«Astana tarihy – Täuelsız Qazaqstan tarihy». Būl – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ sözı. Täuelsızdıkke qanat qaqqan 1991 jyly bolaşaq Saryarqanyŋ tösınde jatqan şaǧyn qalada nebärı 300 myŋǧa juyq halyq bar edı. Şükır, qazırgı uaqytta Astana bar alaştyŋ basyn qosqan million tūrǧyny bar şaharǧa ainaldy.
Saiyn dalaǧa köşken sät
1994 jyldyŋ 6 şıldesınde Nūrsūltan Nazarbaev el astanasyn Almatydan Aqmolaǧa köşıru turaly alǧaş ideiany Parlament deputattarynyŋ aldynda aitty. Astanany soltüstıkke qarai myŋ şaqyrymnan da qaşyqtyqta jatqan Saryarqanyŋ saiyn dalasyna köşıru turaly batyl şeşım osy kezde qabyldandy. Prezident öz sözınde astanany auystyrudyŋ tört basty sebebıne toqtalǧan edı. «Bırınşıden, Qazaqstandy geosaiasi jaǧynan küşeitudıŋ qajettıgınen tuyndady. Qala tört tarapqa: Oŋtüstıkke, Soltüstıkke, Batysqa, Şyǧysqa bırdei aşyq. Ekınşıden, būl şeşımdı qabyldaǧanda qauıpsızdık mäselesı de eske alyndy. Täuelsız memlekettıŋ astanasy, mümkındıgınşe, syrtqy şekaralarynan jyraqta jäne eldıŋ ortasynda ornalasuy tiıs. Üşınşıden, astananyŋ ornyn auystyru Qazaqstannyŋ ekonomikasyn sauyqtyru qajettıgınen de tuyndady. Törtınşıden, astanany aimaqqa qarai köşıre otyryp, bız qūramy jaǧynan köp ūltty, tūraqty polietnostyq memlekettı qūru, Qazaqstandy mekendep otyrǧan halyqtardyŋ arasyndaǧy dostyqty saqtau jäne nyǧaitu baǧytyn taǧy da däleldedık» degenı älı künge deiın eldıŋ esınde qaldy.
Erkın ekonomikalyq aimaq
1996 jyly Prezident jarlyǧymen Aqmolada erkın ekonomikalyq aimaq qūryldy. Erkın ekonomikalyq aimaq qala qūrylysynyŋ qarqyndy jüruı üşın qarjy tartuda jäne sol jaǧalaudy igerude quatty katalizator boldy. Tabysty jūmys nätijesınde aimaq jūmysynan tüsken tabystyŋ 60 paiyzyn alyp otyrdy.
1997 jyldyŋ 20 qazanynda Nūrsūltan Nazarbaev «Aqmola qalasyn Qazaqstan Respbulikasynyŋ astanasy dep jariialau» turaly Jarlyqqa qol qoidy. Al 8 qaraşada elordaǧa elımızdıŋ kök tuy, eltaŋbasy jäne Prezident bairaǧy jetkızıldı.
Jaŋa buyn şoǧyry
1996 jyly mūnda eŋ alǧaş qūrylys jūmystary qarqyndy jürgızıle bastady. Eldıŋ jaŋa astanasynda memlekettık qyzmetkerlerge arnap qyzmettık päterler köptep salyndy. Elımızde jaŋa basqaruşylardyŋ legın daiyndau qajettıgı myqtap qolǧa alyndy. Osy rette Prezident özı bas bolyp jaŋa qalada jaŋaşa oilaityn mamandardyŋ jaŋa şoǧyryn qalyptastyruǧa bılek sybana kırıstı.
«Astana degenımız – Astana!»
Elorda tarihynda 1998 jyl el astanasy atauynyŋ özgeruımen este qaldy. Qalai bolǧanda da jaŋa at ūsynuǧa kelgende nebır ūsynystar aitylǧany belgılı. Soŋǧy şeşımdı Elbasynyŋ özı qabyldady. «Şynyn aitqanda, astananyŋ atauyn auystyru ūdaiy oiymnan şyqpai, at ızdeumen boldym. Bır joly tünde, dälırek aitsam, saǧat tüngı ekıde Astana degen atau oiyma sap etıp, kökeiıme qona ketkenı. Astana degenımız astana! Qazaqşa ädemı estıledı. Qomaqty, auyz tolady, qysqa da nūsqa, äuezdı. Orysşa da, aǧylşynşa da solai estıledı. Būl atauda batyldyq, myǧymdyq jäne aiqyndyq reŋk bar. Astana!» dep aǧynan jarylǧan edı. Al 10 mausym künı jaŋa astananyŋ halyqaralyq tūsaukeserı dürkırete toilandy. Būl künı Qazaqstan bükıl älemge özınıŋ jaŋa, jas, jasampaz elordasy Astanany tanystyrdy.
Alǧaşqy marapat
Astananyŋ eŋ alǧaşqy marapatyn bılesız be? İä, elorda eŋ alǧaş 1999 jyly IýNESKO şeşımımen «Beibıtşılık qalasy» degen joǧary ataqqa ie bolyp, arnaiy medalmen marapattaldy. Būl abyroi äleumettık-ekonomikalyq, saiasi jäne mädeni damuda tūraqtylyqqa qol jetkızgen, ūltaralyq tatulyqty saqtaǧan, älem mädenietıne eleulı üles qosqan jas qalalarǧa berıledı.
Osy jyldary elımızde alǧaş ret halyq sanaǧy jürgızıldı. Respublika boiynşa 14 953 123 adam tırkelse, būl kezde Astana tūrǧyndarynyŋ sany 319324 adamǧa jettı.
Bas josparyn bekıttı
Qazaq elı jaŋa ǧasyrdyŋ tabaldyryǧyn jaŋa astanamen attady. 2000 jyly Astana «Halyqaralyq astanalar men ırı qalalardyŋ assambleiasyna» müşe boldy. 2001 jyly Astanany damytudyŋ bas jospary qabyldandy. Aşyq konkursqa älemnıŋ aituly säuletkerlerınen 50-den astam joba ūsynylǧany belgılı. Nätijesınde japondyq Kise Kurokavanyŋ jobasy qabyldanyp, bas josparǧa özgertuler engızıldı.
Aituly oqiǧalar alaŋy
Köp ūzamai Astana aituly oqiǧalardyŋ ülken alaŋyna ainaldy. Mäselen, 2001 jyly Astanaǧa Rim papasy II İoann Paveldıŋ keluı bükıl älem üşın jaŋalyqtyŋ jarşysy boldy. Öitkenı būl Rim katolik şırkeuı basşysynyŋ Ortalyq Aziiaǧa alǧaş ret taban tıreuı edı. 2002 jyldyŋ 30 tamyzynda bas qalanyŋ boitūmary «Astana-Bäiterektıŋ» tūsauy kesıldı. Elbasy ideiasymen salynǧan jobanyŋ jetekşısı – Aqmyrza Rüstembekov. Tamyryn tereŋge jaiǧan Bäiterek bügınde ötken men bolaşaqtyŋ belgısı ıspettes.
2003 jyly Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezı öttı. Düniejüzınde alǧaş ret ūiymdastyrylyp otyrǧan şaraǧa Europa, Aziia, Afrika men Taiau Şyǧystyŋ 13 elınen märtebelı meimandar keldı. 2004 jyldyŋ jeltoqsanynda jaŋa rezidensiia – Aqorda resmi türde aşyldy. 2006 jyly bıregei ǧimarat Beibıtşılık jäne kelısım saraiy paidalanuǧa berıldı. 2008 jyldan bastap 6 şılde memlekettık mereke bolyp jariialandy. Būl künı barşa qazaqstandyqtar Astana künın toilaidy.
2009 jyly Astanada respublika boiynşa tūŋǧyş ziiatkerlık mektep aşyldy. Fizika-matematika baǧytynda tereŋdetıp oqytatyn mektepte elımızdıŋ barlyq aimaǧynan kelgen daryndy balalar qabyldanady. Osy jyly Täuelsızdık alaŋynda «Qazaq elı monumentı» boi köterdı. Al 2010 jyly aradaǧy on jyldyq üzılıstı jalǧaǧan EQYŪ-ǧa müşe 38 eldıŋ memleket jäne ükımet basşylaryn, halyqaralyq jäne öŋırlık ūiymdardyŋ basyn qosqan Astana sammitı öttı.
«Mäŋgılık eldıŋ» qaqpasy
2011-2017 jyldar aralyǧynda Astananyŋ jetken jetıstıkterı köz quantady. Älemnıŋ 27 elınen kelgen myŋnan asa sportşy qatysqan Aziiada oiyndarynyŋ aşylu saltanaty, 2011 jyly «Mäŋgılık el» saltanat qaqpasynyŋ boi köteruı, 2012 jyly Ortalyq Aziiadaǧy eŋ ülken «Äzıret Sūltan» ortalyq meşıtınıŋ el igılıgıne berıluı, 2013 jyly «Astana Opera» tetarynyŋ tūsaukeserı, 2014 jyly Ūlttyq mūrajaidyŋ aşyluy, 2015 jyly Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyq mereitoiyn toilauy, 2016 jyldyŋ 4 şıldesıne millionynşy tūrǧynnyŋ düniege keluın qalai aitsaq ta jarasady. Künı keşe «EKSPO-2017» halyqaralyq körmesın ūly dala törınde tanystyryp, 114 el men 14 halyqaralyq ūiymnyŋ basyn qosqanymyzdyŋ özı nege tūrady?! Endeşe, elorda toiy qarsaŋynda el mūraty jolynda jasalǧan dünielerdıŋ jarşysy boluǧa jazsyn!
Gülmira AIMAǦANBET
