Keşe Astanadaǧy Täuelsızdık saraiynda Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ V qūryltaiy öttı. Būl joly halyqaralyq EKSPO-2017 körmesınıŋ aiasynda qanat jaiǧan alqaly jiyn Qazaqstan Respublikasy Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty baǧdarlamalyq maqalasynan tuyndaityn tūjyrymdamalyq ideialarǧa negızdeldı.
Qūryltaiǧa qatysuşylar 21-22 mausym künderı Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq muzeiınde, Äzıret Sūltan meşıtınde jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasynyŋ kıtaphanasynda bolyp, «Qazaq elı» monumentıne gül şoqtaryn qoidy, «Etnoauyl» keşenın aralap, Astana – Opera teatrynda «Qyz Jıbek» operasyn tamaşalady.
Merekelı qūryltai Täuelsızdık saraiynda saltanatty jaǧdaida aşyldy. Ony qysqaşa söz söilep aşqan Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧy Töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary Talǧat Mamaşev qūryltai jūmysyna barlyǧy 750 delegat pen qonaqtar qatysyp jatqanyn, olardyŋ 350-ı älemnıŋ 39 elınen kelgen qandastarymyz bolyp tabylatynyn baiandady. Qatysuşylardyŋ 60 paiyzyn 35-ke deiıngı jastar qūraidy. Būlardyŋ arasynda aldyŋǧy tört qūryltaiǧa qatyspaǧan 8 eldıŋ azamattary da bar. Delegattardyŋ denı – ǧylymi-şyǧarmaşylyq, pedagogika, biznes, sport, būqaralyq aqparat qūraldary salalarynyŋ ökılderı eken.
Kelesı kezekte Elbasy Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ Töraǧasy Nūrsūltan Nazarbaev söz aldy. Ol özınıŋ sözın alysta jürgen qandastarymyzdyŋ ata saltyn saqtap, ana tılın ūmytpau üşın baryn salatyn qasietterın aita kelıp, būl üşın sol jastardyŋ ata-analaryna rizaşylyǧyn bıldırdı. Tarihi otanynan jyraqta jürgen bauyrlarymyz bır tamyryn atamekenge jaiyp, tuǧan elımen bailanysty nyǧaituǧa küş salady. Būl qūryltai balamaly energiia boiynşa jer jüzınıŋ innovasiialyq jetıstıkterın aşyp körsetetın EKSPO-2017 körmesınıŋ aiasynda ötıp otyr.
– Bız ädeiı osylai bailanystyrdyq. Sebebı būl – Qazaqstannyŋ mereiın asyryp, küllı älemnıŋ nazaryn audaryp otyrǧan ülken şara, – dedı Nūrsūltan Äbışūly. – Bız qandas bauyrlarymyz atajūrtynyŋ bügıngı kelbetın körıp, marqaisyn, oi tüisın dep Sızderdı EKSPO-ǧa orai şaqyrdyq. Bar bolǧany 15 jyldyŋ ışınde boi köterıp, dünienı taŋqaldyrǧan elordamyz – Astananyŋ ösıp-örkendep jatqanyn körsın, quansyn dep oiladyq. Keşe jaŋadan salynǧan teatrda boldyŋyzdar, Qazaqstannyŋ marqaiǧan, körkeigen astanasyn kördıŋızder, älı de aspai-saspai, elge kelıp, aunap-qunap, bıraz körıp qaityŋyzdar.
– Alǧaşqy qūryltaidan berı, mıne, 25 jyl uaqyt öttı. Bärı menıŋ esımde. Adam bastan keşpegen qiyndyqtardy kördık, – dedı Prezident sözınde. – XX ǧasyrda qazaqtyŋ basynan keşpegen zūlmaty joq. Bızge täuelsızdıktıŋ alǧaşqy 25 jyly da oŋai bolǧan joq. Resei patşalyǧy men Keŋes Odaǧy aiasynda 150 jyldan artyq uaqyt bodan boldyq. Türlı zobalaŋdardy bastan ötkerdık. Täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldarynda ekonomikamyz tūralap, 2 million halyq jūmyssyz bosyp qaldy. Ne jalaqy, ne zeinetaqy tölei almai, taqyrǧa otyryp qalǧan kezder boldy. Degenmen, küllı qazaqtyŋ jūmyla jūdyryq bolyp bırıgıp, el bolyp jūmys ısteuınıŋ arqasynda kelelı, ülken tabystarǧa qol jetkızdık.
Jalpy ortaşa deŋgeide ömır süretın halyqtardyŋ körsetkışıne qol jetkızdık. Söitıp, 40 paiyzdyq kedeişılıktı 3 paiyzǧa deiın tömendettık. Täuelsızdık jyldar ışınde ekonomikamyzdy 22 ese ösırdık. Eldıŋ tabysy da 20 ese artty. Bügıngı qazaqtyŋ jaǧdaiy, ömırı, tūrmysy eşuaqytta qazaq tarihynda bolǧan emes. Būl – tarih tūrǧysynan qas-qaǧym sät dep aituǧa bolady, bıraq tūtas däuırge tatityn däuır boldy dep aitatynymyz osy. Elımızdıŋ bolaşaqqa bastar baǧyty men maqsaty da aiqyn. Būl joldan da bız öttık.
Kelesı kezekte N.Nazarbaev elımızdı nyǧaitu jolynda bes instituttyq reformany jüzege asyru üşın «100 naqty qadam» Ūlt jospary jüzege asyrylyp jatqanyn söz ettı. Qazaqstannyŋ üşınşı jaŋǧyruyn jariialap, onyŋ bes basymdyǧyn aiqyndap aldyq. Konstitusiiaǧa reformalar jasap, saiasi jaŋǧyrtudy jüzege asyryp jatyrmyz. Jaŋa ūrpaqty qalyptastyruǧa baǧyttalǧan alty baǧyt boiynşa jūmys jürgızıledı. Mūnyŋ bırınşısı – qazaq tılın latyn alfavitıne köşıru. Būl – ana tılımızdıŋ jahandyq ǧylym men bılımge bırıguın, älem qazaqtarynyŋ ruhani tūtastyǧyn qalyptastyratyn bıregei qadam. Ükımet şette jürgen jäne elge köşıp kelgen aǧaiyndardy qoldau üşın «Otandastar» qoryn qūruy kerek jäne ısker qazaqstandyqtar osy qorǧa qoldau körsetu kerek dedı Elbasy.
Nūrsūltan Nazarbaev osy sözdıŋ yŋǧaiynda «Tuǧan jer», «Qazaqstannyŋ kielı jerlerınıŋ geografiiasy», «Jahandaǧy zamanaui qazaqstandyq mädeniet», «Qazaqstandaǧy 100 jaŋa esım» sekıldı jobalarǧa erekşe toqtaldy. Elbasy osy oraida «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty baǧdarlama aiasynda gumanitarlyq baǧyttaǧy eŋ üzdık 100 oqulyq qazaq tılınde şyǧarylatynyn atap öttı. Būl bızdıŋ otandastarymyz ǧana emes, sonymen qatar bükıl düniejüzındegı qazaqtary üşın maŋyzdy joba bolmaq. Endı qandastarymyz qai elde tūrǧanyna qaramastan, düniedegı eŋ taŋdauly bılımmen ana tılınde susyndai alatyn bolady dedı Memleket basşysy.Jaryssöz bastalǧanda mınbege bırınşı bolyp Moŋǧoliia auylşaruaşylyǧy universitetı ǧylymi-zertteu ortalyǧynyŋ direktory Bekei Aǧyparūly köterıldı. Ol özınıŋ sözın Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevqa qarata bastady.
– Men Moŋǧoliianyŋ astanasy – Ulan-bator qalasynda tūramyn. Elden jyraqta jürsek te, atamekendegı ärbır jaŋalyqqa eleŋdep, qūlaq türıp, ärdaiym tılektes bolyp otyramyz, – dedı ol sözınıŋ kırıspesınde. – Aitatyny joq, biylǧy jyl Qazaqstan üşın ülken betbūrystar jyly boldy. Sız nebärı jarty jyldyŋ ışınde eldı kürt özgertetın üş türlı bastama köterdıŋız. Bırınşı – jyl saiynǧy halyqqa dästürlı Joldauyŋyzdyŋ biylǧy nūsqasynda Qazaqstannyŋ üşınşı jaŋǧyruyn bastadyŋyz. Ol – el ekonomikasyn jaŋa salalyq deŋgeige köteretın bıregei qadam. Ekınşı – konstitusiialyq reformalar jasau arqyly saiasi jaŋǧyrtudy jüzege asyrdyŋyz. Būl Sızdıŋ el bolaşaǧyn oilaityn kemeldıgıŋızdı tanytty. Üşınşı – qoǧamdyq sanany tübegeilı özgertu üşın ruhani jaŋǧyrtudy qolǧa aldyŋyz. Būl üş qadam Qazaqstannyŋ bolaşaǧy baiandy bolatynyn körsetedı. Bız būǧan marqaiamyz.
– Syrtta jürgen qazaqtar qai zamannan da özderınıŋ ata-babalarynyŋ beiıtı jatqan, ızderı qalǧan atamekenın ızdeidı, – dedı kelesı kezekte söz alǧan Batys Qazaqstan oblysyndaǧy «Karpovskii Severnyi» JŞS bas direktory Qairolla Qasenov. – Reseidıŋ Tümen oblysynda tuyp-ösken men üşın de ūşqan qūstyŋ qanaty talatyn qazaqtyŋ ūşy-qiyrsyz dalasy erekşe ystyq. Bızdıŋ ata-babalarymyz bır kezderı Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ dalalarynda ömır sürgen eken. Menıŋ özım osynda kelgelı qazaq balasy üşın Qazaqstannyŋ kez kelgen tükpırı özınıŋ tuǧan jerındei ekenıne köz jetkızdım.
Būdan keiın sözdıŋ tızgının Milandaǧy (İtaliia) Bokoni universitetınıŋ lektory, MRA magistrlık baǧdarlamasynyŋ direktory Äigerım Bolatqyzy aldy.
– Sızdıŋ Joldauyŋyzdaǧy 3 tılde bılım beru baǧdarlamasyn öz basym qoldaimyn. Öitkenı būl qazaq jastarynyŋ XXI ǧasyrda kün saiyn özgerıp jatatyn talaptaryna beiımdeidı, – dedı ol Elbasyna qarap. – Men özım Moŋǧoliiada ömırge keldım, Chehiia men Singapurda bılım aldym. Qazır Singapur men İtaliiada kezek tūryp jatyrmyn. Älemnıŋ 7 tılınde söileimın. Aǧam Türkiiada, ınım Reseide oqyp bılım aldy. Qazır ekeuı de Qazaqstanda qyzmet etedı. Bıraq qaida bolsaq ta, qazaqi bolmysymyzdy, ata dästürımız ben ana tılımızdı berık saqtap kelemız. Sebebı qanymyz qazaq, janymyz qazaq.
Äigerım sözınıŋ soŋynda şeteldegı qazaq jastary düniejüzılık standartqa negızdelgen Nazarbaev universitetınde köptep bılım alsa eken degen tılegın de jetkızdı.
– Men bır kezderı aua köşken Altai qazaqtarynyŋ ūrpaǧymyn. Bızdıŋ atalarymyz Germaniia jerınde mäŋgıge damyldap jatyr, – dep söz bastady Parijden (Fransiia) kelgen jeke käsıpker Mehmed Zengin. – Qazır Türkiia men Europanyŋ qazaqtary özderınıŋ ata käsıpterı – terı öŋdeu käsıpşılıgınde jūmys jasaidy. Onda Altai qazaqtarynyŋ öz qoltaŋbasy bar. Sonymen bırge, Europa qazaqtary ūlttyq dästürge ainaldyrǧan taǧy bır käsıp türı bar. Men osy toqyma käsıpşılıgımen ainalysamyn. Bızdıŋ firmalar bügınde Europa men Afrika elderınde jūmys ısteidı. Sol arqyly 150 adamǧa jūmys tauyp berıp otyrmyn. Osyndai käsıbımdı qazaq jerınde de jalǧastyrǧym keledı. Osyǧan bailanysty menıŋ de ūsynysym bolyp tūr. Biyl Almatyda toqyma önerkäsıbınıŋ körmesı öttı. Oǧan men de qatystym. Körmeden keiın otanyma paida äkeluge şeşım qabyldadym. Bıraq būl bırşama qiyn şarua eken. Bız özımızge erekşe jaǧdai jasaluy kerek dep eseptemeimız. Alaida basqa jūrtqa qaraǧanda, qazaq käsıpkerlerıne belgılı bır mölşerde jeŋıldıkter qarastyryluy kerek dep oilaimyn.
Parijdık käsıpkerdıŋ būl tılegıne Elbasy bırden ün qosty. Nūrsūltan Nazarbaev sol jerde Premer-ministrdıŋ orynbasary – Auyl şaruaşylyǧy ministrı Asqar Myrzahmetovtı ornynan tūrǧyzyp, Mehmed Zenginnıŋ elımızde käsıpşılıgın aşuyna qoldan keletın barlyq jaǧdaidy jasaudy tapsyrdy.
Būdan keiın «Egemen Qazaqstan» RG» AQ basqarma töraǧasy Darhan Qydyrälı, Avstraliianyŋ Brisben qalasyndaǧy halyqaralyq kompaniianyŋ mamany Anar Ūlyqpan, İrlandiiadaǧy Dublin universitetınıŋ oqytuşysy Özgejan Kesidji, Özbekstan qazaq ūlttyq mädeni ortalyǧynyŋ töraǧasy Serıkbai Üsenov, germaniialyq käsıpker Altyn Ömırhan şyǧyp söiledı. Al aqyn Däuletkerei Käpūly qūryltaiǧa arnalǧan öleŋın oqydy.
Qūryltaida Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ Töraǧasy bolyp qaita sailandy. Al Zauytbek Tūrysbekov Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧy Töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary bolyp sailandy. Memleket basşysy būl qyzmettı 2004 jyldan berı atqaryp kelgen Talǧat Mamaşovqa jemıstı jūmysy üşın alǧys aitty.Alqaly basqosudan keiın qūryltai qonaqtary «EKSPO-2017» körmesımen tanysty.
Serık PIRNAZAR,
Azamat ESENJOL,
Sūltan SEIITOV (foto)
