Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev aitqandai, biyl Joşy ūlysynyŋ 800 jyldyǧyn atap ötemız. Būl ūlt tarihynyŋ myŋjyldyq jylnamasyn qaita zertteuge jol aşady. Joşy ūlysy negızınde qūrylǧan Ūlyq ūlys pen Qazaq handyǧynyŋ sabaqtastyǧy turaly söz etkende eŋ bırınşı oiymyzǧa Qasym han tüsedı. Endeşe mereilı datamen bırge Qasym handy ūlyqtau maŋyzdy mındet dep oilaimyz.
– Qasym hannyŋ bilıgı Şyǧys Deştı Qypşaq dalasyna keŋ tarap, būrynǧy Joşy jäne Şaǧatai ūlysy aumaǧyndaǧy eŋ küştı memleketke ainaldy. Qazaq handyǧynyŋ ışkı saiasi jaǧdaiy tūraqtanyp, aimaqtaǧy kürdelı saiasi üderısterde şeşuşı röl atqardy. Ol Mauerennahrdaǧy saiasi jaǧdaidy tūraqtandyruǧa yqpal etıp, Astrahan, Qyrym handyǧymen diplomatiialyq bailanys ornatyp, oŋtüstıkte Türkıstan, Sauran, Syǧanaq jäne taǧy basqa qalalardy maŋyzdy sauda-ekonomikalyq ortalyqqa ainaldyryp, şekarany soltüstıkte Sıbırge, batysta Edıl özenıne deiın jetkızdı. Halyqtyŋ bereke-bırlıgın arttyruda «Qasqa jol» zaŋdar jinaǧyn jariialap, qoǧamǧa ortaq qūndylyqtar ūsyndy. Būl memleket retınde alǧa ılgerıleude şeşuşı röl atqardy. Endeşe Joşy ūlysy turaly söz etkende Qasym hannyŋ tūlǧasyn därıpteu maŋyzdy, – dedı tarihşy Jambyl Artyqbaev.
Joşy ūlysynyŋ zaŋdy mūragerı sanalǧan Qasym han Qazaq handyǧyn ırgelı ūlysqa ainaldyrdy. Osy tūrǧydan qaraityn bolsaq, bız Qasym handy qalai tanyp jürmız? Būl sūraqqa naqty jauap beru qiyn.
Bıletınımız, 2022 jyly jaryq körgen «Ūly dala taŋy» atty tarihi filmınde Qasym hannyŋ tūlǧasyn köruge bolady. Almaty, Atyrau jäne Qyzylorda qalasyndaǧy köşege aty berıldı. Handy nasihattaityn özge atributtardy körıp tūrǧan joqpyz. Qaibır jyly elorda törınen Qasym hanǧa köşe berıledı dep aitylǧan edı. Bıraq jabuly qazan jabuly küiınde qaldy.
Şyn mänınde, handar instituty – eldıktıŋ temırqazyǧy. Tarihşylar eldıktıŋ ūiytqysy bolǧan handar bilıgı Joşy hannan bastalatynyn, al Qasym hannyŋ atalary Jänıbek, Baraq, Orys handar Aq Orda men Altyn Ordanyŋ bileuşılerı bolǧanyn däiekteidı.
Qazırgı Aqorda Joşy handy jäne Joşy ūlysyn därıpteudı ūstyn ettı. Alaida ūlttyŋ ūiytqysy bolǧan handar institutyna män beru jaǧy kemşın syndy. Būl oiymyzdy ädebietşı-ǧalym Saǧymbai Jūmaǧūl quattap:
– Tarihi tūlǧalardyŋ bolmys-bıtımın jas ūrpaqtyŋ sanasyna sıŋıru – ūlttyq ideologiianyŋ bır qūraly. Qoǧam tūtastyǧyn saqtauda, Otan qorǧauda Qasym hannyŋ sıŋırgen eŋbegı zor. Hanǧa qoiylǧan eskertkış elordanyŋ sän-saltanatyn eselei tüsedı. Al onyŋ esımıne berılgen köşenıŋ rämızdık män-maǧynasy bolady. Tıptı ūly hannyŋ atymen atalatyn memlekettık nagrada berudıŋ de oraiy bar, – dedı.
2010 jyly Kerei men Jänıbek handarǧa eskertkış boi köterıp, Tūŋǧyş Prezident mūrajaiy aldyndaǧy saiabaqta qoiyldy. Sol jaǧalauda 5,8 myŋ metrge sozylǧan daŋǧylǧa qos hannyŋ esımı berıldı. Odan bölek, Abylai jäne Kenesary hannyŋ esımımen atalatyn köşenı jäne soŋǧy hannyŋ Esıl jaǧalauyndaǧy eskertkışın köruge bolady.
Äzırge Qazaq handyǧyn kemelıne keltırıp, öz zamanynda quaty tasyp, aibyny asqan Qasym han, Haqnazar han, Täuke han eskerusız qaluda. Bälkım, Jaŋa Qazaqstan tūsynda Qasym hannyŋ tūlǧasyna laiyqty baǧa berıletın bolar.
