Keşe üş künge sozylǧan VII Astana ekonomikalyq forumynyŋ aiasynda ötken daǧdarysqa qarsy düniejüzılık konferensiiaǧa QR Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev qatysyp, baiandama jasady. «Soŋǧy tüienıŋ jügı auyr» demekşı, üş kündık jiynnyŋ Elbasy qatysqan negızgı basqosuyna Bolgariianyŋ 1997-2002 jyldardaǧy basşysy, Ǧalamdyq dialog jäne yntymaqtastyq ortalyǧynyŋ (CGDC) prezidentı Petr Stoianov jetekşılık jasady. Konferensiianyŋ basynda ol elordada ötıp jatqan forumnyŋ ǧalamdyq problemalardy şeşu jolynda oŋ yqpal tanytatynyna senımdı ekenın aitty.
«Aldymen Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevqa alǧysymdy bıldırgım keledı. Ol osy şaranyŋ ötuıne qoldau körsetıp, dünie jüzındegı adamzat taǧdyryna bei-jai qaramaitynyn däleldedı. Osy jetı jyl ışınde forumǧa älemnıŋ köptegen elderınen 40 myŋǧa juyq adam qatysty. Olardyŋ bärı bırdei ortaq mekenımız bolyp tabylatyn jer şaryndaǧy jahandyq mäselelerdıŋ şeşıluıne bır adamdai atsalysty. Ekonomikalyq jäne saiasi şielenıster turaly pıkırler almasyp, qiyndyqtarǧa qarsy tūra bıldı. Degenmen, basymyz qanşa ret qosylsa da, älı de jauaby jūmbaq küiınde qalyp otyrǧan mäselelerdıŋ bary anyq. Solardyŋ bırı – ekonomikalyq daǧdarys. Ol bügıngı künı küllı adamzattyŋ bas auruyna ainalǧan. Soŋǧy kezderı tūrmys jaǧdaiy qarqyndy türde damyǧan elderdıŋ özınen kerı ketuşılıktı baiqauǧa bolady. Şikızat öndırısı bäseŋdep, jūmyssyzdyq beleŋ aldy. Osynyŋ bärı ekonomika salasyn dūrys rettemeudıŋ äserınen bolyp otyr.
Sonyŋ kesırınen türlı elderde äleumettık qaqtyǧystar oryn alyp, tūraqtylyqqa ziian keltırude. Sondyqtan, är memleket jeke-dara emes, basqalarmen de sanasu arqyly ekonomikalyq retteulerdı jüzege asyru kerek» degen Petr Stoianov Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ Sankt-Peterburg qalasynda ötken «Ülken jiyrmalyq» sammitınde «G-Global» jobasyn ūsynǧanyn, qazırgı uaqytta onyŋ dūrys baǧyt ekenın alǧa tartty. Būdan bölek, Bolgariianyŋ eks-prezidentı forumnyŋ älemdık deŋgeidegı dialog ötkızıp tūrudyŋ taptyrmas alaŋyna ainalǧanyna quanatynyn bıldırdı.
Būdan keiın mınbege Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev köterılıp, forumnyŋ negızgı maqsaty men Qazaqstannyŋ damu baǧytyna bailanysty äŋgıme qozǧap jäne Qazaqstannyŋ jahandyq problemalarǧa köz jūma qaramaityny turaly baiandady. Sondai-aq, Memleket basşysy forumnyŋ öŋırlık pıkırtalas alaŋynan halyqaralyq ekonomikalyq deŋgeidegı aituly oqiǧaǧa ainalǧanyn atap öttı.
«Forumnyŋ ūsynystary men ideialary Qazaqstannyŋ 2013 jylǧy qyrküiekte ötken «Ülken jiyrmalyq» sammitıne qatysuy kezınde aityldy. 4 millionnan astam paidalanuşy qatysatyn «G-GLOBAL» jahandyq dialogy jönındegı virtualdy alaŋ tabysty jūmys ısteude. Bügıngı forum auqymy keŋdıgımen erekşelenedı, ol 150 elden kelgen 10 myŋ qatysuşynyŋ basyn qosty. BŪŪ qoldauymen Astana forumy aiasynda Daǧdarysqa qarsy Ekınşı düniejüzılık konferensiia öttı» dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Elbasy taǧy bır sözınde jahandyq eŋ auyr qarjy-ekonomikalyq daǧdarysty jaŋa ǧana basynan ötkergen älem taǧy da qaita qūldyrauǧa ūşyrauy mümkın ekenın aitty.
Memleket basşysy älemnıŋ keibır elderınde bolyp jatqan saiasi qaqtyǧystarǧa oŋ qabaq tanytpaitynyn aita kele, «Qazaqstan äsırese jetekşı derjavalardyŋ jahandyq iadrolyq qauıpsızdık mäselelerı jönındegı dialogynyŋ toqtap qalu yqtimaldyǧyna alaŋdauly. Ol iadrolyq qauıptı azaitu baǧytyndaǧy soŋǧy on jyldaǧy jetıstıkterdı joqqa şyǧaruy mümkın. Bızdı Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymynyŋ Ukrainadaǧy qaqtyǧysty şeşudegı därmensızdıgı alaŋdatpai qoimaidy. Mūnyŋ bır sebebı – 2010 jylǧy Astana sammitınen keiın de EQYŪ-yn reformalau jönındegı äŋgımege ūiymnyŋ basşylyǧy körsetıp otyrǧan saiasi nemqūrailylyq» dedı.
Sonymen qatar, Qazaqstan Prezidentı bügınde keibır elder ötken ǧasyrlardan mūraǧa qalǧan, dau-janjaldy şeşude küş qoldanu ädısterın terıs körmeitınıne alaŋdauşylyq bıldırdı.
«Būl basqalar üşın de qauıptı qūbylys bolyp tabylady, memleketaralyq daulardy şeşu mäselesınde ädıletsızdık formalaryna jol bergenderdı baiqap jürmız. Qazaqstan sanksiialyq saiasatty qoldanudyŋ ıs jüzınde jahandyq auqymda erkın sauda jäne naryq qaǧidattaryn joqqa şyǧaratynyna alaŋdauşylyq bıldıredı. Mūndai täjıribe halyqaralyq qarym-qatynastarda eşqaşan ūtymdy bolmaǧanyn aita keteiın. Ol jahandyq ekonomikalyq ösımdı anyq şekteidı, jahandyq ädılettı energetikalyq jüienı qalyptastyruǧa kedergıler tuǧyzady» degen Nūrsūltan Nazarbaev älemdık qūrylymnyŋ jaqsaruyna degen ümıtterge qaramastan, HHI ǧasyrdyŋ basy qauıpter men jaŋa syn-qaterlerge toly bolyp şyqqanyna jıtı nazar audardy.
«Qazırgı uaqytta alty jyl būryn bastalǧan qarjy daǧdarysy joiylyp bıtken joq. Kerısınşe, jyldar ötken saiyn auqymy ūlǧaiyp, ziiany artyp keledı. Al adamzat älemdık damudyŋ mülde jaŋa jobasyn kütude. Osy turaly men 2009 jyly-aq «Daǧdarystyŋ kıltı» jäne «Besınşı jol» degen maqalalarymda aşyq aitqan edım. Būl soŋynan jaŋa älem paida boluy tiıs, älemdık ösudıŋ eskı ülgısınıŋ daǧdarysy ekenın uaqyttyŋ özı-aq körsetıp otyr. Bız sonyŋ qarsaŋynda tūrmyz» dedı Elbasy.
Söz soŋynda Nūrsūltan Nazarbaev būl forum älemdegı inkliuzivtık ösudı damytu men oǧan jaǧdai jasau turasyndaǧy halyqaralyq pıkırtalasqa öz ülesın qosatynyna senım bıldıretının jetkızdı. Sonymen qatar, ekonomikalyq forumnyŋ barlyq qatysuşylaryna jemıstı jūmys tıledı.
Qazaqstan Prezidentınen keiın Malaiziia memleketınıŋ premer-ministrı Nadjip Abdul Razak forum qatysuşylaryna arnap söz söilep, «Soŋǧy 30 jyldyŋ ışınde jahandanu qarqyny barynşa üdei tüskenı belgılı. Jūmyssyzdyq deŋgeiı tömendep, kedeişılıkpen küres şaralary küşeitıle tüstı. Mūnymen qatar, jahandyq ekonomika bır-bırımen tyǧyz qarym-qatynas ornata bıldı. Bıraq jahandyq deŋgeidegı qauıp-qaterlerdıŋ aldyn orap, olarǧa qarsy küres jürgızuımız qajet. Ekonomikanyŋ negızgı tetıkterı bırlese otyryp, älemge ortaq naryqtyŋ şamadan tys bylyqqa batuyna jol bermeuı tiıs. Iаǧni, boluy mümkın jaǧymsyz jaǧdailardyŋ aldyn aluymyz kerek. Būl rette jahandyq ekonomikanyŋ Aziia täjıribesınen mol ülgı aluyna mümkındıgı bar ekenın basa aitqym keledı» dedı. Onyŋ aituynşa, jahandanudyŋ terıs yqpaly mol boldy. Sol sebeptı, ekonomikalyq mäselelerdı şūǧyl arada bırlese otyryp şeşu kerek.
Alqaly jiyn barysynda BŪŪ Bas hatşysy Pan Gi Mun forumǧa qatysuşylarǧa arnap beinejoldau arqyly söz arnady. Ol öz sözınde «Älemdık ekonomika alty jyl būrynǧy jylǧy qarjylyq daǧdarystan keiın aqyryndap qalpyna kelude. BŪŪ-nyŋ ekonomikalyq boljamyna sensek, bärı jaqsy. Degenmen, älı künge deiın köptegen kürdelı mäseleler bar. Äsırese, jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyq bärımızdı alaŋdatady. Osy rette, men ükımetterdı tūraqty damudy qamtamasyz etu üşın jūmys oryndaryn qūruǧa baǧyttalǧan ıs-şaralardy qabyldauǧa şaqyramyn» dep bügıngı taŋda BŪŪ özara bailanysty negızgı üş basymdyqty aiqyndap otyrǧanyn jetkızdı.
«Bırınşısı – kedeilıkpen küres jäne ömırdı saqtap qalu maqsatyn jüzege asyru bolsa, ekınşısı – 2015 jyldan keiıngı damudyŋ jahandyq kün tärtıbın qalyptastyru. Al, üşınşı basymdyq klimattyq özgerıs salasynda kelısım qabyldauǧa baǧyttalǧan. 23 qyrküiekte Niu-Iork qalasynda klimat mäselelerıne arnalǧan sammit ötkızudı josparlap otyrmyz» dedı BŪŪ Bas hatşysy.
Būdan bölek, jalpy otyrys barysynda älemdık qarjy-ekonomikalyq daǧdarys auanyndaǧy özektı qauıp-qaterlerge qarsy tūru tetıkterıne qatysty öz közqarastaryn BŪŪ Ekonomikalyq jäne äleumettık keŋesınıŋ prezidentı Martin Saidik jäne Nobel syilyǧynyŋ laureaty Muhammad Iýnus ortaǧa saldy.
Nūrislam QŪSPANǦALİ
