Bız ötken aidyŋ basynda «Astana aqşamy» gazetınde «Tamaqtan töngen qauıp» (№4 (4592) 11.01.2024) degen taqyryppen Qytaidan äkelıngen balalar densaulyǧyna qauıp töndıretın zalaldy taǧamdardan saqtanu turaly dabyl qaqqan edık.
Jaqynda osy mäselenı Senat Deputaty Bibıgül Jeksenbai Senattyŋ plenarlyq otyrysynda köterıp, «qoqys taǧamdar» boiynşa Ükımetke depualtyn tattyq saual joldap, naqty ūsynystar bıldırdı. Mıne, būl atalǧan mäselege bilık ökılderınıŋ de nazar audara bastaǧanyn körsetedı.
Qaptamasynda memlekettık tılde nemese resmi tılde jazylǧan eşqandai nūsqaulyǧy joq, kelu qainary belgısız taǧamdardyŋ elımızdıŋ azyqtülık bazaryna jalbyzbalap kırıp, jaŋbyrdan keiıngı saŋyrauqūlaqtai köbeiıp bara jatqanyna bıraz uaqyt boldy. Ony tekserıp, qadaǧalap jatqan Ükımet bolmaǧan soŋ, satuşylar ony ülken sauda bazarlarynda aşyq sata bastady. Al şyn mänınde būl önımderdıŋ qūramynyŋ zalaldy ekenın bylai qoiǧanda, ol ekı bırdei zaŋdy belden basyp tūr. Bırınşıden, būl taǧamdardyŋ qaptamasynda elımızdıŋ zaŋdarynda belgılengen talaptarǧa sai keletın tüsındırmesı joq. Tamaq önımderın, onyŋ ışınde importtyq tamaq önımderın taŋbalauǧa qoiylatyn talaptar Keden odaǧynyŋ «Tamaq önımderın taŋbalau bölıgınde» tehnikalyq reglamentıne (KO TR 022/2011) säikes keluı tiıs. Önımnıŋ tūtynu qaptamasynda: tamaq önımderınıŋ atauy, qūramy, sany, daiyndalǧan künı, jaramdylyq merzımı, saqtau şarttary, daiyndauşynyŋ atauy jäne ornalasqan jerı, paidalanu jönındegı ūsynymdar jäne (nemese) şekteuler, taǧamdyq qūndylyq körsetkışterı, gendık – türlendırılgen organizmderdıŋ boluy turaly mälımetter, Keden odaǧyna müşe memleketterdıŋ naryǧyndaǧy önım ainalymynyŋ bıryŋǧai belgısı körsetıledı. Mūndai aqparat Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık tılınde boluǧa tiıs, qysqaşa ǧana mälımettı orysşa jazyp qoia saluǧa da bolmaidy. Ekınşıden, būl taǧamdar kedennen zaŋdy jolmen emes, köleŋkelı jolmen ötkızılgen. Iаǧni ol taǧamdarda kedennen zaŋdy türde importtalǧanyn rastaityn eşqandai kuälık joq. Demek, būl – äldekımderdıŋ köleŋkelı biznesı. Mümkın olar aldaǧy uaqytta daiyn saudasynan aiyrylyp qalmau üşın qajettı qūjattaryn tolyqtap, qaptamasyna qazaqşa tüsındırme jazyp, satuǧa tyrysatyny anyq. Äleumettık jelıde şetelden importtalatyn tauarǧa aqşasyn tölese, jyldam sertifikat aluǧa kömektesemız degen jarnama da az emes. Demek, «qaptamasynda memlekettık tılde jazylǧan tüsındırmesı bolu kerek» degen talappen ǧana mäsele şeşılmeidı. Ol kerısınşe satuşylar men deldaldardyŋ jeŋ ūşynan jalǧasuyna, jemqorlyqtyŋ asqynuyna jol aşuy mümkın. Sondyqtan Kedendık baqylauşy organdardan syrt, Qazaqstan Respublikasy Sauda jäne integrasiia ministrlıgı men Densaulyq saqtau ministrlıgı de būl mäselege basa nazar audaruy kerek. Äsırese, Densaulyq saqtau ministrlıgı şetelden engızılgen azyq-tülıkterdıŋ qūramyn, sapasyn elımızde qaitalai tekserıp, anyqtap otyrudy ädetke ainaldyruy tiıs. Äitpegende, aqşaǧa qūnyqqan satuşylar zalaldy taǧamdardyŋ qaptamasyn talapqa sai «qatyryp» jasap, sata beruı mümkın.
Onyŋ üstıne, qazır mūndai zalaldy taǧamdar äleumettık jelı arqyly da saudalanyp jatyr. Äleumettık jelı arqyly tapsyrys berseŋ, Qytaidan bır aptaǧa jetpei aldyryp beretın jekeler de, tasymal kompaniialary da az emes. Taǧam jarnamasyna qatysty talaptardy qaiyryp qoiyp, Qytaidyŋ «qoqys taǧamdaryn» tamaǧy jyrtylǧanşa nasihattap jürgen blogerler de köp. Sondyqtan būl mäselege bailanysty Densaulyq saqtau ministrlıgı elımızdıŋ tiıstı organdarynyŋ tekseruınen ötpegen taǧamdardy äleumettık jelı arqyly satuǧa qataŋ tyiym salu şaralaryn da qabyldau kerek. Onsyz bız zalaldy taǧamdar saudasyna tosqauyl qoia almaimyz.
Azyq-tülıktıŋ qauıpsızdıgı – bır el azamattarynyŋ densaulyǧynyŋ basty kepılı. Sondyqtan būl mäselege bilık te, halyq ta basa nazar audaruy kerek. Äsırese, halyq bolyp qauymdasyp, jūrt bolyp jūmylyp, ziiandy taǧamdardy satuǧa tosqauyl qoisaq, zalaldy taǧamdardyŋ elımızge kıretın jolyn kesu qiyn emes. Ol üşın halyq qoqys taǧamdardyŋ adam densaulyǧyna zalaldy ekenın jete tüsınıp, ony satyp aludan bas tartsa, ötpeitın taǧamdy eşkım de saudalamaidy. Osy tūrǧydan alǧanda, keibır öŋırlerde ūstazdardyŋ şetelden engızılgen ziiandy taǧamdar jaily oquşylarǧa tüsındırıp, ony betaldy jemeuge şaqyrǧany; ata-analardyŋ mektep töŋıregındegı düken qojaiyndarynan elımızdıŋ qatysty zaŋ talaptaryna sai kelmeitın, kelu qainary belgısız taǧamdardy satpaudy talap etkenı qūptarlyq bastama dep oilaimyz.
