Elorda jäne elımızdıŋ özektı mäselesı
Elordadaǧy 149 orta mektepke 2470 mūǧalım jetıspeidı. Bılım jäne ǧylym ministrlıgı biyldan bastap mūǧalımderdı konkurs arqyly jūmysqa qabyldaudyŋ jaŋa jüiesın engızdı. Maman tapşylyǧyn şeşu üşın özge mamandyq ökılderın mūǧalımdıkke tartu boiynşa arnaiy zaŋ da qabyldandy.
Būl turaly Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov: «Bolaşaq pedagogtardy daiyndau sapasyn arttyru üşın salalyq bılıktılık şeŋberın jäne «Pedagog» käsıbi standartyn bügıngı zaman talaptaryna sai özgertemız. Pän mūǧalımderınıŋ tapşylyǧy problemalaryn şeşu üşın qaita daiarlau tetıgın qoldanamyz. Mysaly, mamandyǧy mūǧalım emes, bıraq käsıbi bılımı men täjıribesı jetkılıktı mamandar mūǧalımdıkke qaita daiarlau arqyly tartylady» degen bolatyn. Elımızde pedagogika salasyndaǧy mamandardy arnaiy daiarlaityn 5 universitet bar: Abai atyndaǧy Qazaq ūlttyq pedagogikalyq universitetı, Qazaq ūlttyq qyzdar pedagogikalyq universitetı, Oŋtüstık Qazaqstan pedagogikalyq universitetı, Y.Altynsarin atyndaǧy Arqalyq pedagogikalyq instituty jäne Qostanai pedagogikalyq universitetı. Basqa joǧary oqu oryndary ūstazdarmen qatar özge sala mamandaryn da bırge daiyndaidy. Qazırgı sapasyz mūǧalımderdıŋ köbeiuı de osy arnaiy pedagogikalyq instituttardyŋ bolmaǧanynan ba dep oilaimyz. Sebebı oqu bıtırgen tülekterdı qaita testıleuden ötkızıp, memleket öz tarapynan älekke tüsıp otyr. Mūǧalımderdı daiarlauda qabyldanyp jatqan özgerıster nätijesın bere me? Pedagogikalyq instituttardyŋ qajettılıgı qandai? Bılım salasyndaǧy täjıribelı sarapşylarmen osy taqyryp töŋıregınde söilesken edık.
Qasymhan SENǦAZYEV, Nūr-Sūltan qalasy äkımdıgı Bılım
basqarmasynyŋ basşysy:
– Negızınen, pedagogikalyq joǧary oqu oryndaryn bıtırgen, täjıribesı kem tülekter jūmysqa keledı. Osy rette olar balalarmen jūmys ısteudı bıledı me, pedagogikalyq ädıstemelerı bar ma degen sūraq tuyndaidy. Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ mūǧalımderdı attestasiiadan ötkızuge qoiylatyn arnaiy talaptary bar. Būl barşaǧa qatysty bolǧandyqtan mındettı türde oryndalady.
Qazırgı taŋda elordaǧa 184 mūǧalım qajet. Äsırese, orys tılınde oqytatyn bastauyş synyp mūǧalımderı jetıspeidı. Osyndai 100-ge juyq maman qajet. Bızde zeinet jasyna deiıngı, zeinet jasyndaǧy mūǧalımderdıŋ bar ekenın eskersek, 2022 jyldyŋ 1 qyrküiegıne deiın ekı myŋǧa juyq mūǧalım jetıspeidı. Nege būlai boldy degen sūraq tuyndaidy. Jyl saiyn qalada studentter sany 20-25 myŋ adamǧa artady. Būǧan tuu körsetkışınıŋ ösuı jäne ışkı köşı-qon sebep. Ötken jyly qalada 30 myŋ oryndy qamtamasyz etetın 16 mektep paidalanuǧa berıldı. Bır mektepke orta eseppen jüz mūǧalım qajet. Al 16 mektepke 1600 mūǧalım qajettıgı tuyndap otyr. Nūr-Sūltan qalasynyŋ Bılım basqarmasy būl mäselenı grant arqyly şeşude. 2018 jyldan bastap joǧary oqu oryndarynda pedagogika mamandyǧyna memlekettık bılım beru tapsyrysyn engıze bastady. Bügınde bızdıŋ berılgen granttar boiynşa 1340 student bılım aluda. Biyl universitet studentterıne taǧy myŋǧa juyq grant böludı josparlap otyrmyz. Sonymen qatar jyl saiyn kolledjderde mūǧalımderdıŋ bılıktılıgın arttyruǧa 800-ge juyq grant bölemız. Al 2025 jylǧa qarai kadrlarǧa degen qajettılıktı 90 paiyzǧa joiamyz dep oilaimyn.
Nūrmūhammed DOSYBAEV, Astana Garden School mektebınıŋ negızın qalauşy, Cambridge universitetınıŋ magistranty, bılım salasynyŋ sarapşysy:
– Qazırgı pedagogikalyq oqu oryndarynyŋ sapasyna köŋılım tolmaidy. Pedagogikalyq oqu oryndarynyŋ basym bölıgı tıkelei Bılım jäne ǧylym ministrlıgıne qaraidy. Ökınışke qarai, 30 jyldan berı, mümkındıkke qaramastan, memlekettıŋ mäselenı şeşuge qauqary jetpedı. Osy oraida ministrlıkke qaramaityn basqa oqu oryndarynda sapa körsetıp jatqan modelder bar ma degen sūraq tuyndaidy. Işkı jäne syrtqy reitingte de joǧary sapany körsetetın jekemenşık oqu oryndarynyŋ sapasy da, reitingı de myqty. Tıptı ūlttyq universitetterdıŋ özın ozyp tūr. Aiyrmaşylyq nede degen sūraqqa basqaru jüiesınde dep aitar edım. Iаǧni pedagogikalyq universitetterdıŋ sapasyn arttyru üşın bız basqaru jüiesın özgertu kerekpız. Eger ministrlıktıŋ baqylauynda bolyp eş nätije körsetpegen universitetter bolsa, basqaru jüiesın basqa formatqa auystyrǧan dūrys. Būl – bırınşı. Ekınşıden, pedagogikalyq oqu oryndarynyŋ qarjylyq şyǧyndaryn köbeitpeitın bolsaq, eşteŋe özgermeidı. Mektep bıtırgen tülek mūǧalım bolu üşın 1-2 million teŋgesın şyǧyndap, aqyly türde oqymaidy. Sebebı pedagogika mamanynyŋ elımızde joǧary därejesı joq ärı şyǧynyŋyzdy eselep aqtamaidy. Sondyqtan mūǧalım mamandyǧy – qai elde de memleket tarapynan subsidiialanyp otyratyn mamandyq. Sol üşın osy pedagogtardy daiyndau şyǧyndaryn arttyru kerek. Osy arqyly bız mūǧalım mamandyǧynda oqityndardyŋ stipendiiasyn joǧarylatamyz, sol universitette sabaq beretın oqytuşylar jalaqylarynyŋ jaqsy boluyna äser etemız. Sonda ǧana pedagogikalyq universitetterge täjıribelı, zamanaui professorlar kele bastaidy. Qazırgı jaǧdaidy qarasaŋyzdar öte aianyşty. Universitettegı mūǧalımderdı daiarlaityn oqytuşylardyŋ ailyǧy jas mūǧalımderdıŋ ailyǧymen bırdei bolyp otyr. Üşınşıden, universitettegı bolaşaq ūstazdardy daiarlaityn oqu baǧdarlamasy nūsqaulyǧyn bır retke keltıru kerek. Baǧdarlamany är oqu orny öz mamandaryna jazdyruy tiıs. Al ony jazuǧa mamannyŋ käsıbi bılıktılıgı jetu kerek. Kez kelgen damyǧan elderde osy täjıribe qoldanylady. Menıŋşe, osy qarapaiym üş mäselenı rettesek, bızdegı pedagogikalyq universitetter sapaly mūǧalımderdı daiyndap şyǧarady. Būl – universitetke qatysty ışkı faktorlar. Endı syrtqy faktorlarǧa toqtalǧym kelıp otyr. Mektep bıtırgen üzdık tülekter pedagogika mamandyǧyn öz erkımen taŋdamaiynşa, ışkı faktorlar myqty bolǧanmen eşqandai nätije bermeidı. «Alty Alaştyŋ basy qosylsa, tör mūǧalımdıkı» dep ūlt ūstazy A.Baitūrsynūly aitqandai, qoǧamda ūstazdyŋ kelbetı özgeru kerek. Oǧan jaǧdai jasaluy tiıs. Būl jerde ūstaz daiyn närsege kelsın degendı meŋzep otyrǧan joqpyn. Ūstaz da öz tarapynan zamanaui, balalardy jaqsy köretın adamǧa ainalumen qatar, paidasyn tigıze bılu kerek. Qysqaşa aitqanda, üiretu men üirenu brendke ainalǧan dūrys. Üiretetın jäne üirenuşı adamnyŋ rölı kez kelgen basqa adamnan joǧary bolu kerek. Osy rette memlekettıŋ ışınde tüsındıru jūmystary jürgızılgenı jön.
Nūr-Sūltanda mūǧalım jetıspeuşılıgınıŋ köp ekenı baiqalady. Sebebı elordada denı dūrys pedagogikalyq oqu orny joq. Pedagogikalyq mamandyqty oqytatyn oqu oryndarynyŋ infraqūrylymy öte älsız. Osyny bız eskermei kelemız
Nūr-Sūltanda mūǧalım jetıspeuşılıgınıŋ köp ekenı baiqalady. Sebebı elordada denı dūrys pedagogikalyq oqu orny joq. Pedagogika mamandyǧyn oqytatyn oqu oryndarynyŋ infraqūrylymy öte älsız. Osyny bız eskermei kelemız. Mysaly, Nazarbaev universitetterıne qarjyny aiamai salyp jatyrmyz ǧoi. Basqa sala mamandaryna qalai qarajat bölsek, ūstazdardyŋ daiyndaluyna da sondai qarjy bölınuı kerek. Ol üşın memleket tarapynan arnaiy jospar men daiyndyq qajet. Osy mäselege Prezidenttıŋ nazaryn audartatyn uaqyt keldı dep oilaimyn. Elordada mūǧalımderdı daiarlauǧa mūqtajdyq bar. Jaŋa zamanǧa sai 30 myŋ mūǧalım daiarlansa, bılım sapasy artady. Osylaişa mektep tülekterı de pedagogikany taŋdai bastaidy. Al mūǧalım mamandyǧyn oqytatyn oqu oryndary naryqqa şyqsa, ekonomikamyzǧa oŋ äser beredı. Barlyǧy bır-bırımen bailanysty närse ǧoi. Bız älı män bermei kelemız.
Aiatjan AHMETJAN, Qaiym Mūhamedhanov atyndaǧy №90 gimnaziia
direktory, PhD himik:
– Şynymdy aitsam, bızdegı pedagogika mamandaryn oqytatyn oqu oryndaryna köŋılım tolmaidy. Soŋǧy 2-3 jylda osy saladaǧy universitetterdıŋ sanyn azaityp, sapa talap etılıp jatqany quantady, ümıttendıredı. Olardyŋ sapasyn arttyru üşın eldegı üzdık mekteptermen özara bırlese jūmys ısteitın jaŋa tiptı pedagogikalyq universitetter qūru kerek. Üzdık mekteptermen, bılım akademiiasymen bırlese otyryp, arnaiy baǧdarlamalaryn jasau kerek. Būl – eldegı ışkı köşı-qonnyŋ, beibereketsızdıktıŋ nätijesı. Olqylyqty joiu üşın, bırınşıden, öŋırlerdegı bılım sapasyna köŋıl bölu, materialdyq şart jaǧdaiyn zamanui deŋgeige jetkızu kerek. Sebebı balasyna sapaly bılım ızdep jūrt qalaǧa aǧylmauy kerek. Ekınşıden, oblystardy damytu kerek. Qalaǧa köşu prosesı tek Nūr-Sūltanǧa köşu bolmauy tiıs. Būl mäsele barlyq oblys, qala damysa, ışkı köşı-qon rettelse ǧana şeşıledı. Jalpy osy mäsele būǧan deiıngı pedagogika mamandyqtaryna eŋ naşar oquşylar baratyn jüienıŋ saldarynan tuyndap otyr. Bıraq soŋǧy üş jylda jaǧdai müldem özgerdı. Qazır mūǧalımdıkke üzdık oquşylar baratyn jaǧdai qalyptasty. Būl, sözsız, nätije beredı. Pedagogika mamandyǧyn kım körıngen, tıptı tehnikalyq, biznes baǧytyndaǧy universitetterdıŋ oqytyp ketkenınıŋ nätijesınde sauatsyz mūǧalımderdıŋ köptıgı tuyndap otyr. Pedagogikalyq baǧyttaǧy jaŋa tūrpatty Nazarbaev universitetı deŋgeiındegı ūlttyq pedagogikalyq universitet kerek.
Qaiyrbek KEMEŊGER, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı qazaq
ädebietı kafedrasynyŋ meŋgeruşısı:
– Elordada jeke pedagogikalyq institutty aşu kerektıgı jaiynda äŋgıme köpten berı aitylyp keledı. Tegınde, onyŋ da oŋ nätijesı boluy mümkın. Qazırgı uaqytta pedagogika mamandyǧyn bızdıŋ L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı, sondai-aq bırneşe jekemenşık oqu oryndary daiarlaidy. Jeke pedagogikalyq instituttyŋ aşyluy – qūzyrly ministrlık pen qala äkımdıgınıŋ şeşetın mäselesı. Bızdıŋ universitette aldaǧy oqu jylynan bastap pedagogika mamandaryn daiarlaityn pedagogika jäne sporttyŋ joǧary mektebı aşylady dep kütılude. Būl jerge oqu ornymyzdaǧy barlyq pedagogika mamandyqtary jinalyp, olardyŋ bılım beru baǧdarlamalaryna ädıstemelık pänder artady dep josparlanyp otyr.
Kez kelgen salada mamandyǧyn süietın, qyzmetınen ruhani läzzat alatyn, sol üşın tiıstı deŋgeide jalaqy tauyp, materialdyq qoldau köretın bılımdı de bılıktı adamdar jūmys ısteuı kerek. Sonda qoǧam köşı ılgerı basady, memleket damidy, halyqtyŋ jaǧdaiy jaqsarady. Osy oraida qoǧamda orny bölek, bäsı biık tūratyn mamandyq iesı – mūǧalımderge soŋǧy uaqytta memleket tarapynan jasalǧan qoldauǧa, materialdyq jaǧdaiyn jaqsartuǧa ıstelıp jatqan igılıktı şaralarǧa quanamyz. Şynyn aitu kerek, osy uaqytqa deiın bızde zaŋger men ekonomist bolamyn degen jastar köp bolǧany şyndyq. Būl oraida būl mamandyqtardyŋ märtebesın tömendetpeimız. Degenmen mūǧalım boluǧa sol mektep bıtıruşılerdıŋ köbı qūlşynbaǧany da ras. Mamandyq daiarlaudaǧy sapa jönınde söz qozǧaǧanda, özge oqu oryndary turaly aitu qiyn. L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı daiarlaityn «Qazaq tılı men ädebietı» bılım beru baǧdarlamasy «Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasynyŋ 2021 jylǧy reitingısınde 36 oqu orny arasynda bırınşı oryn aldy. Būl rette tülekterdıŋ jūmysqa ornalasuy, ortaşa jalaqysy, t. b. saraptamalyq baǧalaular men körsetkışter boiynşa taldau jasaldy. Iаǧni aldaǧy kezde osy tülekter arasynan mamandyǧyna berılgen joǧary bılıktı mūǧalımder şyǧady dep senemız. Älbette, elordanyŋ damuy, qaladaǧy halyq sanynyŋ artuy bilık tarapynan qatal qadaǧalanuda, soǧan sai josparly jūmystar jürgızılude dep bılemız. Būl oraida jaŋadan tūrǧyzylyp jatqan tūrǧyn üi keşenderdıŋ, yqşam audandardyŋ maŋaiyndaǧy köşenıŋ qanşa baǧytty bolatynyn eskeretındei, sol töŋırekke salynatyn jaŋa mektepter sany, olardyŋ materialdyq-tehnikalyq jaǧynan qamtamasyz etıluı jäne eŋ bastysy – sol oqu ornyna mūǧalımderdıŋ qajettılıgı mäselesı oŋtaily josparlanuy kerek dep sanaimyz. Astanadaǧy mektepterge mūǧalımder jetıspeidı degendı estimız. Onda da jeke pänder boiynşa dep bılemız. L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı daiarlaityn «Qazaq tılı men ädebietı» mūǧalımderıne keiıngı jyldarda qala mektepterınde oryn köp dei almaimyz. Byltyrǧy jazdyŋ özınde bıtırgen qanşama şäkırtımız elorda mektepterıne bos oryn bolmauyna bailanysty ornalasa almady. Soǧan qaraǧanda, däl qazaq tılı men ädebietı mūǧalımderıne oryn köp deuge negız joq.
P.S: Jyl saiyn memleket tarapynan bölınetın granttyŋ 8 myŋnan astamy pedagogika salasyndaǧy mamandyqtarǧa tiesılı. Būryn pedagogika mamandyǧyna tömen ball jinaǧan ümıtkerler tapsyratyny jiı aitylatyn edı. Qazır tömen ball jinaǧandar emes, pedagogikany şyn taŋdaǧan oquşylar grantqa ie bolyp jatyr. «Jaqsy mūǧalım bärınen de qymbat» ekenın eskersek, sapaly pedagogtardy daiarlauda arnaiy instituttyŋ bolǧany dūrys. Sapaly bılım jaqsy mamannyŋ qalyptasuyna sebepker. Al bılımdı ūrpaq köbeise, el mereiı de biık bolmaq!
Aizada Jaiyqqyzy
