Otandyq azamattyq aviasiia ahualy bügınde ötkır mäselege ainaldy. Oǧan dälel jetkılıktı. Almaty äuejaiynda 2013 jylǧy qaŋtardaǧy tragediia älı bırneşe jyldar boiy ūmytylmasy anyq. Öitkenı, däl osy ülken apat azamattyq aviasiiaǧa bükıl qoǧamnyŋ nazaryn bır mezgılde audardy. Odan soŋ ıle-şala 2013-2014 jyldary bırınen soŋ bırı oryn alǧan äskeri ūşaqtardyŋ apaty da aviasiia salasyndaǧy jaǧdaidyŋ auyrlyǧyn ūqtyrǧan edı.
Lisenziia alu oŋai emes
Jalpy äue qatynasynda apattan basqa da auyzǧa alar mäsele jetkılıktı. Reisterdıŋ keşıguı, tıptı, aiaq astynan eşqandai eskertusız alynyp tastaluy soŋǧy kezde jiı kezdesetın boldy. Mäselen, ötken jazda türık Sky Airlines kompaniiasynyŋ bankrotqa ūşyrauy saldarynan Türkiiaǧa attanǧan turisterımızdıŋ uaqytyly elge oraluyna qiyndyq tudy. Būl mäselege aqyr aiaǧynda Ükımetımız aralasyp, memlekettık biudjet esebınen azamattarymyzdyŋ elımızge ūşyp keluın ūiymdastyrǧany belgılı. Sondai-aq, biyl qajylyq saparǧa attanǧan ekı jarym myŋnan astam otandasymyz uaqytyly elge orala almai bıraz qiyndyq kördı. Mūndai mysaldardy tıze bersek, bır maqalanyŋ auqymy azdyq eterı anyq. Bastysy, būdan qandai qorytyndy jasaldy? Özektı mäselelerdı oŋtaily şeşıluıne qandai da bolmasyn şaralar qabyldandy ma? Qatelıkterden qorytyndy şyǧarylyp, kemşılıkter joiylyp jatyr ma? Osy sūraqtar töŋıregınde salanyŋ bügıngı ahualyna üŋılıp körgen edık.
Bır baiqaǧanymyz, ötken 2014 jyly azamattyq aviasiiaǧa, sonyŋ ışınde jolauşylar ūşaǧy, äuejailardaǧy ūşyp-qonu alaŋdarynyŋ qauıpsızdıgıne būrynǧydan da beter basa nazar audaryla bastaǧan. Azamattyq aviasiia salasyndaǧy tärtıptı nyǧaityp, şeteldık äue kompaniialaryna qoiylatyn talaptardy qataŋdatu maqsatynda 2013 jyldyŋ mausym aiynan berı künı bügınge deiın Qazaqstan Respublikasynyŋ qoldanystaǧy zaŋdaryna 80-nen astam tolyqtyru men özgertu engızılıptı. Būl özgertuler men tolyqtyrular negızınde äue kompaniialarynyŋ qyzmetın qataŋ qadaǧalauǧa mümkındık tuǧan. İnvestisiia jäne damu ministrlıgı Azamattyq aviasiia komitetı töraǧasynyŋ orynbasary Talǧat Qasenovtıŋ aituynşa, bügınde zaŋ aiasynda köptegen äue kompaniialarynyŋ qyzmetı toqtatylsa, keibırınıŋ lisenziiasy qaitarylyp alynypty. Mysalǧa «D.E.T.A. Air» AQ, AK «MEGA» AQ, «Evro-Aziia Eir İnterneişnl» AQ, «Samal Air» AQ, «Aziia Kontinental Eirlains» AQ, «KazEir Vest» AQ äue qatynasy qyzmetın körsetu qūqyǧynan aiyrylǧan. Osylardy qospaǧanda elımızdıŋ aspanynda bügınde 54 äue kompaniiasynyŋ ūşaqtary ärtürlı qyzmet körsetıp jür. Osylardyŋ qataryna jaqynda özımızdıŋ «Qazaq Air» äue kompaniiasy qosyldy. Bylai alyp qaraǧanda, halqy jiyrma millionǧa jetpeitın el üşın būl – ülken körsetkış. Bıraq, ökınışke qarai, mūnyŋ ışınde tūraqty reister jasaumen ainalysatyn kompaniialar öte az, bar bolǧany 9,26 paiyz ǧana. Al şamamen 44 paiyzy aviasiialyq jūmystar atqaratyn kompaniialar eken. Qalǧan 33 paiyzy tūraqty emes, tek arnaiy tapsyrystar boiynşa reis jasaityndar bolyp şyqty. «Tūraqty reis jasauşy kompaniialardyŋ paiyzdyq körsetkışı artsa, äue qatynasy äjeptäuır alǧa basar edı» deidı mamandar.
Şeteldıkter şetke ysyrylady
Qauıpsız äue qatynasyn qamtamasyz etu üşın mamandar daiarlauǧa da basa män berıluı kerek. Äsırese, jergılıktı mamandardyŋ köbeigenı qai jaǧynan alyp qaraǧanda da maŋyzdy. Ötken jyldyŋ qyrküiek aiynda Almaty qalasyndaǧy Azamattyq aviasiia akademiiasy bazasynda Ortalyq Aziia elderı üşın aviasiialyq qauıpsızdık boiynşa oqu ortalyǧy aşyldy.
«Būl – Ortalyq Aziia elderı üşın İKAO-nyŋ standartyna negızdelıp (Azamattyq aviasiianyŋ halyqaralyq ūiymy) aşylǧan alǧaşqy oqu ortalyǧy. Bız aviasiialyq qauıpsızdık boiynşa inspektorlarymyzdy oqytamyz. Oqu baǧdarlamasyn jäne oqytuşylar qūramyn daiarlau İKAO talaptarynyŋ negızınde jüzege asyryla bastady» degen edı būl oqu ortalyǧy turaly Azamattyq aviasiia komitetınıŋ töraǧasy Beken Seidahmetov Primeminister.kz saityna bergen sūhbatynda. Onyŋ aituynşa, TMD aumaǧynda būl Kiev pen Mäskeuden keiıngı üşınşı oqu ortalyǧy eken. Būrynǧy keŋestık elderde mūndai oqu orny joq. Jaŋa oqu ornyna 2014 jyly respublikalyq biudjetten 2 mlrd teŋgege juyq qarjy bölınıptı. Būl qarjy qazaqstandyq aviasiialyq mamandardy daiarlau sapasyn arttyru üşın zamanaui oqytu, äue kemelerın jäne jaŋa jattyǧu keşenderın alu siiaqty maŋyzdy jobalarǧa jūmsalǧan. Būryn, dälırek aitqanda, soŋǧy üş jylda Azamattyq aviasiia akademiiasyn bıtırgen 750 tülektıŋ ışınen tek 250-ı ǧana jūmyspen qamtylǧan körınedı. Būǧan sebep sūranystyŋ tömendıgı jäne otandyq aviasiia mamandary daiyndyǧynyŋ älsızdıgı bolsa kerek. Endı İKAO metodologiialyq qoldauyn, salany damytu josparlaryn paidalanyp būl tendensiiany özgertuge bolady dep esepteidı B.Seidahmetov.
Būiyrtsa dep aitalyq, qolǧa alynǧan naqty josparǧa säikes, qazaqstandyq äue kompaniialarynyŋ ştaty 2020 jylǧa qarai tolyqtai otandyq ūşqyştardan qūralatyn bolady. Eger sätımen jüzege assa, būl –ülken jetıstık. Sebebı, ūşqyştardyŋ tapşylyǧy älem boiynşa özektı mäsele. B.Qanelūlynyŋ aituynşa, joǧary klasty ūşqyşty daiyndau üşın belgılı bır materialdyq resurs, uaqyt kerek. Sol sebeptı qazır bızdegı ūşqyştardyŋ 65 paiyzy ǧana qazaqstandyq, qalǧan 35 paiyzy – şeteldıkter. Jospar boiynşa 2018 jyly-aq ūşqyştardyŋ 80 paiyzy qazaqstandyq boluy tiıs. Otandyq kadrlardy daiyndau maqsatynda Almatyda Azamattyq aviasiia akademiiasy bazasynda ūşqyştardy daiyndaudyŋ jaŋa zamanaui baǧdarlamalary äzırlengen. Bırınşı ret biyl akademiianyŋ materialdy-tehnikalyq bazasyn jaqsartu üşın oqu ūşaqtaryn aluǧa 1 mlrd 700 mln teŋge qarastyrylǧan körınedı. Būdan bızde mamandar daiarlau mäselesıne aiyryqşa nazar audaryla bastaǧanyn aŋǧaruǧa bolatyndai.
Elımızde bügınde azamattyq aviasiia salasyndaǧy memlekettık aviainspektorlar ştaty 24-ten 40 mamanǧa deiın artqan. Ştatty köbeitu İKAO sarapşylarynyŋ ūsynystary negızınde jüzege asyrylady. Qazırgı uaqytta osy halyqaralyq aviasiia ūiymynyŋ Tehnikalyq yntymaqtastyq biurosynyŋ türlı beiındegı toǧyz sarapşysy bızdıŋ elımızde jūmys jasap jatyr. Olardyŋ mındetı jazǧy ekspluatasiia, äue kemelerınıŋ tehnikalyq jaǧdaiy, aviasiianyŋ qūqyqtyq bazasy, adami resurstar boiynşa, äuejailar men aeronavigasiia salasynda İKAO-nyŋ audittı eskertpelerın joiu jäne vedomstvoaralyq ıs-şaralar josparyn oryndau. Sondai-aq, halyqaralyq bılıktı mamandardyŋ kömegımen qazaqstandyq äue kompaniialaryn qaita sertifikattau üderısı qolǧa alynyp, aeronavigasiialyq qūrylymdardy, jerdegı qyzmetterdı qaita ūiymdastyru jūmystary da qarqyndy jürgızıle bastaǧan. Öitkenı, Komitet basşysynyŋ aituynşa, aviasiia turaly zaŋǧa engızılgen tüzetulerdıŋ 70 paiyzy ūşu qauıpsızdıgın nyǧaituǧa baǧyttalǧan. Soǧan säikes, Qazaqstanda ūşu qauıpsızdıgınıŋ Ūlttyq baǧdarlamasyn äzırleu bastalǧan. «İKAO sarapşylary būǧan qosa, ekı bölek zaŋ jasaudy ūsynady. Onyŋ bırınşısı äue keŋıstıgın paidalanu, al ekınşısı azamattyq aviasiia qyzmetı turaly bolmaq. Osy ūsynystar boiynşa tūjyrymdamalar äzırlenude» deidı Beken Qanelūly.
İä, äue qatynasynda qauıpsızdık mäselesı qaşanda basty orynda. Būl baǧyttaǧy osyndai ırgelı jūmystar jaqsy nätijege jetkızıp, ūşaqtardyŋ qyzmetın köbırek ärı senımmen paidalanuymyzǧa septesedı dep oilaimyz.
Şaǧyn aviasiia şalǧaimen bailanystyrmaq
Elımızde şaǧyn aviasiia negızınde oblystar men audan, auyldardy bailanystyratyn äue jolyn damytu da jospar retınde qolǧa alynǧan. Būl – asa quanyşty jaǧdai. Öitkenı, elımızdıŋ tükpır-tükpırımen bailanystyratyn joldar salu üşın köp qarajat, bırneşe jyl qajet. Al äue qatynasy ärı yŋǧaily, ärı jyldam. Baǧasy da qarapaiym adamdarǧa qoljetımdı boluyna aviasiia komitetı basa köŋıl bölmek. Şaǧyn aviasiiasy damyǧan Kanada, Avstraliia siiaqty elderde auyl-auyldarǧa deiın ūşaq qatynaidy eken. Būl elderdıŋ barlyǧynda osyndai jüie özın tolyqtai aqtaǧan. Būiyrtsa, osy täjıribenıŋ Qazaqstanǧa da engızıletın künı alys emes.
Jergılıktı atqaruşy organdar joǧarydaǧy josparǧa säikes jergılıktı maŋyzdaǧy 16 äuejaidy qalpyna keltıru turaly ūsynys jasapty. Būl jobalar memlekettık organdarda kelısımnen ötken soŋ, olardy jöndeuge jäne saluǧa qarajat memlekettık baǧdarlama boiynşa bölınedı. Jospar boiynşa jūmystar jüzege asqan soŋ, şalǧai auyldarda şaǧyn aviasiia qanat jaiady. Tek osy bastamanyŋ bärı orta jolda qalmai, sätımen jüzege assa deŋız. Sonda ışkı aimaqtardyŋ bır-bırımen qarym-qatynasy, barys-kelısı köbeiıp, ekonomikamyz da dami tüser edı.
Mendolla ŞAMŪRATOV
