5 jeltoqsan künı Astanadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada belgılı aqyn, Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Amanqos Erşuovtyŋ «Qasiettı qazyna», «Aqmeşıt», «Barmaqbaidyŋ basynan keşkenderı» kıtaptarynyŋ tūsaukeserı ötedı. Osyǧan orai qalamgerdıŋ qyzy, aqyn, halyqaralyq «Alaş» syilyǧynyŋ laureaty, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty Marjan Amanqosqyzyn äŋgımege tarttyq.
– Jaqynda Atyrau öŋırınde äkeŋız, belgılı aqyn Amanqos Erşuovtyŋ 80 jyldyǧyna orai bırqatar ıs-şara ötken eken. Auylda tūryp, Alaşqa mälım bolǧan aqyn, ardaqty ūstaz esımı jyrsüier qauymǧa alpysynşy jyldary
Aq būlttar, qara būlttar,
ala būlttar,
Baiqasaq, aspanda da alalyq bar.
Bıreude jas ta bolsa da
danalyq bar
Bıreude qart ta bolsa şalalyq bar, – degen bır şumaq öleŋımen tanylǧan edı. Būl öleŋ akademik-jazuşy Zeinolla Qabdolovtyŋ nazaryn audarǧan. Körnektı ǧalym 1962 jyly «Jūldyz» jurnalyna şyqqan maqalasynda bylai dep jazǧan eken: «Aq būlttar» dep bastalatyn on jetı jasar balaŋ aqyn Amanqos Erşuovtyŋ bır şumaq öleŋındegı syr tabiǧattyŋ öz türınen tabiǧi tua salǧan tärızdı. Talassyz şyndyq. Avtor sol şyndyqty aqynşa oilai, tolǧai bıledı». Amanqos aqynnyŋ öleŋderı keŋ tynysty, qamtylar taqyryp aiasy keŋ boluymen erekşelenedı. Qalamgerdıŋ artynda qalar ädebi mūrasy – onyŋ sözı, kıtaptary ǧoi. Jaŋa şyqqan kıtaptarymen tanystyra otyrsaŋyz.
– Äkem Amanqos Erşuov astanadan alys auylda tūrsa da, mektepte mūǧalımdık qyzmet ete jürıp, qalamyn qolynan tastaǧan joq. Keŋes ökımetı tūsynda aqyn-jazuşylarǧa jaqsy jaǧdai jasaldy, el jappai kıtap oqityn kez bolǧan. Oqyǧanda da jaqsy dünieler nasihattalyp, solar oqyrmanǧa köbırek jaqyn boldy, tanyldy. Jaqsy kıtapqa nasihat kerek. Būl nasihat baspasözden bastalady. Bügıngı künge osy jetpei jatyr. Men alǧaşynda äkemnıŋ üş tomdyq öleŋder jinaǧyn şyǧarsam dep oiladym. Keiın oilana kele poemalary men esse-maqalalaryn bırıktırıp, «Aqmeşıt» degen kıtapqa toptastyrdym. Būl kıtapqa Beket ata turaly «Kie» poemasy, sondai-aq «Beibarys», «Aruaq», «Dalabai», «Asaly-Köketai» taǧy basqa tuyndylary endı. Balalarǧa arnalǧan şyǧarmalaryn jinaqtap, «Qasiettı qazyna», «Barmaqbaidyŋ basynan keşkenderı» atty körkemsurettı ekı kıtapty şyǧardym.
– Osy kıtaptar turaly aita otyrsaŋyz. Qazır balalar ädebietıne köŋıl būrylyp jatyr emes pe?
– Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Ūlttyq qūryltaida «Balalar kıtaphanasy» baǧdarlamasyn qolǧa aludy tapsyrǧan bolatyn. Balalar ädebietın tüsınıp tanuǧa da, tanytuǧa da ülken küş kerek. Balaǧa arnap jazu – qiynnyŋ qiyny. Sondyqtan būl taqyrypqa aqyndar köp bara bermeidı. Bala turaly jazu üşın aqyn psiholog ärı pedagog boluy kerek. Būl qasietter şyny kerek, barlyq aqynda kezdese bermeidı ǧoi. Äkem Amanqos Erşuovtyŋ balalar ädebietınde aiqyn qoltaŋbasy qaldy. Kezınde Baspa komitetınıŋ balalarǧa arnalǧan jabyq bäige konkursyna ekı ret qatysyp, jülde alǧan. Sol kezde jülde alǧan şyǧarmalar körkem bezendırılıp, baspadan kıtap bolyp şyǧatyn dästür bolǧan. Toqsanynşy jyldardyŋ soŋynda äkem bala ūǧymyna laiyqtap ūlttyq tärbie baǧytynda tyiym sözder, salt-dästürdı nasihattau baǧytynda qysqa jyrlar jazdy. Būl şyǧarmalar jeke jinaq bolyp şyqqan joq edı. Sol sebepten balalarǧa arnalǧan öleŋderın ekı kıtapqa toptastyryp, «Qasiettı qazyna», «Barmaqbaidyŋ basynan keşkenderı» atty körkemsurettı kıtaptar şyǧardyq. Balalarǧa bazarlyq bolarlyq būl ekı kıtaptyŋ tılı jeŋıl, män-mazmūndy tälımdık dünie ekenı dausyz.
– Būl ekı kıtapqa qandai şyǧarmalar engen?
– «Qasiettı qazyna» kıtabyna äkemnıŋ jas ūrpaqtyŋ sanasyna ūlttyq tälım-tärbie berıp, salt-dästürımız ben qazaq tabiǧatyn öleŋmen ūǧyndyryp, öleŋmen tärbieleu salasynda jazǧan tuyndylary enıp otyr. «Qasiettı qazyna» kıtabyn mektep jasyndaǧy balalarǧa arnalǧan ūlttyq tanym-tüsınık pen ädeptılık älıppesı deuge bolady. Būl kıtap «Jetı qazyna – baǧaly», «Salt-dästürler sabaǧy», «Qaǧidanyŋ talaby», «Ūlttyq oiyn ozady» degen tört bölımnen tūrady.
Al «Barmaqbaidyŋ basynan keşkenderı» degen kıtap balalarǧa tört tülık mal, er qanaty – jylqyny, tüie men siyr, qoi turaly jyrlai otyryp, auyl ömırın, tört tülık qasietın aluan qyrynan tanystyrady. Sondai-aq būl kıtapqa «Barmaqbaidyŋ basynan keşkenderı», «Dertke daua qūryq turaly aŋyz», «Şerqaladaǧy jekpe-jek», «Tüie joǧaltqan jan men üş synşy», «Tüie men tyşqan» atty ertegı-aŋyzdar, batyrlyq jyrlary, jūmbaqtar men jaŋyltpaştar, «Oilap tap» oi damytu öleŋderı endı.
– Kıtaptar köz jauyn alatyn ädemı eken. Qaǧazy da arzan emes ekenı körınıp tūr.
– Balalarǧa arnalǧan kıtaptarda ışkı mazmūnmen syrtqy pışını talapqa sai boluy kerek. Mümkındıgınşe sapaly kıtap şyǧaruǧa tyrystym. Bar jaqsymyz – balalarǧa dep jatamyz. Balalarǧa naǧyz bazarlyq jaqsy kıtap bolar dep oilaimyn.
– Äŋgımeŋızge raqmet.
