Astana künı merekesıne orai elordada ötıp jatqan «Sahnadan sälem» Teatrlardyŋ IV halyqaralyq festivalı aiasyndaǧy qoiylymdar taqyryptardyŋ är aluandyǧymen, spektaklder janrlarynyŋ türlılıgımen körermen qauymdy qyzyqtyruda. Mūnda ūlt tarihy qoinauyn aqtaratyn da, tereŋ filosofiialyq oilarǧa batyratyn da tuyndylar qamtylǧan.
Mäselen, J.Şanin atyndaǧy Oŋtüstık Qazaqstan oblystyq akademiialyq qazaq drama teatry sahnalaǧan belgılı jazuşy-dramaturg Raqymjan Otarbaevtyŋ «Bas» dramasy ūltymyzdyŋ küresker aqyny Mahambet Ötemısūlynyŋ jendetterdıŋ qolymen kesılgen basynyŋ bır ǧasyr ötken soŋ, Keŋes zamanyndaǧy taǧdyry turaly baiandaidy. Al Astana qalasy M.Gorkii atyndaǧy memlekettık akademiialyq orys drama teatry qoiǧan Saha Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Sofia Baranova – Serguchevanyŋ «Oianu» treş-dramasy ötken künderde belgı baryn, keşegı ömır barlyq küiınışı-süiınışımen qaitse de sanadan öşpeitınıne sendıredı.
«Bas» dramasyn şyǧarmaşylyq ortada aty bar rejisser, Ş.Aitmatov atyndaǧy halyqaralyq syilyqtyŋ laureaty Quandyq Qasymov sahnalady. Būǧan deiın «A.İ.» muzykalyq teatry repertuaryndaǧy onyŋ «Medeia» spektaklı Serbiia, Ukraina syndy bırqatar elderde ötken halyqaralyq festivalderge qatysyp, bas jüldenı qanjyǧasyna bailaǧan bolatyn. Sondyqtan «Basty» köruge kelgen körermen taŋǧaldyratyn rejisserlık şeşımderdı, zaldy baurap alatyn ssenalardy köremız dep küttı. Alaida, jūrttyŋ kütkenındei bolmady. Aǧymdaǧy jyldyŋ 25 nauryzynda Şymkent sahnasynda tūsauy kesılgen qoiylymnyŋ kem tūstary älı de köp bolyp şyqty.
Mynandai bır qyzyq derekke nazar audaraiyq. Mahambettı köp zerttegen belgılı jazuşy Änes Sarai aqynnyŋ basy kesılgen kün retınde 1846 jyldyŋ 19 qazanyn körsetedı. Al būdan tura 110 jyl ötken soŋ, iaǧni 1956 jyldyŋ 19 qazanynda drama avtory Raqymjan Otarbaev düniege kelgen. Mūny dramaturgtıŋ özı bıldı me, bılmedı me, beimälım. Bıraq tyŋ, körermendı qyzyqtyratyn taqyrypty qozǧaǧany anyq. Mäsele, dramany qoiǧan rejisser şeşımı men akterlerdıŋ obrazdardy somdauynda bolyp tūr. «Sahnadan sälem» festivalınıŋ sarapşylary osyǧan nazar audardy.
Qazaqstannyŋ Halyq ärtısı, professor Talǧat Temenov qoiylymdaǧy basy artyq ssenalarǧa nazar audardy. Onyŋ paiymdauynşa, mahabbat taqyrybyn dramaǧa kırıktırudıŋ qajetı joq edı. Rasymen, qoiylymdaǧy Däuren degen qarapaiym jıgıt pen Aiym atty oqyǧan, ǧylymi dissertasiia qorǧaǧaly jürgen qyzdyŋ arasyndaǧy sezım asa körnektı jazuşy Oralhan Bökeidıŋ «Aspirant qyzdyŋ traktorşy jıgıtı» atty äŋgımesın esımızge tüsırdı. Bız de dramada negızgı süienetın tırek Mahambettıŋ basy bolǧannan keiın ekı jastyŋ süiıspenşılıgıne ne üşın oryn berılgenın tüsınbei qaldyq. Söitıp otyrǧan bızdıŋ sanamyzda O.Bökei jaŋǧyrsa, Talǧat Temenovtıŋ esıne būl qoiylym suretşı Vasilii Vereşaginnıŋ «Soǧys apofeozy» kartinasyn tüsırıptı.
«Bas» – epikalyq qoiylym. Mūnda lirikanyŋ mülde qajetı joq edı. Mahambet taqyrybyna kelgende lirika kerek bolsa, onymen tartysqa tüsken Jäŋgır han men hannyŋ äielı Fatima men aqyn arasyndaǧy qatynasty qozǧauǧa bolar edı. Jäŋgır han – Fatima – Mahambet üştıgın körkem tuyndy arqyly älı aşa almai kelemız. Kezınde Oljas Süleimenov osy üştık turaly ssenarii jazǧan. Bıraq ol ıske aspai qaldy. Osy jaǧynan oilansaq. «Basta» körınıs tabatyn keiıpkerlerdıŋ töbelesı de artyq. Būl kino emes, sahnalyq qoiylym ǧoi, sondyqtan mūny şartty türde alu kerek edı» dedı T.Temenov.
Antropolog Noel Şaiahmetov Mahambettıŋ basyn körınen qazyp alǧan soŋ on şaqty jyl balkonynda saqtap, onyŋ keipındegı müsın jasaǧan. Ǧalym Mäskeuge köşıp ketken soŋ bas üştı-küilı joǧaldy. Al auyldaǧy Qūraq aqsaqal aqynnyŋ qai jerde jerlengenın bılgen, keiınnen bassüiek qaita jerlengenşe damyl tappaǧan. Būl – tarihi fakt. Qoiylymda osy Qūraq aqsaqaldyŋ beinesı şynaiy şyqty. Ony QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı Mäjit Iliiasqarov somdap şyqty. Taǧy bır sarapşy, Qazaqstannyŋ Halyq ärtısı, professor Güljahan Äspetova osyny aityp, akter būl röldı oinaǧanda köz jasyna erık bergenın jasyrmady.
Belgılı dramaturg, teatr synşysy Erkın Juasbek «Bas» dramasymen osydan on şaqty jyl būryn tanysqan eken. Sol uaqytta būl qoiylymdy qoiamyn dep josparlap, alaida, onyŋ sätı tüspeptı. Būl sarapşy da Qūraqtan özge obrazdarǧa tūşynbaǧanyn jetkızdı.
Reseiden kelgen qonaq – teatr jäne kino akterı, rejisser, Resei teatr menedjerlerı gildiiasynyŋ müşesı, «Mädeniet qairatkerlerınıŋ astanalyq sehı» keŋesınıŋ müşesı İgor Krasnopolskii kerısınşe akterlerdıŋ oiynyna täntı bolǧanyn aitty. «Konstantin Stanislavskii dünieden öterınen az uaqyt būryn «Menıŋ jasaǧan akterlık jüiemdı ūmytyŋdar» dep aitqan edı. Menıŋ bır baiqaǧanym: qazaq akterlerı būl jüienı bılmeidı eken. Röldı şynaiy, taza oinaidy. Men olardyŋ oiynynan balaǧa tän päktıktı baiqadym. Bolaşaqta rejisser retınde qazaq akterlerınıŋ qatysuymen spektakl qoiǧym kelıp kettı» dedı ol.
Taǧy bır Reseiden kelgen meiman – teatrtanuşy, «Baltyq üiı» jobasynyŋ üilestıruşısı, TMD jäne Baltiia elderınıŋ «Reseidegı kezdesu» Halyqaralyq teatrlar festivalınıŋ jetekşısı Mariia Iýreva da akterlerge süisıngenın jetkızdı. Äsırese, maman jastardyŋ arasynda talanttardyŋ köptıgıne nazar audardy. Desek te, keibır ssenalardyŋ tüsınbegenın aitty. Mäselen, qoiylymda kezdesetın aqyn men şeneunıkterdıŋ qarym-qatynasyna köŋılı tolmapty.
«Iаkuttyq Tarantino» atanǧan reseilık rejisser Sergei Potapov sahnalaǧan «Oianu» treş-dramasyna sarapşylardyŋ tarapynan aitylǧan syn mülde bolmady dep aituǧa bolady. Mūndaǧy rejisserlık şeşım de, akterlerdıŋ oiyny da körermendı şynymen de baurap alyp ketedı. Äsırese, soŋǧy künderın Qarttar üiınde keşıp jatqan maidanger şaldyŋ beinesın sahnaǧa alyp şyqqan ärtıs QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı Sergei Chehonadskiidıŋ, bırqatar äielder rölderın somdaǧan Svetlana Fortunanyŋ, ölım perıştesı – Qarǧany oinaǧan Danil Homkonyŋ akterlık şeberlıgı közge ūryp tūrdy. Sarapşylar Astana qalasy M.Gorkii atyndaǧy memlekettık akademiialyq orys drama teatry direktory Erkın Qasenovtıŋ osyndai qoiylymdardy qoiudaǧy batyldyǧyn atap ötıp, būl qoiylymmen kez kelgen festivalge ūialmai qatysuǧa bolatynyn aitty.
Amanǧali QALJANOV
