Memlekettık mekemelerdıŋ halyqpen aşyq jūmys ısteuı, dialog qūruy nege dūrys jolǧa qoiylmaidy? Būl mäselenı el Prezidentı jyl saiynǧy Joldaularynda, Parlament ötkızgen mäjılısterde de qadau-qadau mäsele retınde ünemı aityp jür. Osyǧan orai, «Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» nemese «Estitın memleket» atty tūjyrymdamalar qabyldanǧany da belgılı.
Memleket basşysynyŋ būl tūjyrymdamasy köptegen mäselege qozǧau salyp, qalyŋ el tarapynan qoldau tapqany belgılı. Iаǧni bilık būqaraǧa barynşa jaqyn boluy kerek. Şeneunıkter aldyna kelgen adamǧa şekesınen qaramai, qaita mäselesın şeşıp beruge ūmtyluy tiıs. Prezident Joldauynda aitylǧan pıkırdı, mıne, osy ekı auyz sözge syidyruǧa bolady.
Halyqtyŋ sözın kım estidı?
«Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasynyŋ basty maqsaty bilık pen halyq arasynda konstruktivtı dialog ornatu bolsa, qoǧamdaǧy aşyqtyq, adamdardyŋ mūŋ-mūqtajyna jedel türde nazar audaru – basty basymdyqtyŋ bırı. Sifrlandyru däuırınde, elektrondy Ükımet qarqyndy damyp jatqan kezde būl ıs keşeuıldemeitın şyǧar degen ümıtte bolǧanymyz ras. Tūrǧyndardyŋ köp bölıgı solai oilady. Memlekettık organdar men olardyŋ ökılderı, basşylary äleumettık jelıde öz paraqşasyn jedel aşyp, tanymal toptarǧa tırkelıp, tıkelei efirge jappai şyǧuy baiqaldy. Tıkelei efirdegı keibır özektı saualdaryna tūrǧyndar äp degennen jauap ala alǧan joq, memlekettık qyzmetşıler köbıne resmi türde sūranys jıberu keregın alǧa tartty. Jekege keletın sūraqtar köbıne jauapsyz qalatyn. Būl tendensiia älı de jalǧasyp otyr.
Azamattardyŋ qūqyqtyq sauattylyǧy qandai deŋgeide?
Jalpy, azamattar men zaŋdy tūlǧalardyŋ ötınışterın qaraudyŋ tiımdılıgın arttyru – elımızdegı prokuraturanyŋ basty nazarynda. Öitkenı soǧan qarap halyq memlekettık bilık organdarynyŋ qyzmetınıŋ tiımdılıgıne baǧa beredı. Azamattar men zaŋdy tūlǧalardyŋ ötınışterı – būl zaŋdylyqtyŋ eŋ obektivtı körsetkışı ekenı barşaǧa mälım.
Elımızde qoldanystaǧy zaŋdar şeŋberınde memlekettık organdardyŋ aqparattyq jäne köpşılıkpen bailanys jūmystary jaqsy jolǧa qoiyluy tiıs edı. Būl resmi organnyŋ aşyqtyǧyn, pärmendılıgı men jariialylyǧyn, bedelı men märtebesın nyǧaitudaǧy baspasözdıŋ maŋyzdy ekenıne taǧy köz jetkıze tüsemız. Aldaǧy uaqytta da bilık BAQ-pen bailanysty jaqsartuǧa mındettı. Al endı azamattarymyz öz qūqyqtaryn qanşalyqty bıledı, olar qūqyqtyq sauattylyq degendı qalai tüsınedı? Degenge kelsek, qūqyqtyŋ adamdar arasyndaǧy qoǧamdyq qatynasty jaqsartu üşın, rettep, jüielep otyru üşın jasalǧanyn bılemız. Al qūqyqtyq sauattylyq – özıŋızdıŋ jäne özgenıŋ qūqyǧyn, zaŋ şeŋberındegı mındetterı men mümkındıkterın bılu jäne ony ornymen dūrys jüzege asyru.
– Barynşa öz mındetterımdı, qūqyǧymdy bıluge tyrysamyn. Iаki äleumettık jelıde azamattardyŋ qūqyqtary jaily jazylsa oqyp, este saqtap alamyn. Alaida qūqyqtyq sauattylyǧymdy 20-30% dep baǧalar edım. Şyny kerek, bızdıŋ qoǧamda qūqyqtyq sauattylyq asa bır joǧary emes. Mektepterde qūqyq sabaǧy ötkenımen, ol jerde sabaq qūqyqqa qaraǧanda bır tarih ıspettı, sabaq köbınese zaŋ turaly öz pıkırın bıldırgen oişyldyŋ ömırbaiany men qanatty sözderın oqu arqyly jüzege asyrylady. Äleumettık jelıge kırıp öz qūqyqtarymdy oquǧa tyrysqan kezderım bolǧan. Alaida tüigenımnen tüsınbegenım köp boldy. Tym ǧylymi-teoriialyq tılde jazylǧan, – deidı Äigerım atty astanalyq oqyrman redaksiiaǧa kelgenınde.
Būryndary baspasözdıŋ pärmendılıgın bilıktıŋ baspasözdı uaqytynda oqyp, kemşılıktı tez arada tüzetuınen körınetın. Gazet betterınde, telearnalarda körsetılgen kemşılıkter köpşılıktıŋ talqysyna tüsıp, olqylyqtar aitylyp, synnan qorytyndy şyǧarylatyn, tıptı şeneunıkter oryntaǧynan aiyrylyp jatqan oqiǧalar jiı kezdesetın
– Qūqyqtyq sauattylyq är adamǧa kerek. Äsırese, qazırgı zamanda. Sebebı qazır barlyq jerde zaŋ üstemdık etedı. Zaŋ jürgen jerde är adamnyŋ qūqyǧy qosa jüredı. Barlyq adam teŋ qūqyly. Eşkımnıŋ eşkımge zäbır körsetuge, älımjettık jasauǧa qūqy joq. Būl – är adam bıluı kerek bolǧan qūqyqtyq sauattylyqtyŋ älqissasy. Sonymen taǧy nenı bıluımız kerek degende, mynalardy eskergen jön. Elımızdegı är tūrǧyn tegın orta bılım aluǧa, tegın medisinalyq tekserısterden ötuge qūqyly. Būl – memlekettıŋ öz azamattaryna jasaǧan düniesı. Äleumettık jelıge köz salsaŋ, eŋbekaqysyn ala almaǧan, orynsyz ornynan quylǧan nemese tegın alatyn qyzmetın aqy tölegen, taǧysyn taǧy türlı şaǧymdar jeterlık. Būl jerde adamnyŋ qūqyǧy taptalyp jatyr. Adam öz qūqyn qorǧau üşın de zaŋmen tanysyp, bolmasa zaŋgerlermen keŋesuı qajet, – deidı elordalyq Quandyq esımdı azamat.
Juyrda bır ärıptesımız jelıge jazady: «Elımızdıŋ eŋ ırı qalasynyŋ bırınde bır synypta bastauyş synyp oquşylaryna tegın tamaqqa paidalanu merzımınen 2 jyl ötıp ketken iogurt bergen… Negızı, Qazaqstan boiynşa tügel tekseru kerek. Jemqorlardan neşe türlı sūmdyq şyǧady» dep. Oǧan şulap, bilıktı dattaǧan esepsız kommentariiler kettı. Sonda jelıde otyrǧandardyŋ eŋ bolmasa bıreuı «atalǧan resmi organǧa arnaiy şaǧym jazyp, resmi hat joldau qajettıgın, şaǧym arnaiy tırkelmei, memorgannan jauap bolmaityndyǧyn» aitqan adam joq. Jelıde şulaidy da qoiady. Köpşılıktıŋ Zaŋdardy bılıp, öz qūqyn qorǧau jolynda bılıgı az, oǧan yqylasy da joq.
Mysaly, osy şaǧymǧa zaŋdy bılgen kısı bylai dep jauap qatuy kerek edı: «Jalpy, mektepter jūmysyn bastaǧan kezde sanepidqorytyndy alu qajet. Eger mektepke şaǧym bolǧan jaǧdaida, şaǧymdanuşy ata-ana faktınıŋ künın, uaqytyn belgılı bır qosymşa arqyly anyq jazyp, foto, videomaterialdy qosymşa tırkep, şaǧymdanuşy adam jeke kuälıgı men JSN-men resmi organǧa jaza alady». Ilgerıde osy salada jūmys ıstegendıkten, bar bılgenımdı kommentarii retınde jazuyma tura keldı. Bılgenıŋmen bölısu de – paryz.
Bilık BAQ-qa nazar audarsa…
Ünemı aityp jürgenımızdei, eldegı būqaralyq aqparat qūraldary bilık pen būqara arasyndaǧy altyn köpır boluǧa mındettı. Baq ataulynyŋ oryn alǧan kemşılıkterdı közge şūqyp körsetuı – būqara aldyndaǧy paryzy. Ony bilıktegılerdıŋ basym bölıgı jaqsy bıledı. Sondyqtan telearnalar men merzımdı basylymdardy qalt jıbermei qadaǧalap, bügıngı jaǧdaidyŋ qandai baǧyt alyp jatqanyna jıtı nazar audaryp otyrady. Ärine, bärı bırdei emes. BAQ-tyŋ mänı men atqaratyn rölın tüsınbeitınder lauazymdylar arasynda jeterlık. Olar üşın BAQ bosqa dalbaqtaǧan tobyr bolyp körınedı. «Aitady da qoiady, auyz özderınıkı ǧoi» degen ūǧymda ondailar. Osyndai taiaz oilaityndar köbıne saiasi jaǧynan sauatsyz bop keledı. «Bilık özımızdıŋ qolda tūrǧanda olar ne bıtıredı?» degen menmendık soqyr senımmen jüredı. Ondailar jan-jaǧynda oryn alǧan jaǧdaidyŋ kez kelgen kezde özgerıp ketu mümkın ekenın tüsınbeidı.
«BAQ turaly zaŋǧa» iek artsaq jurnalisterge aqparat aluǧa eşqandai kedergı jasalmauy kerek, oǧan qosa basylymda jazylǧan mäselege bailanysty jergılıktı oryndar jauap beruge mındettı. Öitkenı jurnalist jergılıktı bilıkten özı üşın nan, ia aqşa sūrap barǧan joq. Maqalada qoǧamdaǧy oryn alǧan kemşılıkter körsetılgendıkten, sonyŋ sebebın jäne ony tüzetudı oqyrman, iaǧni būqara bıluı qajet, ony talap etuge qūqyly. Bıraq, būl zaŋdylyq köp jaǧdailarda saqtalmaidy.
P.S: Qazır qaida ne aitylsa da, kım körsetılse de eşkımnıŋ janaiqaiǧa basy auyrmaityn bolyp aldy. Bedıreigen, bezbüirek qoǧamǧa ainalyp baramyz. Bärınen de osy qorqynyşty. Sondyqtan da, halyq qalaulylary zaŋdardy qabyldaǧanda da osy BAQ-ta jariialanǧan problemalardy joiu jolyndaǧy BAQ-tyŋ pärmendılıgıne qatysty da arnaiy baptar engızuı kerek ekenın ömırdıŋ özı körsetıp otyr. Örkeniettı elge ūmtylyp, demokratiialyq qoǧam ornatamyz desek, osy mäselege erekşe nazar audaru qajet-aq.
