Ol Chaikovskiidıŋ «Ūiqydaǧy aruynda» Avrora, «Aqqu kölınde» kereǧar mınezdı Odetta men Odilliia, «Şelkunchikte» Mari, Moris Jarrdyŋ Rolan Peti qoiylymyndaǧy «Parij Qūdai anasynyŋ soborynda» Esmeralda, Boris Eifmannyŋ «Rodenınde» Kamilla, Kennet Makmillannyŋ «Manonynda» Manon jäne özge de rölderdı somdady. A.V.Seleznev atyndaǧy Almaty horeografiialyq uchilişesınde oqyp, balerina boluǧa talpynǧan Äigerım Beketaeva bügınde «Astana Opera» teatrynyŋ jetekşı solisterınıŋ bırı.
BALETKE DEIINGI BALALYQ ŞAQ
Osydan 17 jyl būryn anam menı jetektep aparyp, uchilişege tüsırıp qaitty. İnternatqa tapsyrǧannan keiın, Taldyqorǧanǧa jol jürıp kettı. Otbasynda jalǧyz balamyn. Anamnan alystaǧan soŋ basynda qorqynyş sezımı boldy, keide jylap alatynmyn. 9 jasar bala qaida kelgenın tolyqtai tüsıne bermeidı ǧoi. Uaqyt öte kele ysyldym: boiymda ruh paida boldy, tärtıp qalyptasty. Oqu barysynda bırnärse qolymnan kelmei, qinalǧanym esımde joq. Kışkentai qyzdy aryqtauǧa da eşkım mäjbürlegen joq. El-jūrt anama «balany böten qalaǧa jalǧyz qalai jıberdıŋ?» dep sūraityn. Barlyǧy ömırdıŋ aǧysymen, öz baiybymen boldy.
Kışkentaiymda äjem şaşymdy artqa buyp berıp, türlı bi üiırmelerıne aparyp, qatystyratyn. Otbasylyq keşterde tuǧan-tuys bilegenımdı ärdaiym qyzyqtap otyratyn. Anamnyŋ qūrbysynyŋ küieuı – balet ärtısı bolǧan, sol kısı Almatydaǧy uchilişege baiqap köruge keŋes berdı. Bıraq arnaiy tüsu, daiyndalu degen oi bolǧan joq. Oquǧa tüskenderdıŋ ışınde menıŋ atym atalǧanda anam «Menıŋ qyzym oquǧa qabyldandy!» dep qatty quanǧany esımde. Baletke joldama syilaǧan anama mäŋgı qaryzdarmyn.
Uchilişe jäne teatr – ekı bölek älem. Oquşy kezde ūstazdar köŋıl bölıp, baǧyp-qaǧyp otyrsa, teatrda barlyq jauapkerşılık öz moinyŋa jükteledı. Uchilişenıŋ soŋǧy jylynda bır qoiylymdy bilep şyqtym. Sol kezde balettıŋ qūdıretın sezıngendei boldym. Körermen aldyna iılıp, alǧys bıldıruge şyqqannyŋ özı maǧan qatty ūnady. Balet menı baurap aldy. Qysqa miniatiurany bileu men teatrdaǧy tūtas qoiylymda oinap şyǧudyŋ aiyrmaşylyǧy jer men köktei deitınım osydan. Avtordyŋ jüregınen şyqqan keiıpkerdıŋ keipıne enuıŋe tiıssıŋ. Körermennıŋ nazaryn jaulap, senımıne kıru kereksıŋ. Ol üşın kıtap oqyp, muzyka tyŋdap, tabandy jūmys jüruı kerek.
«MINSIZ BOLU MÜMKIN EMES…»
Är balettıŋ özıne tän tabiǧaty bolady. Keiıpkerdı qanşalyqty sezınıp, ūǧyna alatynym men üşın qyzyqty. Bilegen rölderdıŋ arqasynda är keiıpkerdıŋ boiynan özımdı tabamyn desem artyq emes. Özge adamnyŋ ömırın sürgendei bolamyn. Keide «Oh, menıŋ mūndai önerım bar eken ǧoi!» deimın ıştei. Bıraq teatrdaǧy obrazdy eşqaşan şynaiy ömırde oinaǧan emespın. Tek 2-3 kündei sol obrazdan şyǧa almai, oişa oinap, analiz jasaitynym bar. «Maǧan öz-özıŋdı jeisıŋ» dep köp ūrsatyndary sondyqtan. Mınsız bolu mümkın emestıgın moiyndaimyn. Degenmen, röldı oi süzgısınen ötkızbei, bır orynda qalyp qoiuym mümkın. Eger keiıpker maǧan tanys bolsa, oǧan jaŋaşa bır lep qosqym kelıp-aq tūrady. Balettıŋ erekşelıgı de osynda: ärdaiym jaŋa, ärdaiym özgeşe. Bızde barlyq qoiylymdar taspalanady. Özıŋdı videodan köru qiyn bolǧanymen, qatemen jūmys mındettı türde ısteluı tiıs. Sebebı qatelıkterdı auyzşa aitqan kezde, qabyldamauyŋ mümkın.
«Süiıktı ısıŋdı taŋdasaŋ, ömır boiy jūmys ıstemeisıŋ» dep Konfusii aitpaqşy, būl salada jürıp, bırde-bır kün jūmys ıstegen emespın. Tabiǧatyma jat närsenı jasap, öz-özımdı qinamaimyn. Sondyqtan «şarşadym, demalu kerek» degen oi bolmaidy. Osynyŋ barlyǧy ūstazymnyŋ arqasy, Altynai Asylmūratova syndy mamannyŋ şäkırtı bolu – men üşın baqyt. Balet önerınıŋ biık şyŋyna şyqqan ūstazymyz täjıribesımen bölısuden eş jalyqqan emes. Ärtıster būl ruhani bailyqty boiyna sıŋıre bılse bolǧany. Jylyna şamamen 20 şaqty kündei demalys berıledı. Üige Taldyqorǧanǧa baryp, anammen, äjemmen qauyşyp, bır mauqymdy basyp alamyn. Tamaqqa eşqaşan şekteu qoiǧan emespın. Maǧan dep pısırgen ystyq, tättı taǧamdardyŋ barlyǧyn jep qoiamyn.
Eger qoiylymdy tamaşalap otyrǧan körermen ärtıstıŋ biın jeŋıl qabyldasa, balerinanyŋ maqsaty oryndalǧany. Sahnaǧa 3 minutqa bolsyn şyǧu üşın kün saiyn 10 saǧattai daiyndyq jasaimyz. Öz basym, ūiqyny jaqsy köremın. Taŋerteŋ ūiqydan oianyp, jata tūrǧandy ūnatamyn. Teatrǧa kelgen soŋ saǧat 10-11 aralyǧynda horeografiialyq stanokta tūryp, boidy qyzdyru – bız üşın kündelıktı tıs tazalau siiaqty ädettegı närse. Bız, ärtıster, saǧat 11:00-14:00, 15:00-17:00, 18:00-21:00 aralyǧynda üş uaqyt jattyǧamyz. Är daiyndyqtyŋ arasynda bır saǧat – üzılıs. Üzılıste osy jerde tynyǧyp, myzǧyp alatynym bar. Jaŋa balettıŋ siujettık jelısı, şyǧu tarihy, keiıpkerdıŋ mınezı, muzykalyq bölımı – bärı daiyndyq barysynda tüsındırılıp, taldanady. Teatrymyzdyŋ repertuarynda «Parij Qūdai anasynyŋ sobory» baletı bar. Muzykalyq yrǧaǧy kürdelı. Şataspau üşın är yrǧaǧyn ajyratyp üirenemız. Osylaişa, baletpen tanysu üşın 2 aidai uaqyt ketse, premeraǧa deiın sol qalyptan ainymai 1-2 apta daiyndyqqa arnaimyz.
Balet ärtısterı köptegen mamandardyŋ jūmysyna täueldı. Jaryq, muzyka, dekorasiia, kostium – barlyǧy bır-bırımen tyǧyz bailanysty. Rejisserdıŋ nūsqauymen belgılı bır uaqytta sahna körınısı özgerıp, sol sätte muzykanttar oinaudy toqtatu kerek. Al balerinalar bır körınısten keiın kiım auystyruǧa jügıredı. Mäselen, «Roden» baletınde kostiumderdıŋ tür-türı boldy. Onyŋ barlyǧyn sanauly ǧana sekundtardyŋ ışınde auystyryp, sahnaǧa şyǧu kerek. Kostiumdı kimes būryn är tıgısın tekserıp alamyn. Sebebı bır aptanyŋ ışınde qatty aryqtap ketuım, bolmasa salmaq qosuym mümkın. Bızdıŋ teatrda ärtısterge barlyq jaǧdai jasalǧan. Basşylyq älemdık jauharlardy teatr törınde sahnalandyryp jatyr. Balerinalar üşın eŋ maŋyzdysy – eden. Özımızdıŋ tamaşa teatrymyz barda şeteldı aŋsaudyŋ özı orynsyz.
ŞYǦARMAŞYLYQ ǦŪMYRY QYSQA
Baletke qūştar qyzdarmen ainalysu, olardy babyna keltıru – ūstazdyŋ jauapkerşılıgı der em. Balet mektebın bıtıre sala teatr tabaldyryǧyn endı attaǧan balerinanyŋ jasaǧan qimyldary şorqaqtau boluy mümkın. Al ärtıstı jaqūttai jarqyratu naǧyz mamannyŋ ǧana qolynan keledı. Kışkentai qyzdar ūstazdarǧa qūlaq asyp, adal qyzmet etıp, öz mamandyǧyn süise deimın. Sebebı būl jürdım-bardym qaraityn ıs emes. Balerina boludyŋ ǧūmyry qysqa. Ärı ketkende 35-36 jasqa deiın bilep jüruge bolady. Al odan keiın denege tüsken auyrtpaşylyqtyŋ barlyǧy bılıne bastaidy. Jastaiyŋnan kürdelı elementtı daiyndyqsyz-aq oryndai salsaŋ, keiın öz-özıŋdı kütu qajettılıgı arta beredı. Balet ärtısterı elmen qatarlas zeinet jasyna qartaiǧan şaǧynda şyǧatynyn aita ketu jön. Elbasynyŋ köregendılıgı bolar, ekı jyl būryn elordada baletke arnalǧan akademiia aşyldy. Būl – jinaqtalǧan täjıribemen bölısuge taptyrmas mümkındık.
Bızdıŋ teatrda körealmauşylyq degen joq. Qaita ūjymdyq jūmys bolǧannan soŋ bır-bırımızdı qoldauǧa tyrysamyz. Alǧaş teatrǧa kelgende, jetekşı solist Mädina Basbaeva maǧan äpkelık meiırım tanytty. Aiaqtan şalu degen müldem bolmady. Men de sol siiaqty qazır artymnan erıp kele jatqan qyzdarǧa aqyl-keŋesımdı aituǧa tyrysamyn. Keibır qimyl-qozǧalystar olardyŋ qolynan jaqsyraq şyǧuy mümkın.
Keide qoǧam äiel men er adamnyŋ nemen ainalysyp, qandai mamandyq iesı atanuyna şekteu qoiyp tastaidy. «Balet – erlerdıŋ ainalysatyn ısı emes» dep qataŋ syn aityp jatady jūrt. Kerısınşe, naǧyz jıgıt dep solardy aitar edım. Talmai eŋbek etıp, kündelıktı dene şynyqtyrumen ainalysatyn bızdıŋ jıgıtter keide özınıŋ salmaǧymen teŋ qyzdardy köterıp jatady. Balet önerıne küş-qairaty tolysqan, myqty jıgıtter keledı.
Alda ne kütıp tūrǧanyn bır Alla bıledı. Jıgıtterge bälendei talap qoimaimyn. Eŋ bastysy, menıŋ süiıktı ısımmen aralasuǧa şekteu qoimai, qaita qorǧap-qolpaştap otyrsa dep tıleimın. Bıraq otaǧasy – otbasynyŋ tıregı, äieldıŋ bilep töstegenı dūrys emes. «Otyr dese, otyru kerek» (deidı külımsırep – red.). «Astana Operadaǧy» tūsaukeserlerdı qaldyrmai körıp jürgenderdıŋ qatarynda gastroldık saparǧa da bırge erıp jüretın janküierler bar bolyp şyqty. Oman, İtaliia, Majarstanǧa da bızben bırge erıp jürgen adamdy kördım. Biyl janküierler törtınşı «Şelkunchiktıŋ» müsının syiǧa tartty. Köbınese baletpen bailanysty qarapaiym syilyqtardy qabyldaimyn. Jolyǧyp, hattaryn tabystap, alǧystaryn aityp jatady. Köşede jasöspırımder kelıp, tanyp, özderınıŋ ystyq yqylasyn bıldırıp jatady. Tanymaityn adamdar da bır körgennen balerina ekenımdı aŋǧarady. Men üşın eŋ basty baǧa – körermennıŋ jyly yqylasy. Gastroldık saparlarmen şetelge jiı şyǧamyz. «Parij Qūdai anasynyŋ sobory» baletımen ūjymmen Sankt-Peterburgtegı Mariinskii teatryna attandyq. Ol jaqta körermen öte talǧampaz. Al Omandaǧy körermen, tıptı, balet ärtısterıne joǧary talap qoiatyn körınedı. Qoiylym ūnamasa, müldem qol şapalaqtamaidy. Ornynan tūryp, ketıp qaluy da ǧajap emes. Abyroi bolǧanda, bızdıŋ ūjym körermen köŋılınen şyqty. Üş kün boiy qoiylym anşlagpen öttı. Qazır Almatydaǧy gastrolge daiyndyq üstındemız.
Sūhbatty jazyp alǧan
Güldana TALǦATQYZY
