Äziz BEIŞENÄLİEV, belgılı qazaqstandyq jəne reseilık kinoakter: Rölderımnıŋ arasynda «Mūstafa Şoqaidyŋ» şoqtyǧy biık
Qazaqstandyq körermenderge «Mūstafa Şoqai», «Afalinanyŋ sekırısı», «Likvidator» filmderı arqyly jaqsy tanys qyrǧyz akterı Äziz Beişenäliev jaqynda Almatyǧa qonys audardy. Osy sebeptı, bızge BAQ ökılderıne jiı sūhbat bere bermeitın ärtıspen äŋgımelesudıŋ sätı tüsken edı.
– Äziz aǧa, rejisser Satybaldy Narymbetovtıŋ aldaǧy uaqytta prokatqa şyǧatyn «Amanat» atty filmınde sız ŪQK tergeuşısı Buchinnıŋ rölın somdadyŋyz. Būl röl sızge qiyn timedı me? Jalpy, osy keiıpker turaly pıkırıŋızdı bılgım keledı.
– Joq, qiynǧa soqty dep aita almaimyn. Ssenarii boiynşa, menıŋ keiıpkerımnıŋ aitatyn sözderınde astarly kekesın köp. Ol mysqyldap söilegendı ūnatady. Bız Säken aǧa (film rejisserı Satybaldy Narymbetov) ekeumız tergeuşınıŋ osy qasietın odan ärı damytyp körsetudı maqsat tūttyq.
Buchin – öte aqyldy, myqty adam. Qaljyŋdy da jaqsy tüsınedı. Ol özınıŋ qyzmetınıŋ ädıl ekendıgıne, ıstegen qadamdarynyŋ dūrystyǧyna qaltqysyz senedı. Eger men sosializmge şyn köŋılımen senetın naǧyz kommunist bolsam jäne arnaiy qyzmette jūmys ıstesem, däl osy Buchin sekıldı ömır sürer edım dep oilaimyn.
– Jaqynda «Moia istoriia» baǧdarlamasyna bergen sūhbatyŋyzda Almaty qalasyna qonys audarǧanyŋyzdy aittyŋyz. Qazaqstandaǧy şyǧarmaşylyq orta sızge ūnai ma? Almaty men Mäskeudıŋ qaisysy sızge jaqynyraq?
– Men Almatynyŋ atmosferasymen jaqsy tanyspyn. Eŋ alǧaş būl qalaǧa 1998 jyly kelgen edım. Bälkım, men Almatynyŋ şyǧarmaşylyq ortasyn jaqsyraq bıletın bolarmyn. Öitkenı, mūnda jūmys babymen jiı kelıp tūrdym.
Qazaqstanda men özımdı öte jaily sezınemın. Maǧan «Almaty men Mäskeudıŋ qaisysy sızge köbırek ūnaidy?» degen sūraq būdan būryn da qoiylǧan bolatyn. Ärdaiym aitatyn jauabym mynadai: Mäskeu – menıŋ ömır sürgen qalam, al, Almatyda men özımdı üide jürgendei sezınemın.
– Bızdıŋ elımızge balaŋyzdyŋ qalauymen köşken ekensız. Özıŋız 18 jyl tūrǧan Mäskeudı tastap, bır sätte basqa elge köşu oŋai şeşım emes siiaqty. Balalaryŋyz üşın taǧy qandai täuekelge bara alasyz?
– İä, osydan ekı jarym jyl būryn Almatyǧa kezektı bır ıssaparmen kelgenımde, özımmen bırge ūlym Seitektı de erte kelgen edım. Balam alǧaşqy künnen-aq Almatyǧa ǧaşyq boldy deuge bolady. Sol sebeptı, balamnyŋ ötınışımen osynda qonys audarǧan jaiym bar.
Bırınşıden, balamnyŋ ömırdıŋ ärbır sätın baǧalai bılgenın, şynaiy quanǧanyn körgım keledı. Ekınşıden, onyŋ öz betınşe derbes şeşım qabyldai alatyn sanaly azamat bolyp ösuıne barynşa yqpal etuge tyrysamyn. Bauyr etı – balasy üşın barlyq ata-ana osylai ısteidı dep oilaimyn. Ūlyma quanyş syilau maqsatynda men onyŋ «Almatyǧa köşeiık» degen qalauyn oryndadym. Al, ūlymnyŋ jaqsy azamat bolyp ösuı üşın oǧan özı qalaǧan baǧytta sapaly bılım beru qajet şyǧar. Ary qarai qandai joldy taŋdaitynyn özı köre jatar.
– Sızdıŋ äkeŋız, Qyrǧyzstannyŋ Halyq ärtısı Bolot Beişenälievtı köpşılık «ol – Tarkovskiidıŋ filmıne tüsken ärtıs» dep maqtap jatady. Al, sız qandai rejissermen jūmys ısteudı armandaisyz?
– Jas kezımde Akira Kurosavanyŋ filmderıne tüsudı qatty armandaǧanmyn. Bıraq, onyŋ oryndalmaityn arman ekendıgı beseneden belgılı edı. Al qazır kino salasynda jolym tüiısken kez kelgen rejissermen jūmys ıstegende şyǧarmaşylyq prosesten läzzat aluǧa, özıme paidaly sabaq aluǧa tyrysamyn.
– Qazaqstanda sız Satybaldy Narymbetovtıŋ «Mūstafa Şoqai» filmı jaryqqa şyqqannan keiın tanymal boldyŋyz. Kei körermender Mūstafanyŋ rölıne sızdıŋ taŋdalǧanyŋyzǧa narazylyq bıldırgenın bılesız. Rejisserdıŋ basty rölge özıŋızdı taŋdauyna ne sebep boldy dep oilaisyz?
– Būl jai ǧana kezdeisoqtyq dep bılemın. 2004 jyl. «Köşpendıler» filmınıŋ tüsırılım jūmystary bastalǧaly jatqan qarbalas kez edı. Men de şyǧarmaşylyq toppen bırge daiyndyqta jürgenmın. Bır künı Säken aǧa (Satybaldy Narymbetov) rejisserler bölmesınıŋ qabyrǧasynda ılulı tūrǧan menıŋ suretımdı körıptı. Suret ol kısıge bırden ūnaǧan. Osylaişa, Säken aǧa menımen tanysyp, keiınırek Mūstafa rölıne şaqyrdy.
– Sız Taşkenttegı teatr studiiasyn tämamdaǧanyŋyzben, osy künge deiın teatr sahnasynda oinap ülgermegen ekensız. Bır sūhbatyŋyzda «menı teatrǧa qaşan şaqyrady eken? Sol kündı asyǧa kütıp jürmın» depsız. Sızdıŋşe, teatr sızge ne beruı mümkın?
– Teatr maǧan müldem basqa plandaǧy bılıktılık berer edı, üzdıksız jattyǧuǧa üireter edı. Kino ärtısın salystyrmaly türde qysqa qaşyqtyqqa jügıretın jelaiaqqa (sprinter) teŋeuge bolady. Öitkenı, ol bır epizodqa tüsıp bolǧan soŋ, kelesı epizodty bırneşe saǧat, tıptı, bır kün boiy kütuı mümkın. Būl aralyqta onyŋ öz rölıne jaqsylap daiyndalatyn mümkındıgı bar. Al teatrda olai emes, ol jerde ärtıs marafonşy boluy tiıs. Iаǧni, teatr ärtısı bır qoiylymdy eşqandai üzılıssız bırneşe saǧat boiy oinauǧa qabılettı. Būl – ülken küş pen yntany talap etetın, müldem bölek deŋgeidegı jūmys ısteu täsılı. Özım eşqaşan būl täsılmen jūmys ıstep körmegendıkten, menı teatrdyŋ osy artyqşylyǧy qyzyqtyrady.
– Akterlıktıŋ täueldı mamandyq ekenın bılemız. Sızdı kım, qaşan, qandai kinoǧa tüsuge şaqyratyny belgısız. Kinodan basqa, sızge tabys äkeletın hobbi ne jeke käsıbıŋız bar ma?
– Hobbilerım maǧan kırıs emes, tek şyǧyn äkeledı desem bolady. Olar – kıtaptar, jolsaparlar, dostarmen basqosu. Eger, men belgılı bır bizneske qarjy qūiar bolsam, ony keiın eselep qaitarudyŋ ornyna, zor şyǧynǧa batatynymdy jaqsy bılemın. Sondyqtan, mende qosymşa tabys közı joq. Qūdaiǧa şükır, qazır özımnıŋ süiıktı mamandyǧymnan nan jep otyrmyn. Äzırge maǧan osy da jetedı.
– Bügınde sızdıŋ ūlyŋyzben ǧana tūratynyŋyzdy bılemın. Balaŋyzdy jalǧyz tärbieleu sızge qiyn emes pe?
– Joq. Özıŋnen tuǧan balany tärbieleu qiyn emes qoi. Onyŋ üstıne, menıŋ ūlym aqyldy bala bolyp ösıp kele jatyr. Ekeumız jaqsy tıl tabysamyz. Ūlymnyŋ ötpelı kezeŋı jaqyndap keledı. Sondyqtan, onyŋ mınezınıŋ qalai özgeretının qazır boljai qoiu qiyn. Ony endı uaqytynda köre jatarmyz.
– «Köşpendıler», «Mahambettıŋ jebesı», «Afalinanyŋ sekırısı», «Likvidator», «Jeŋıs semserı», «Mūstafa Şoqai», «Amanat»… Özıŋız qatysqan osy jobalardyŋ qaisysy esıŋızde erekşe qaldy?
– Är filmnıŋ özındık erekşelıgı bar dep oilaimyn. Degenmen, men üşın «Mūstafa Şoqaidyŋ» şoqtyǧy biık. Sebebı, filmnıŋ taqyryby salmaqty bolǧandyqtan, bızge qoiylǧan talaptar da tym joǧary boldy. Alǧa qoiǧan maqsatymyzdy op-oŋai jüzege asyrdyq desem ötırık bolar edı. Bastysy, bız türlı qiyndyqtarǧa qaramastan, filmdı aiaqtai aldyq.
– Sızdıŋ reseilık BAQ-qa bergen bır sūhbatyŋyzdyŋ astynda äldebır körermennıŋ «Äziz, sen qyrǧyz kinosyn köteruge tiıssıŋ. Ärine, qarajattyŋ da maŋyzdy ekenın bılemın. Bıraq, erte me, keş pe, sen üige qaituyŋ kerek» degen pıkırın közım şaldy. Sız būl pıkırge qalai jauap berer edıŋız?
– Eşqalai. Men būl pıkırge jauap jazbaǧan bolar edım. Pıkırdı qyrǧyz kinosyna jany aşityn adamnyŋ jazǧany körınıp tūr. Onyŋ ışkı küizelısı maǧan tanys, men ony jaqsy tüsınemın. Eger, qyrǧyz kinosynyŋ damuyna özındık ülesımdı qosuyma mümkındık berılıp jatsa, men quana-quana kelısemın. Osy künge deiın men qyrǧyz kinosyna ekı ret şaqyryldym. Film ssenariilerı de köŋılımnen şyqqan bolatyn. Ekı jobada da men öz tarapymnan qandai da bır talap qoimastan jūmys ıstedım. Aldaǧy uaqytta taǧy da qyzyqty jobalarǧa şaqyrsa, kelısuge bolady. Bıraq, äzırge naqty ūsynystar tüsıp jatqan joq. Sol sebeptı, joǧaryda aitylǧan pıkırge qalai jauap bererımdı bılmeimın.
– Özıŋızdı joly bolǧyş adammyn dep esepteisız be?(2002 jyly reseilık rejisser kışı Sergei Bodrov Karmadon şatqalynda kino tüsırıp jatqan kezde mūz qatpary qūlap, 20 şaqty adam qaza tauyp, 120-ǧa juyq adam ız-tüzsız joǧalyp ketken edı. Al, Äziz Beişenäliev sol filmdegı rölderdıŋ bırıne bekıtılmei qalǧan bolatyn. Osylaişa, ol bır ölımnen aman qaldy).
– Ärine! Özıŋız qaraŋyzşy, menıŋ basym aman, bauyrym bütın. Süiıktı ūlym, jaqsy köretın jūmysym bar. Sonymen qatar, quanyşym men qaiǧymdy bölıse alatyn dostarym da janymda. Saǧynyşpen eske alatyn künderım köp. Keler künnen ülken ümıt kütemın. Sondyqtan, men özımdı joly bolǧyş, tıptı, baqytty adammyn dep sanaimyn.
– Qandai josparlaryŋyz bar?
– Būiyrsa, jaqyn arada Almatyda jaŋa serial tüsırmekpız. Qazır şyǧarmaşylyq ūjymmen bırge sonyŋ daiyndyq jūmystaryn jürgızıp jatyrmyn. Özım osy jobanyŋ rejisserı ärı akterımın. Älı tüsırılmegen tuyndy turaly köp närse aitpai-aq qoiaiyn. Bar aitarym, serial eresekter men jasöspırımder arasyndaǧy qarym-qatynas taqyrybyna arnalady.
Kino salasynyŋ mamandary arasynda «Ekran körsetedı» degen tırkes keŋ taralǧan. Qūdai qalasa, serialdyŋ tüsırılım jūmystaryn qyrküiekte aiaqtap, jeltoqsan aiynda körermen nazaryna ūsynsaq dep otyrmyz. Sol kezde onyŋ qanşalyqty sättı şyqqanyn ekran körsetedı. Al äzırge bızdıŋ şyǧarmaşylyq tobymyzǧa sättılık tılei tūryŋyzdar!
– Äŋgımeŋızge rahmet! Sättılık tıleimız!
Äŋgımelesken: Roza ÄREN
