Äleumettık maŋyzy bar azyq-tülıktıŋ baǧasy aspandap tūr. Ükımet onyŋ baǧasyn ösırmeu turaly äreket jasap jatqan körınedı. Sol şaranyŋ bırı ärı bıregeiı – sauda dükenderıne tüsken azyq-tülık tauarlaryna 15 paiyzdan artyq aqşa qosyp satudy şekteu.
Şyny kerek, būl – şarasyzdyqtan qoldanylyp otyrǧan şara. Naryq zaŋyna qaişy! Qalalardaǧy, äsırese memlekettık maŋyzy bar qalalar men oblys ortalyqtaryndaǧy azyq-tülık baǧasynyŋ tym qymbat boluynyŋ sebebın jūrt atalǧan tauarlardyŋ tapşylyǧy men şetelden äkeletındıgınen köredı.
İä, ol da ras. Bıraq odan da bölek taǧy bır faktor bar. Ol – sauda ortalyqtaryndaǧy sauda nüktelerınıŋ jaldau aqysynyŋ şekten tys qymbattyǧy. Jyǧylǧanǧa jūdyryq bolyp, özı tapşy, özı şetten äkelıngen äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık sol sauda ortalyqtaryna kelıp tüskende, ūsaq saudagerlerdıŋ paidasymen qosa arenda aqysyn şyǧaryp alu üşın oǧan üstemenı köbırek qospasqa amaly joq. Al ol sauda ortalyqtarynyŋ ielerı – jai adam emes, keşegı Prezident Qasym-Jomart Toqaev aitqan Qazaqstan bailyǧynyŋ teŋ jartysyna ielık etetın 162 adamnyŋ beldılerı.
Qarapaiym ūsaq käsıpkerler solardyŋ sauda ortalyqtarynan şaǧyn butikterdı qymbat baǧaǧa jalǧa alyp, azyq-tülık tauarlarynan bastap kündelıktı tūrmysqa qajettınıŋ bärın satumen jan baǧyp keledı.
Sauda ortalyqtarynyŋ toiymsyz qojaiyndarynda ynsap joq, olar ärbır oryndy jaldauşyǧa oiyna kelgen baǧany qoiady. Al ol käsıpkerler aldymen osy maiǧa alǧan oryndardyŋ aqysyn şyǧaryp, qojaiynǧa töleidı. Sodan keiın özderınıŋ näpaqasyn aiyruy kerek. Onyŋ syrtynda salyq taǧy bar. Osydan baryp ırı jäne orta sauda ortalyqtaryna kelıp tüsken tauarlardyŋ baǧasy zärden qymbat bolyp şyǧa keledı.
Qala maŋyndaǧy jabaiy bazarlar da solai, ırı käsıpkerler jerdı satyp alǧan. Ol jerden «bazar» aşqan. Ūsaq saudagerler olardan ūltaraqtai jerdı qymbat baǧaǧa jalǧa alyp, konteinerlerın qoiyp küneltıp otyr…
Sauda ortalyqtary degennen eske tüsedı, ötken jyldyŋ 18 mausymy künı senator Aqylbek Kürışbaev Senat törınen söz alyp, memlekettık qazynadan sauda ortalyqtaryna milliardtap qarjy bölınetının, alaida soǧan qaramastan tauar baǧasynyŋ qymbattap jatqanyn aitty. Demek, būrynǧy Ükımet «zat baǧasynyŋ şaryqtap ketuın tızgındeu üşın» ırı sauda ortalyqtaryna öz qorjynynan milliondap emes, milliardtap aqşa bölıp kelgen ǧoi. Al sodan tızgındelgen azyq-tülık baǧasyn kördıŋız be?! Menıŋşe, joq!
Eger Ükımettıŋ, şynymen, äleumettık maŋyzy bar azyq-tülıktıŋ baǧasyn tızgındegısı kelse, halyqqa jany aşysa, mūndai «şara» qoldanbas edı – ūlttyŋ qarjysyn baiaǧy jemtıktesterınıŋ qūlqynyna qūiyp bermes edı.
Qarap otyrsaŋyz, būl da memlekettı tonaudyŋ bır joly. Eger Ükımet aqyldy bolsa, senator Aqylbek Kürışbaev aitqan osynau sauda ortalyqtaryna milliardtap bölıngen qarjyǧa memlekettık maŋyzy bar qalalar men oblys ortalyqtaryn däl sol ırı bailardykındei bolmasa da, soǧan jeteǧabyl sauda ortalyqtaryn salar edı. Sol sauda otalyqtaryn şaǧyn butikterge bölıp, ony äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık pen kündelıktı tūrmysqa qajettı tauarlardy satatyn qarapaiym käsıpkerlerge, ūzaq merzımge bölıp töleitın etıp, öz baǧasyna satyp beruı kerek edı. Är butiktıŋ baǧasyn jobany saluǧa ketken şyǧyn negızınde şyǧaryp alu qiyn emes.
Sondai-aq bır azamattyŋ bır ǧana butik aluyna ǧana mümkındık berıp, sauda ortalyqtarynan oryn alǧan käsıpkerlerdıŋ ol oryndy ekınşı bıreuge jalǧa beruıne bolmaityn etıp şekteu qoiu kerek edı. Käsıpker sauda ornyna aqy tölemegennen keiın, satatyn tauaryna da artyq baǧa qoimasy anyq.
Arzan bazarǧa jūrt bırden aǧylady. Söitıp, bazarlar arasynda bäsekelestık tuyndap, jekeler salǧan būrynǧy ırı sauda ortalyqtaryndaǧy butikterdıŋ de jaldau aqysy belgılı mölşerde arzandaityn edı. Onymen qosa, zat baǧasynyŋ ösuı de özdıgınen tızgındeledı.
Mūndai sauda ortalyqtarynyŋ basqaru jaǧyna kelsek, köppäterlı tūrǧyn üi kooperativı sekıldı basqaru jüiesın qūryp, käsıpkerler şektı merzımdık kelısımşart arqyly bäsekelestıkpen basqaruşylaryn özderı taŋdaidy jäne olardyŋ eŋbekaqysyn laiyqty mölşerde bekıtıp, özderı tölep otyrady. Būl joba zat baǧasynyŋ mäselesın tolyq şeşıp ketpegenmen, qymbatşylyqqa zor yqpal etedı dep senemın.
Auyt MŪQİBEK
