Bas qalada azyq-tülık baǧasy kün saiyn qymbattap barady. Äsırese, üi janyndaǧy şaǧyn dükender kündelıktı tūtynatyn nan, süt, mai men şaiǧa bes-on teŋge qosudy jiılettı. Tauyq etı, sūiyq mai, qaraqūmyq, jūmyrtqa jäne kökönısterdıŋ qūny da şaryqtap tūr.
Memleket basşysynyŋ äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlarynyŋ baǧasyn tūraqtandyru jönındegı tapsyrmasyn ıske asyru boiynşa Nūr-Sūltan qalasynda ötken kezektı keŋes barysynda osy mäsele keŋınen talqylanyp, jyl basynan berı äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlarynyŋ 11,4%-ǧa qymbattaǧany, bır aptada onyŋ 1,3%-dy qūraǧany belgılı boldy. Atap aitsaq, soŋǧy apta ışınde piiaz (12,2%), qyryqqabat (8,3%), säbız (3,9%), kartop (2,6%), tauyq etı (1,7%), sary mai jäne ūn (1,2%) qymbattaǧan. Rasynda da, osydan bırer jyl būryn bır myŋ teŋgege ekı bölke nan, bır litr sūiyq mai men bır litr süt alyp, qalǧan tiyn-tebenmen kışkentailardy aldap qoiuşy edık, bügınde būl aqşanyŋ ekı bölke nan men qanttan aspai qalǧany şyndyq. Sebebı būryn 110 teŋge tūratyn bölke nan qazır 125, kei jerlerde tıptı 130-140 teŋgege jetse, qant 650-700, al sūiyq maidyŋ litrı 1000 teŋgege jaqyndady. Azyq-tülık baǧasy nege qymbattai beredı?
Jyl basynda baǧa qaiǧyly qaŋtar oqiǧasynan keiın azyq-tülık jetkızudegı qiyndyqtarǧa bailanysty ösken bolatyn. Aqpan men nauryz aiynyŋ basynda baǧanyŋ ösuı Ukrainadaǧy geosaiasi daǧdarystyŋ saldarynan teŋge baǧamynyŋ bır dollar üşın 510-ǧa deiın tömendeuı sebeptı jalǧasty. Satyp aluşylar baǧa tek syrttan keletın tauarlarǧa ǧana emes, özımızde öndırıletın tauarlarǧa da öskenın alǧa tartyp otyr.
Jyl basynan berı Bäsekelestıktı qorǧau jäne damytu agenttıgı jūmyrtqa öndıruşılermen, bölşek sauda jelılermen jäne qant, kürış, qaraqūmyq, sondai-aq köterme jetkızuşılermen äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlarynyŋ sauda üstemesın 15-ten 10%-ǧa deiın tömendetu boiynşa 12 kelısım jasasqan bolatyn. Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgınıŋ mälımetınşe, elımızde mūndai tauar qory 843 myŋ tonnany qūraidy. Onyŋ ışınde: ūn – 12,4 myŋ tonna, kartop – 4,7 myŋ tonna, qant – 3,9 myŋ tonna, künbaǧys maiy – 1,4 myŋ tonna, makaron önımderı 1,3 myŋ tonna bolǧanmen, bärınıŋ baǧasy qymbattap jatyr. Ükımet otyrysynda Premer-ministr Ä.Smaiylov halyqty azyq-tülıkpen tolyq qamtyp, tauar qūnyn tūraqtandyrudy tapsyrǧanmen, baiaǧy jartas – bır jartas, özgergen tük joq.
Sarapşylardyŋ aituynşa, Ukrainadaǧy qaqtyǧys, sondai-aq Reseige salynǧan sanksiialar salqyny elımızdegı azyq-tülık baǧasyna qatty äser etude. Mäselen, Resei 2022 jyldyŋ tamyz aiyna deiın qant eksportyn şekteitının resmi türde mälımdegennen keiın elımızdegı qant baǧasy baqylaudan şyǧyp kettı. Auyl şaruaşylyǧy ministrı E.Qaraşökeevtıŋ mälımdeuınşe, qazır elde 34500 tonna qant qory bar, al baǧany retteu üşın eksportqa tyiym salynuy mümkın. Azyq-tülık baǧasynyŋ būlai şaryqtauyna tauardyŋ 80 paiyzǧa juyǧyn syrttan äkelu sebep deidı mamandar.
Jaŋa jyldan keiın kökönıs baǧasynyŋ elımız boiynşa qatty qymbattap ketkenın qarapaiym halyq ūmyta qoiǧan joq. Būl rette kartop pen säbız baǧasynyŋ şaryqtaǧanyn sala mamandary elımızde kökönıs saqtaityn salqyndatqyşy bar zamanaui qoimalardyŋ jetıspeuşılıgımen bailanystyrǧan bolatyn. Sondai-aq eksporttyq jetkızudıŋ äserı de baǧany köterdı. Euraziialyq ekonomikalyq odaq aiasynda Resei men Qyrǧyzstannyŋ şekara maŋyndaǧy baǧalar ösken jaǧdaida ışkı naryqtaǧy tauarlar qūny da köterıledı. Şetelden tasymaldanatyn azyq-tülık taǧamdaryna jol şyǧyny men ony saudaǧa şyǧaru şyǧynyn qosatyn bolsaq, olardyŋ baǧasy özınıŋ naqty baǧasynan äjeptäuır asyp tüsedı.
«Bız özımız qymbat baǧaǧa alamyz, sosyn üstıne kışkene ǧana qosamyz. Jabdyqtauşy firmalar bızge qandai baǧamen alyp keledı, bız solai satamyz. Qiiar, qyzanaq – Taşkentten jetkızıletın tauarlar. Olar dollar baǧamyna qarai ösıp otyrady. Odan keiın kedendık alymdar, basqa da salyqtar bar. Sonyŋ bärı baǧanyŋ ösuıne sebepşı» deidı dükenşı Aisūlu Manasqyzy.
Onsyz da jalaqysynyŋ jartysyn tamaqqa şyǧyndaityn halyq baǧa ösken saiyn bar tapqanyn ışıp-jeuge ǧana jūmsauǧa mäjbür. Azyq-tülık baǧasynyŋ qymbattauyna qala tūrǧyndary da narazy. «Ükımet zeinetaqyny köbeitken saiyn azyq-tülık baǧasy öse beredı. Qazır bärı qymbat. Onsyz da kündelıktı dükenge barǧan saiyn aldymen alatynymyz nan, süt, şai, mai, kökönıs pen jemısten bas tartqaly qaşan, olardy satyp aluǧa qaltamyz kötermeidı» dedı elordalyq Anar Syrbaiqyzy.
Qysqasy, azyq-tülık qūnynyŋ qymbattauy kesırınen köp adamnyŋ ailyǧy şailyǧynan aspai jür. Jalaqydan jalaqyǧa deiın onsyz da äupırımdep küi keşıp jürgen jandar endı bır jūmyspen jan baǧa almaitynyn tüsınıp, qosymşa tabys közın qarastyruǧa köşken. Jūrttyŋ bärıne bırdei qos jūmys tabyla qoiar ma eken? Baǧa būlai şaryqtai berse, qarapaiym halyq qaitıp kün köredı?
Bügıngı taŋda Nūr-Sūltan qalasynyŋ İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasynyŋ mälımetı boiynşa äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlarynyŋ baǧasyn tūraqtandyru boiynşa bırqatar ıs-şaralardy jüzege asyryp otyr. Mäselen, Nūr-Sūltan qalasynyŋ tūraqtandyru qory äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlarynyŋ baǧasyn ūstap tūru üşın «ainalym tetıgı» boiynşa jeŋıldıktı qaryzdar beredı. Jeŋıldıktı qaryzdy ırı biznes, sondai-aq şaǧyn jäne orta biznes ökılderı ala alady. Sondai-aq elordada jyl boiy üzılıssız jūmys ısteitın azyq-tülık järmeŋkesı ıske qosylǧan.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
