«TELEFON NÖMIRIŊDI JAZYP KET»
Ötken jyly millionynşy tūrǧyny düniege kelıp, alty alaşqa süiınşılegen Astana qalasy demografiialyq jaǧynan ǧana emes, äleumettık-ekonomikalyq, tūrmystyq jaǧynan da ösıp, örkendep keledı. Mäselen, keiıngı üş jylda respublikanyŋ basqa öŋırlerınen elordaǧa tūraqty mekenjai auystyrǧandar sany 236 myŋnan assa, būl, söz joq, bas qalanyŋ qonystanuǧa qolaily bolǧandyǧynyŋ aiqyn aiǧaǧy.
Endı qalaǧa kelıp meken teuıp, jaǧdaiy jaqsaryp, tūrmysy tüzelgen adam jaiau jürgısı kelmeitını, taǧy şyndyq. Mıne, qazır elordada bır üide ekı, kei otbasynda üş-törtten jeŋıl avtokölık boluy osy sözımızge tolyq dälel.
Avtokölıgıŋ bolǧanǧa ne jetsın?! Dıttegen jerıŋe tez jetıp, oiǧa alǧan şaruaŋdy äp-sätte bıtere salasyŋ. Tek bır ättegen-aiy, sol kölıgıŋdı qoiatyn tūraq tappai sandalatyndyǧyŋ bolyp tūr. Öitkenı keiıngı jyldary tör şahardaǧy avtotūraq mäselesı naǧyz bas auruyna ainala bastady.
Būl qalai? Säuletıne körgen adam süisıne qarap, kün sanap körkeiıp kele jatqan sol jaǧalaudaǧy tūrǧyn üi keşenderı men zäulım ǧimarattardy jobalaǧanda avtotūraq mäselesı nege keŋınen oilastyrylmaǧan? Älemde bızdıŋ Astanany halqy jaǧynan da, avtokölıgınıŋ sany jaǧynan da on orap alatyn Pekin, Şanhai, Deli, Bombei, Stambul, Ankara, Tokio, Singapur siiaqty qalalar bar. Bıraq olarda avtotūraq mäselesı jerasty, jerüstı bırneşe deŋgeilı parkingterı arqyly tübegeilı şeşılgen. Ülgı tūtatyn jaǧdailary da jeterlık.
Al bızde maşina qoiatyn oryn üşın künde aiqai, künde talas. Mäselen, Ministrlıkter üiınıŋ aldynda arnaiy maşina qoiatyn oryndar bar. Bıraq onyŋ ekı jaǧyna şlagbaum qoiylyp, tek sol jerde qyzmet ısteitın adamdardyŋ kölıgınen basqa kölıktı ışke engızbeidı. Aitalyq, adam bır jūmyspen Bılım ministrlıgıne bara qalsa, şyr ainalyp, avtomobilın qoiatyn oryn ızdep äure-sarsaŋǧa tüsedı. Bız de söittık. Şlagbaumnyŋ janynda otyrǧan adamnan rūqsat sūradyq. Ol: «maşinamen ötu üşın ıştegı kadr bölımınen rūqsat alyŋyz» dep jaqyndatpady. Qaida qoiamyz? Joldyŋ qarsy betındegı «Nūrsaia-2» tūrǧyn üi keşenınıŋ janyna keldık. Qaz-qatar iın tırestıre qoiylǧan kölıkterden ine şanşar oryn joq.
Odan ärı jantalasyp, Dostyq köşesın boilai Türkıstan köşesıne öttık. Taǧy sol körınıs. Salymyz suǧa ketıp halyq arasynda «şpris» atalyp ketken «Astanalyq» biznes ortalyǧyna keldık. Mıne, osy jerden bır oryn taptyq-au, äiteuır. Maşinamyzdy qoiyp kete bergenımız sol edı. Bır adam jügırıp keldı. «Aǧa, maşinaŋyzdy alyŋyz, ne bolmasa, aldyŋǧy äinegıne ūialy telefonyŋyzdy jazyp ketıŋız. Qazır janyŋyzda tūrǧan kölık şyǧa almai qaluy mümkın. Sol kezde zvondauǧa kerek bolady» dedı.
Jazǧan qūlda jazyq joq. Jas jıgıttıŋ aitqanyn ıstep, üş aialdamadai qaşyqtyqtaǧy Bılım ministrlıgıne jaiau tarttyq. Būl – elordada kölıgı bar kez kelgen adamnyŋ basynda bolatyn jaǧdai.
Ol ol ma? Mädeniet jäne sport ministrlıgınde memlekettık qyzmet atqaratyn Janat Nūrmaqovtyŋ aituynşa, ǧimarattyŋ aldyndaǧy arnauly tūraqqa 70-80 maşinadan artyq syimaityn körınedı. Ol tek maşinasyna oryn alu üşın ǧana jūmysqa bır-bır jarym saǧat erte keledı eken. Äitpese, oryndy syrttan ızdep, talai ret sendelgenın jasyrmaidy.
SARY SYZYQ SERGELDEŊI
Resmi derek boiynşa bügıngı taŋda elımızdıŋ bas qalasynda – 342883 avtomobil tırkelgen. Oǧan qalaǧa kün saiyn kırıp-şyǧatyn 55-60 myŋ maşinany qossaŋyz, nelıkten qala köşelerınde kölık qoiatyn oryn bolmaityndyǧyn tüsıne bastaisyz. Kez kelgen jürgızuşınıŋ taŋerteŋgılık 9-dan keiın, äsırese, sol jaǧalaudaǧy Ministrlıkter üiıne, Qazaqstan temır joly bas ǧimaratyna, «Qazmedia», «Nūrsaia-1», «Nūrsaia-2», «Bäiterek» monumentı janyna, «Keruen» sauda üiı maŋyna, oŋ jaǧalaudaǧy qalalyq äkımdık alaŋy men halyqqa qyzmet körsetu ortalyqtarynyŋ janyna taǧy da basqa osyndai jerlerge maşina qoiu mümkındıgı bolmai qalady.
Säl bır bos oryn şyǧyp temır tūlparyŋdy tezdetıp «qaŋtara salyp» şaruaŋdy bıtırıp kelseŋ, avtomobilıŋnıŋ memlekettık nömırı bolmai şyǧady. «Apam da aŋ-taŋ, bız de aŋ-taŋ» demekşı, jol inspektorynyŋ aldyŋǧy äinekke qystyryp ketken qolhatyn oqimyz. «Nömırıŋızdı qalanyŋ syrtyndaǧy arnaiy qyzmet körsetu ortalyǧynan kelıp alasyz» deptı. Jazyǧymyz ne? «Nūrsaia-1» tūrǧyn üi keşenı janynda bosaǧan maşinanyŋ ornyna bız de kölıgımızdı qoidyq? Söitsek, bız qatelesıppız, kölıgımız jaiau jürgınşıler jolynan kem degende 5-7 metr keiın tūruy kerek eken. 34035 teŋge aiyppūl töleuımız qajet. «Jylasaŋ, taǧy sabaimynnyŋ» kerı keldı de tūrdy. Şyr ainalyp, oryn taba almai, jüikemız jūqarǧany azdai endı qyp-qyzyl aqşa töleitın boldyq.
Bız siiaqty jüikesı jūqarǧan «mūŋlyqtardy» «Bäiterek» monumentı, «Nūrly jol» jelekjoly, «Nūrsaia-2» tūrǧyn üi keşenı ainalasynan ondap kezdestıresız. Öitkenı būl jerlerde jol qaptalyn tyiym salatyn sary syzyqpen qorşap tastaǧan. Maşinasynyŋ nömırınen aiyrylǧandardyŋ aitatyn sözderı bır «oryn bolmai sendelıp, osy jerge qoia qoiyp edım» bolyp keledı. Alaida jol erejesın būzǧany üşın zaŋ qatal, aiauşylyqty bılmeidı. Osy sary jolaq qajet pe? Kölık syimai jatqanda sary syzyq aiyppūl aludyŋ oŋai ädısı emes pe dep oilap qalasyŋ.
AQYLY BOLSA, QİYNDYQ JOIYLA MA?
Tüitkıldı mäselenıŋ şeşıler tüiının ızdep Astana qalasy Jolauşylar kölıgı basqarmasyna keldık. Körgen qiyndyqtarymyzdy aita bastap edık Jol qozǧalysy qauıpsızdıgı jäne kölık infraqūrylymy bölımı basşysynyŋ mındetın atqaruşy Ruslan Äbduäliev aldymyzǧa bırneşe adam qol qoiǧan ekı bet qaǧazdy tastai saldy.
«Būl qiyndyqtar bızge jaqsy tanys, mynany da oqi otyryŋyz» dedı ol. «Söitsek, ol qaǧaz senator Serık Aqylbaidyŋ äreketıne narazylyq bıldırgen bır top adamnyŋ şaǧymy bolyp şyqty. Senator özı tūratyn «Nūrsaia-2-nıŋ» aldy zaŋsyz avtotūraqqa ainalyp kettı» dep tūrǧyn üidıŋ qaptalyna kölık tūruyna tyiym salǧyzypty. Būl jerde maŋyzdy bırneşe memlekettık mekeme bar. Osynda şaruamen kelgen adamdar kölıgın qoiatyn oryn taba almai ärı-särı küi keşıp jürgende, «jyǧylǧanǧa – jūdyryq», halyq qalaulysynyŋ mūndai tyiymy qarapaiym jürgızuşılerdı qalai aşulandyrmasyn?!
Osy qiyndyqtardan qalai şyǧuǧa bolady? Bız osy saualdardy bölım basşysyna qoiǧanymyzda ol bylai dedı: «Osy mamyr aiynyŋ soŋynda qalada alǧaşqy aqyly avtotūraqtar aşyla bastaidy. Bügıngı taŋda «Astananyŋ tūraq oryndaryn basqaru» jobasy boiynşa qala aumaǧynda 9000-ǧa tarta aqyly avtotūraq ornyn äzırleu josparlanyp otyr. Qazırdıŋ özınde Mäŋgılık El daŋǧylynan Türkıstan köşesıne deiın («Nūrsaia-2» TK) «Nūrly jol» jelek joly; Türkıstan köşesınen Mäŋgılık El daŋǧylyna deiın («Nūrsaia-1» TK) «Nūrly jol» jelek joly; Dostyq köşesınen Qonaev köşesıne deiın Türkıstan köşesı; «Bäiterek» monumentı ainalasy avtotūraq uchaskesı; taǧy da basqa, barlyǧy – 422 aqyly oryndy jabdyqtau jūmystary aiaqtaldy.
Avtotūraqtyŋ baǧasy saǧatyna – 100 teŋge. Tölemderdı «Nūrjol» jelek joly aumaǧynda ornatylǧan 12 parkomattan nemese terminaldar arqyly töleuge bolady».
Ras, qazır äuejai men vokzalda ǧana aqyly avtotūraq jūmys ıstep tūr. Olarda alǧaşqy jarty saǧat tegın. Ärı qarai tūrǧan uaqytyŋa säikes töleisız. Basynda bıraz dürlıkkenımen, halyq qazır onyŋ tiımdılıgın seze bastaǧandai.
Alaida aqyly avtotūraqqa qarsylyq bıldıruşıler de az emes. Mäselen, zaŋger Mūsa Älımūlynyŋ pıkırınşe, avtotūraqtardyŋ barlyǧyn bırdei aqyly jasau būl kürmeuı qiyn kürdelı mäselenı tübegeilı şeşe almaityn körınedı. Öitkenı bızde aiyna 70-80 myŋ teŋge ǧana jalaqy alatyn memlekettık qyzmetkerler de, bylai qyzmetkerler de jetıp artylady. Köbı 9-10 saǧat jūmys ornynda bolady. Sonda ol künıne 900-1000 teŋgege deiın tek maşinasynyŋ qaŋtarylyp tūrǧany üşın töleitın bolsa, aiyna orta eseppen otbasylyq biudjetıne 18-20 myŋ teŋge şyǧyn keledı eken. Sonda ol kımge paida, kımge ziian bolǧany?
Ärine, ırı megapolisterde kölık sanynyŋ kürt ösuı – tek Astananyŋ basyndaǧy qiyndyq emes, būl älemde bar kürdelı mäsele. Alaida köptegen elder ony «ögızdı de öltırmei, arbany da syndyrmai» şeşıp keledı. Bız de sondai ozyq täjıribenı üirensek, söitıp, köpşılıktıŋ müddesımen sanasa bılsek degımız keledı.
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
