Alystan mysal ızdemeimın. Kışkentai tört jasar qyzym bar. Qaladaǧy memlekettık qazaq balabaqşasyna barady. Äuelde tılı byldyrlap qazaqşa şyqty. Täp-täuır söileitın. Qalai balabaqşaǧa berdık, orysşa byldyrlaityn boldy.
Qazaqy otbasymyz. Balabaqşadaǧy tärbieşısı de qazaqy kısı. Auyldan kelgen. Tärbielı jan. Özı jas, alǧyr, ızdenımpaz. Ata-ana retınde köŋılımız tolady. Maqtanyş tūtamyz. Sodan sūraimyn ǧoi… – Balabaqşada balǧyndar bır-bırımen özge tılde söilesedı me dep? Ol aitady: «İä, aǧa, osy balapandardyŋ orysşa şüldırlegenderınen şarşadym. Balǧyndardyŋ denı solai söileidı. Men qazaqşa öleŋder üiretemın, än aitqyzamyn. Sony üige barǧanda eşkım qadaǧalamaidy. Öitkenı jas ata-ana balasyn qazaqşa balabaqşaǧa bergenmen, özderı orysşa söileidı. Ony körgen bala qaida barady» dep jauap berdı. Erıksız ilanasyz. «Adamdy orta tärbieleidı» degen bır danyşpan. Ortaŋyz qandai bolsa sız de odan alysqa ūzamaisyz.
Üide de, bılım ordasynda da qazaqşa tärbie bolsa da, büldırşınder orysşany esık aldynda, aulada jürıp-aq üirenıp alady, bır-bırımen byldyrlap, orysşa söilesedı. Nege? Būl – ǧalymdar tereŋ zerttep, ūsynys aituy, qoǧamda keŋınen talqylanuy tiıs taqyryp.
Jalpy, osy köŋıldı qobaljytatyn jaǧdai elordada jiı baiqalady. Būl balabaqşada ǧana emes, mektepte de keŋ etek alǧan. Joǧary oqu oryndarynda da solai. Memlekettık tılde bılım alǧanmen, bylai şyǧa bere oquşylar özara orysşa söileidı. Köşedegı jastardyŋ köbı osy ädettı jūqtyrǧan. Bärı solai dep aitpaimyz. Asfaltta öskenderdıŋ denı sondai. Bırde aulada tūrǧam. Söitsem, auladaǧy oiyn balalary da özge tılde şüldırleidı. Bärı de qara domalaqtar. Auyldan qonaq bolyp kelgen ekı-üş jetkınşek olardan şetkerılep, bölektenıp tūr.
Sony körgende bala künımdegı bır oqiǧa oiyma tüstı. Auylda Būzau degen qariiamen körşı tūrdyq. Jazǧy kanikul bastalǧannan keiın auylǧa aqsaqaldyŋ qalada tūryp, orysşa oqityn bızben teteles nemerelerı keledı. Bır auyz qazaqşa bılmeidı. Bız bır auyz orysşa bılmeimız. Bıraq bırıgıp oinaimyz. Söitıp jürıp olar üş ai ışınde qazaqşa üirenıp ketedı. Kelesı jyly taǧy keledı. Ana tıldı ūmytyp qalǧan. Aqyry solar qazaqşa söilemei kettı. Keide qalada kezdesıp qalamyz.
Jaqynda elordaǧa kelgen aituly aqyn Aqūştap Baqtygereeva apamyz köŋılı qamyǧyp: «Men Astanaǧa alǧaş kelıp otyrǧanym joq. Keşe Astanany aralap, jön bılmegen adamdai köşedegı jastarmen söilestım. Tūtas orysşa söileidı. Astana – qazaqşa söilemeitın qala. Bız osyǧan nazar audaruymyz kerek. Jastar teksız bolyp barady. Olarǧa «Teksızdık» degen sözdıŋ mänın üiretu kerek» dep aitqan sözı äleumettık jelıde köp talqylandy. Ötkır mınezdı tūlǧa qazırgı qoǧamnyŋ jandy jerın däl basty.
Ärine, būl maqalada eşkımge kınä taqpaimyz. Bärı de özımızden. Barlyǧy da otbasyndaǧy tärbieden bastau alady. Ūlttyq tärbienı bosaŋsytyp aldyq. Jahandanu däuırı ūrşyqtai iırıp barady. Qazaqy tälım alǧan balanyŋ önegesı bölek. Ülkenge ızet, kışıge ıltipat körsetıp tūrady. Bügınde balanyŋ sanasyna törımızde tūrǧan kök jäşık pen qaltamyzdan tüspeitın ūialy telefonnyŋ sıŋırıp jatqan zalaly da köp. Bırde dosym aitady. «Balam «Balapan» arnasyn körmeidı. Qanşa talpynǧanmen nätije şyǧara almadym.
Ondaǧy kışkentailarǧa arnalǧan baǧdarlamaǧa qyzyǧuşylyǧy joq. Al Reseilık «Karusel» arnasyn teledidarǧa kırıp ketetındei telmırıp qaraidy. «Maşa men aiu» degen multserialdy säbiler de köredı. Ne siqyry bar ekenın tüsınbedım» deidı. Taǧy bır mäsele bar. Otandyq arnalarda kışkentailarǧa arnalǧan baǧdarlamalar öte az. Qazaqşa multfilmder sirek körsetıledı. Multfilm demekşı, qaladaǧy sauda ortalyqtarynan ana tılımızde jaryq körgen sol dünielerdı kezdestıre almaisyz. Öz basym qanşama ızdedım. Al özge tıldegıler samsap tūr. Qalaǧanyŋyzdy taŋdap alasyz.
Osy bır qoǧamda jaiylyp bara jatqan jaǧdai turaly psihologtyŋ pıkırın tyŋdadym.
– Bala on üş jasqa deiın öz ana tılınde söilegenı dūrys. Sol kezde onyŋ oilau qabıletı qazaqşa qalyptasady. Qazır soǧan jäimen kele jatyrmyz. Köp jas otbasylar üide orysşa söileidı. Al äke-şeşesı özge tılde söilese, bala da soǧan boi tüzeidı. Qoǧamda mynadai tüsınık qalyptasqan. Bız balamyzdy balabaqşaǧa nemese mektepke berdık. Boldy. Odan ärı tärbieşılerı men ūstazdary ainalysady degen. Būl – qate ūǧym. Onda jetkınşekterdıŋ uaqyty täueldı. Sondyqtan ata-analar barynşa üide, dastarhan basynda qazaqşa söilegenı dūrys. Otbasynda ūlttyq tärbienı damytqan jön. Bügınde ainalamyzda özge tılde söileitınder, oilanatyndar köp. Soŋǧy kezderı jaryq körgen balalarǧa arnalǧan memlekettık tıldegı oqulyqtardyŋ özı oquǧa auyr. Köptegen termin sözder engen. Ony eresekterdıŋ özı tüsınbegen soŋ, kışkentailar qaidan ūǧady? Balaǧa qoldau kerek. Oǧan ata-ananyŋ psihologiialyq daiyndyǧy qajet. Keleşek – qazaq tılınde, – deidı Erlan Boşai.
Bız şaǧyn maqalada özımız körgen, tüigen oidy jazdyq. Oqyrmanmen pıkırleskımız keldı. Al sızdıŋ balaŋyz qai tılde byldyrlap jür?!
