ǧimarattardyŋ intellektualdyq jobasyn jasauǧa, qūrylysty jäne nysandardyŋ paidalanuyn baqylauǧa mümkındık beredı. Mūndai keremettı «Qazaqtelekom» AQ-tyŋ IT-mamandary jasap şyǧardy. Qazır mūndai geoaqparattyq ortalyqty Säulet jäne jer qatynastary basqarmasy, Tabiǧat resurstaryn paidalanu jäne qorşaǧan ortany qorǧau basqarmasy öz qajetıne paidalanuda.
Zamanaui tehnologiianyŋ engızıluın qalalyq Sifrlandyru jäne memlekettık qyzmetter basqarmasynyŋ basşysy Botagöz Qasabek bylai tüsındırıp berdı:
«Bız sifrlyq «egızdı» qalanyŋ kündelıktı ömırın qamtamasyz etu ortalyǧyna ainaldyrudy josparlap otyrmyz. Iаǧni beine-saraptama arqyly qalada ne bolyp jatqanyn alaqandaǧydai köruge bolady. Mysaly, kölık qozǧalysyn, tūrǧyn üilerdıŋ, halyqqa qyzmet körsetetın keşenderdıŋ köbeiuın, injenerlık jelılerge tüsken jüktemenı köre alamyz. Jaŋa jüie tabiǧi jäne tehnogendık apattardan saqtanuǧa köp mümkındık beredı. Qalanyŋ infraqūrylymyn boljau da oŋai bolmaq. İnvestisiialyq kartadan kez kelgen käsıpker qai jerde käsıp aşuǧa bolatynyn bıledı. Memlekettık organdar qalanyŋ qai bölıgıne mektep, emhana salu kerektıgın josparlaidy. Ortalyqtyŋ kömegımen aldaǧy uaqytta jer telımderın satyp aluǧa nemese jalǧa aluǧa bolady».
Biyl qazan aiynda ötken türkı tıldes memleketterdıŋ Türkı yntymaqtastyq keŋesınıŋ «Smart City Nur-Sultan» atty öŋıraralyq forumda elordanyŋ sifrlyq «egızı» turaly «Qazaqtelekom» AQ-tyŋ basqarma töraǧasy Quanyşbek Esekeev egjei-tegjeilı äŋgımelep berdı. Onyŋ aituynşa, kompaniianyŋ ielıgınde Smart City jelılerın basqaruǧa qatysty tūtas mehanizmder keşenı bar.
«Atap aitsaq, oǧan mynalar kıredı: IoT jelısı, LPWAN, būlttyq beinebaqylaudyŋ daiyn infraqūrylymy, Big Data, COVID-ke qatysty karantindık şaralardy baqylau qūraldary, GPS-monitoring, beinekonferensiia bailanysy, telemedisina jäne taǧy basqalar. Bız ūsynatyn şeşımder aiqyn basymdyqtardy belgıleuge jäne qalalyq qyzmet türlerınıŋ sapasyn jaqsartuǧa mümkındıktı arttyrady. Negızgı maqsat – elorda tūrǧyndarynyŋ ömır süru sapasyn jaqsartu. Būl tehnologiia qala basşylyǧyna adam men qalanyŋ özara ıs-äreketın jeŋıldetudıŋ bırneşe jolyn ūsynady. Mäselen, qalany damytudaǧy özektı mäselenı şeşude vedomstvolar kommunikasiiasynyŋ maŋyzy zor» dep tüsındırdı Q.Esekeev.
