Azamattyq qoǧam – kelelı sūhbat alaŋy

Keşe Täuelsızdık saraiynda ötken VIII Azamattyq forum jūmysyna Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev qatysty. Ekı künge sozylǧan şarada azamattyq qoǧam aldyndaǧy şeşıluı tiıs eŋ özektı mäseleler talqylandy. Biylǧy forumnyŋ taqyryby – «Azamattyq qoǧam jäne memleket: Dialog. Ärıptestık. Senım».

Qazırgı taŋda azamattyq qo­ǧamdy damytudyŋ 2016-2020 jyldarǧa arnalǧan ūlttyq jospary jüzege asyrylyp jatyr. 2003 jyldan berı ükımettık emes ūiymdardyŋ sany 5 myŋ bolsa, qazır 22 myŋǧa jettı. Memlekettık-äleumettık tapsyrys boiynşa qarjylandyru kölemı 2018 jyly 22 mlrd teŋgenı qūrady. Bügınde ükımettık emes ūiymdardy qarjylandyru jūmystary 14 baǧyt boiynşa jürgızılude. Qarjylandyrudyŋ üşten bır bölıgı äleumettık jobalarǧa jūmsalsa, odan keiın bılım, jastar saiasatyn qoldauǧa, azamattyq qoǧamdy damytuǧa, azamattardyŋ qūqyǧyn qorǧau­ǧa bölınude.
Nūrsūltan Nazarbaev halqymyzdyŋ bırlıgın nyǧaitu jäne elımızdı ornyqty damytu jolynda memleket pen qoǧam arasynda aşyq dialog ornatudyŋ maŋyzdylyǧyn atap öttı.
– Osy forum ükımettık emes sektorǧa tyŋ serpın berıp, aza­mattyq qoǧamnyŋ odan ärı da­muyna jol aşuǧa tiıs. Bügıngı kezdesu barysynda kün tärtıbınıŋ özektı mäselelerı boiynşa naqty ūsynystar aitylatynyna senımdımın, – dedı Elbasy.

«Jarlynyŋ köŋılı toq bolmasa, bailar baiymaidy»

Prezident eŋ aldymen damyǧan qoǧam qūru kerek ekenımızdı alǧa tartty. Būl forum ükımettık emes sektorǧa serpın berıp, azamattyq qoǧamnyŋ ärı qarai damuyna ülken jol sılteitınıne senım bıl­dırdı. Jiyn­da köterılgen naqty ūsy­nystar saraptalyp, Ükımet jäne ükımettık emes ūiym ökılderı tarapynan tiıstı baǧdarlama qa­byldau qajet ekenın jetkızdı.
Jiynda Elbasy BI Group kom­paniiasynyŋ basşysy Aidyn Raqymbaevtyŋ ısın köpşılık qa­uymǧa ülgı retınde aitty.
«Köptegen biznesmender qaiy­rymdylyqpen ainalysyp keledı. Analar üiı, jetımder – būl mä­sele menı qatty alaŋdatady. Qazaqstanda Balalar üiı bolmauy tiıs dep esepteimın» dei kele, Prezident Aidyn Raqymbaevtyŋ qandai baǧytta qozǧalu kerektıgın körsetıp otyrǧanyn aitty. «Bızdıŋ balalarymyz mūhittyŋ ar jaǧyndaǧy tanymaityn elge ba­ryp össe de, erteŋ ol elın, je­rın saǧynady. Bıraq olar böten adamdar bolyp keledı. Qolymyz oǧan tigen joq. Qarajatymyz bolǧan joq. Memleket qiyn-qystau kezeŋde jürgen kezde ol mäselenı bız jıberıp aldyq. Bıraq özımızdıŋ mūsylman dınınde de, qazaqşylyqta da «jetımge qol sozsaŋ, jūmaqtan şyǧasyŋ» degen bar ǧoi. Sondyqtan özınıŋ ekı-üş balasy bar adam taǧy bır balany sol Balalar üiınen alatyn bolsa, tek jaqsylyqqa keneledı dep sanaimyn. Sondyqtan BI Grour-tyŋ jasap jatqan jūmystaryn örkendetuımız kerek» dedı Memleket basşysy.
Osy rette Bılım jäne ǧylym ministrı Erlan Saǧadiev Balalar üiınıŋ sany soŋǧy üş jylda 24-ke azaiǧanyn aitty. Soŋǧy üş jylda bırde-bır bala şetelge jıberılmegen. «Eger jarlylardyŋ köŋılı toq bolmasa, bailar ärı qarai baiymaidy» degen Nūrsūltan Nazarbaev biznesmenderge osyǧan deiın ülken qoldau körsetılgenın, endıgı kezekte öz halqyna moiyn būru kerektıgın de esterıne saldy.

Türme adamdy tüzei me?

Prezident nazar audarǧan ta­ǧy bır mäsele – türmedegı aza­mattardyŋ sanyn azaitu mäselesı. Forumda söz söilegen Qazaqstan Prezidentı janyndaǧy Adam qūqyqtary jönındegı komissiia müşesı Säule Mektepbaeva kötergen būl mäselege özınıŋ de alaŋdauşylyǧyn bıldırdı.
«Bız bıletındei, türmeden adamnyŋ qandai bolyp şyǧatyny belgılı. Bız ol jerde adamdy tärbieleudıŋ ornyna, basqa baǧytqa itermeleimız. Sondyqtan biznestegı zaŋ būzuşylyqtar men şaǧyn qylmystar üşın aqşamen jazalau kerek. Zaŋnamany osy­­­lai özgertudıŋ arqasynda tür­medegılerdıŋ sany azaidy. Osy baǧyttaǧy jūmystardy odan ärı jalǧastyru kerek» dedı Elbasy.

Qarjylandyru aşyq bolǧany jön

Ükımettık emes ūiymdar – elı­mızdegı eŋ qarqyndy damuşy instituttardyŋ bırı. Bügınde olardyŋ sany 20 myŋnan asady. Kö­bı qaǧaz jüzınde tırkelgenımen, teŋ jartysy ǧana belsendı jūmys ıs­teitını jasyryn emes. Jiynda El­basy Qazaqstandaǧy ükımettık emes ūiymdardyŋ bıryŋǧai elektrondyq tekseru tızılımın jasau qajet ekenın aitty.
«Ükımettık emes ūiymdardyŋ jobalaryn qarjylandyrudy barlyǧy üşın de aşyq jäne tüsınıktı jasau qajet. Jemqor­lyqtyŋ bolmauy, baǧyttalyp otyrǧan memleket qarajatynyŋ oryndaluy üşın barlyq jerde qarjylandyru aşyq boluy tiıs. Ol üşın Ükımetke qazırgı uaqytta jürgızıp jatqan sifrlandyru aiasynda ükımettık emes ūiymdardyŋ bıryŋǧai elektrondyq tekseru tızılımın äzırleudı tapsyramyn. Atalǧan tekseru tızılımıne ÜEŪ-lar erıktı negızde tırkeletın bolady. Sonymen qatar ol aldaǧy uaqytta memleket tarapynan bölınetın qarjyǧa qol jetkızuge mümkındık beredı» dedı Elbasy.
Sonymen qatar memlekettık qyzmetterdı ükımettık emes sek­­­torǧa beru jūmystaryn jal­ǧastyru mäselesıne de qoǧam nazaryn audartty. Elbasynyŋ pı­kırınşe, būl baǧytta, mäselen, ekologiia, äleumettık jūmystar, balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau jäne basqa da salalardaǧy jobalardy jüzege asyruǧa bolady.

Mäsele – mamandyqta

«Bır adamnyŋ qandai da bır kürdelı jaiǧa duşar bolyp, mü­gedek boluy – ülken qaiǧy. Alaida osy qasıretke boi bermei, adam eŋsesın tıktep, on ret qūlasa da, alǧa ūmtylatyn adamdar – bızdıŋ bügıngı batyrlarymyz» degen Mem­leket basşysy Qazaqstanda aza­mattardyŋ bärıne jūmys tabylatynyn aitty. Onyŋ pıkırınşe, Qazaqstanda jūmyssyzdar bol­­mauy kerek. Mäsele – mamandyq­tardyŋ bolmauynda. Eger maman­dyǧy bar adam bolsa, ol jūmyssyz qalmaidy. Mysal retınde As­ta­nada qūrylysşylar men däne­kerleuşılerdıŋ jetıspeitının alǧa tartty.
«Ükımettık emes ūiymdar jer­gılıktı oryndarda jūmyssyz jür­gen jastardy sūranysy bar 17 oblysqa jıberetın bolsa, mä­sele şeşıledı. Men de ömır jolyn osy­lai bastaǧanmyn. Käsıptık-teh­nikalyq oqu ornynda alǧan «bolat qorytuşy» mamandyǧy menı alǧa jeteledı. Men soǧystan keiın kedeişılıkte ömır sürgen auyl balasymyn. Kierge kiımımız joq edı. 15 jasqa deiın toiyp tamaq ışken kezım esımde joq. Peştıŋ janynda kürek ūstap jūmys ıstedık. Al­dyŋda – 1500 gradustyq metall, artyŋda – 40 gradus suyqta eŋbek ettık. Osynyŋ bärıne şydau kerek boldy. Sondyqtan jastar eŋbekke den qoiuy tiıs. Mynau älem ädılettılıkke toly dep senbeu kerek. Ädıletsızdıktı eŋseru kerek» dei kele, jastardy Kennedidıŋ «Ükımet maǧan emes, men Ükımetke ne berdım?» degen sözın basşylyqqa aluǧa şaqyrdy.

Tūjyrymdama äzırleudı tapsyrdy

Biylǧy forum qorytyndysy boiynşa Elbasy Nūrsūltan ­Nazarbaev Ükımetke naqty tap­syrma berdı. Ükımettık emes ūiym­dar ömır sapasynyŋ joǧary standarttaryn ılgerıletude negızgı draiverge ainaluy tiıs.
«Men bes äleumettık bastama jariia ettım. Joldaudyŋ osy ne­gızgı maqsattary ükımettık emes ūiymdarmen tyǧyz qarym-qatynasta jüzege asyryluy qajet. Eŋ aldymen būl – memlekettık baǧdarlamalardyŋ jüzege asyryluyn baǧalau, qoǧamdyq baqylau, sonymen qatar sapa, halyqpen kerı bailanys» dedı Nūrsūltan Nazarbaev. Sondai-aq studentterge jataqhana salu, «7-20-25» baǧdarlamasy, tūrǧyndar üşın gaz qūbyryn tartu bastamalarynyŋ barlyǧy da qarapaiym adamdarǧa baǧyttalǧanyn aita kele, Ükı­metke 2025 jylǧa deiıngı aza­mattyq qoǧamdy damytu tūjy­rymdamasyn äzırleudı tapsyrdy.
– Ükımettık emes ūiymdardyŋ at­salysuymen mümkındıgı şek­teulı adamdar, erekşe mūqtaj balalar men jastar üşın asa belsendı ortanyŋ qalyptasuy jaqsy ürdıs sanalady. İnk­liuzivtı qoǧamdy damytu – älemdık täjıribe jäne barlyq damyǧan elderdıŋ azamattyq qoǧamy jüzege asyratyn maŋyzdy äleu­mettık mındetterdıŋ bırı, – dedı Qazaqstan Prezidentı.
Memleket basşysy «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasyn odan ärı jüzege asyryp, «Ūly dalanyŋ jetı qyry» atty jaŋa maqalada belgılengen basymdyqtar aiasynda jūmystardy bastaudyŋ maŋyzdylyǧyn atap öttı. Elbasy mūnda körsetılgen baǧyttar men jobalardy ıske asyru üderısıne ükımettık emes ūiymdardy tartu qajettıgın aitty.
– Qalalardyŋ, audandardyŋ äkımderı sifrlyq tehnologiia­ny qoldana otyryp, bır tereze qaǧidaty boiynşa halyqqa kedergısız aşyq keŋıstık qyzmetın ūsynu jüiesın engızuı kerek, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Jiyn soŋynda Elbasy Ükımetke Azamattyq forum barysynda aitylǧan ūsynystar negızınde naqty ıs-qimyl josparyn äzır­leudı jäne oǧan barlyq müddelı memlekettık organdardyŋ atsalysuyn qarastyrudy tapsyrdy.
Jalpy, ekı künge sozylǧan forum aiasynda seminarlar, şeberlık sabaqtary, döŋgelek üstelder, pıkırtalas alaŋdary, vedomstvo basşylarymen salalyq kezdesuler türındegı 35 taqyryptyq sessiialar ötkızıldı. «Adamdar» (People), «Planeta» (Planet), «Örkendeu» (Prosperity), «Älem» (Peace), «Serıktestık» (Partnership) atauymen ötken 5 paneldık sessiia jūmystarynda azamattyq qoǧamnyŋ negızgı mäselelerı tal­qylandy. Forum soŋynda üzdık dep tanylǧan ükımettık emes ūiym­darǧa qūrmet körsetılıp, mara­pattaldy.