Bügın barlyq mektepte soŋǧy qoŋyrau soǧylady. Elordada qanşa tülek bar, jazǧy demalysty mektep oquşylary qaida ötkızedı, 1 qyrküiekte Astanada qanşa mektep paidalanuǧa berıledı, qala kolledjderınde qandai mamandyqtar tapşy jäne basqa da özektı mäseleler turaly Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ basşysy Qasymhan SENǦAZYEV tılşılerımızge bergen ekskliuzivtı sūhbat barysynda äŋgımeledı.
MEKTEP QŪRYLYSY
– Qasymhan Senǧazyūly, biyl elordada qanşa jaŋa mektep salyndy jäne jaŋa oqu jylynyŋ basynda qanşa mektep paidalanuǧa berıledı?
– Astanada 263 myŋnan astam oquşyny qamtityn 175 orta bılım beru ūiymy, sonyŋ ışınde 102 – memlekettık mektepter, 66 – jeke, 7 respublikalyq mektep jūmys ısteidı. Jyl saiyn bas şahar halqynyŋ sany artyp keledı, säikesınşe mektep jasyna deiıngı jäne mektep jasyndaǧy balalar sany da köbeiude. Osyǧan orai astanalyq äkımdık tūraqty negızde mektepter salyp jatyr. Oryn tapşylyǧyna bailanysty qalada 8 üş auysymdy jäne 16 tyǧyzdalǧan mektepter jūmys ısteidı. Oquşy oryndarynyŋ tapşylyǧyn joiu maqsatynda ötken jyly 12 mektep salyndy.
Qazırgı uaqytta ekı auysymda 102 myŋ oquşynyŋ därıs aluyna arnalǧan 34 mektepte qūrylys jūmystary jürgızılude. Onyŋ 23-ı (şamamen ekı auysymda 64 myŋ orynǧa arnalǧan) jyl soŋyna deiın paidalanuǧa berıletın bolady. Būl mektepter barlyq audandardy qamtidy. Osylaişa, Esıl audanynda – 8 , Nūra audanynda – 6, Baiqoŋyr audanynda – 2, Saryarqa audanynda – 2 jäne Almaty audanynda 5 mektep salynady.
Jospar boiynşa 23 mekteptıŋ 18-ı qyrküiek aiynda jūmysyn bastaidy. Olardyŋ ışınde ūlttyq «Jaily mektep» jobasy aiasynda salynyp jatqan bılım beru obektılerı de bar. Jalpy, ūlttyq joba boiynşa 2024-2025 jyldary 90 myŋ oryndyq 24 jaily mektep salynady. Olardyŋ 15-ı elordadaǧy qarqyndy damyp kele jatqan Esıl jäne Nūra audandarynda ornalasady. 2028 jylǧa qarai ekı auysymdaǧy 200 myŋ oquşyǧa eseptelgen barlyǧy 80-nen astam mektep salu josparlanyp otyr.
SOŊǦY QOŊYRAU
– Biyl soŋǧy qoŋyrau saltanaty men tülekterdıŋ mektep bıtıru keşterı qalai ötedı?
– 2023-2024 oqu jyly biyl 25 mamyrda aiaqtalady. Mekteptıŋ 1-10 synyp oquşylaryna arnalǧan «Bılım – Otanyma» taqyrybyndaǧy bıryŋǧai synyp saǧattary 24 mamyrda ötedı. «Bırtūtas tärbie» baǧdarlamasy aiasynda bıryŋǧai synyp saǧaty ūiymdastyrylady. Mamyr aiynda «Yntymaq aiy» ailyǧy bastaldy. Onyŋ aiasynda bılım beru ūiymdarynda «Taza Qazaqstan», «İgı ıster», «Kanikulda kıtap oqiyq» jäne basqa aksiialar ötude. 11 230 mektep tülegı üşın 25 mamyrda soŋǧy qoŋyrau soǧylady. Būl rette animatorlardy, agenttıkterdı, jeke studiialardy tartuǧa, merekelık otyrystar ūiymdastyruǧa, jalǧa berıletın avtokölıktermen qala ışınde köşpelı ekskursiialar ötkızuge tyiym salynady. Sondai-aq, äkımşılıkter men pedagog qyzmetkerlerge aqşa jinauǧa jäne syilyqtar aluǧa tyiym salynady.
9 (10) synypqa arnalǧan qorytyndy emtihandar 29 mamyrdan 10 mausymǧa deiın 4 pän boiynşa ötedı. Būl synyptardaǧy oquşylar sany – 19 952. 11 (12) synyptarǧa arnalǧan memlekettık qorytyndy emtihandar 28 mamyrdan 11 mausymǧa deiın 5 pän boiynşa bolady. Mūndaǧy oquşylar sany – 11 230. Elorda tülekterıne attestattardy saltanatty türde tapsyru 14 mausymda ötedı.
QAUIPSIZDIKTI QAMTAMASYZ ETU
– Astanadaǧy bılım beru mekemelerınde qauıpsızdık qalai qamtamasyz etıledı?
– Oqu oryndarynda balalardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu mäselesı basym baǧyttardyŋ bırı bolyp tabylady. Bügıngı taŋda qalanyŋ barlyq bılım beru ūiymdary avtomatty ört dabyly jüiesıne qosylǧan, sondai-aq sandyq beinebaqylaumen qamtamasyz etılgen. Barlyq kameralar men dabyl tüimelerı elordadaǧy Polisiia departamentınıŋ jedel basqaru ortalyǧyna qosylǧan. Mektepterdı sifrlyq beinebaqylaumen qamtamasyz etu 100%-dy qūraidy. Ornatylǧan kameralar Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq qauıpsızdık komitetı töraǧasynyŋ 2020 jylǧy 27 qazandaǧy №69 «Ūlttyq beinemonitoring jüiesınıŋ jūmys ısteu qaǧidalaryn bekıtu turaly» būiryǧynyŋ talaptaryna säikes keledı. Sondai-aq, barlyq bılım beru mekemelerınde küzettı 1-sanatty lisenziiasy bar firmalar qamtamasyz etetının atap ötkım keledı. Sonymen qatar, barlyq mektepterde, kolledjderde, qosymşa bılım beru nysandarynda turniketter bar. 2023-2024 jyldary bölıngen biudjet qarajaty şeŋberınde barlyq bılım beru ūiymdary ört söndırgıştermen qamtamasyz etıldı.
2023-2024 oqu jylyna arnalǧan ört qauıpsızdıgı jäne azamattyq qorǧau salasyndaǧy oqular men jattyǧulardy ötkızu josparyna säikes barlyq bılım beru ūiymdarynda qalalyq TJD mamandarymen bırlesıp tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdailar, sondai-aq apatty jaǧdailar tuyndaǧan kezde qyzmetkerler men oquşylar qalai äreket etuı kerektıgı jönınde uaqytyly jattyǧular ötkızıledı.
ÜIIRMELER MEN SEKSİIаLAR
– Qosymşa bılım beru jaǧdaiy qalai?
– Elordada 12 qosymşa bılım beru ūiymy, 135 filial, mektep bazasynda (№20, 24, 42, 68, 69, 80, 90) 8 komiuniti-ortalyq, «Şuaq» QOO bar. Ūlttyq bılım beru derekter bazasyna säikes oquşylardyŋ 81,5%-y (213 556 bala) qosymşa bılımmen qamtylǧan, al 41,8%-y (84 377) sport seksiialaryna qatysady. Osy maqsatta bılım beru ūiymdarynda 875 sport seksiiasy jūmys ısteidı.
Memleket basşysy ötken jyldyŋ şılde aiynda qosymşa bılım beru nysandarynyŋ qoljetımdılıgın qamtamasyz etu jönınde tapsyrma berdı. Osy tapsyrmany oryndau maqsatynda äkımdıkpen 2029 jylǧa deiın 15 Oquşylar saraiyn salu, onyŋ 4-ınıŋ qūrylysyn aǧymdaǧy jyly bastau josparlanǧan. Jeke investisiialar esebınen qazırdıŋ özınde ekı oquşylar saraiy – Tūran daŋǧylyndaǧy Sana jäne Qajymūqan köşesındegı «Santa sport» sport jäne şyǧarmaşylyq ortalyǧy aşyldy. Jergılıktı biudjet esebınen taǧy ekı sarai – Saryarqa audanyndaǧy Zemlianichnaia köşesı jäne Almaty audanyndaǧy Tölebaev köşesınde Oquşylar saraiy salynyp jatyr.
MEKTEPKE DEIINGI BILIM BERU
– Balabaqşa tapşylyǧy mäselesı qalai şeşıledı?
– Astanada 66 953 balany qamtityn 546 mektepke deiıngı mekeme, onyŋ ışınde jobalyq quaty 29 617 bala bolatyn 32 808 tärbielenuşı kontingentımen 100 memlekettık ūiym, 33 439 bala kontingentımen 443 jeke menşık, 3 vedomstvolyq balabaqşa (706 bala kontingentımen) bar. Mektepke deiıngı bılım beru salasyndaǧy memlekettık qyzmetterdı avtomattandyru maqsatynda 2019 jyldan bastap elordada «İndigo» aqparattyq jüiesı jūmys ısteidı.
Balabaqşalarǧa oryn bölu 12 mausymnan bastalady dep boljanuda. Ol üşın grafiktıŋ jobasy jäne jinaqtau algoritmı jasaldy. Monitoring boiynşa mektep jasyndaǧy balalardy eskere otyryp, 28 myŋnan astam bos oryn anyqtaldy. Keste Bılım basqarmasynyŋ resmi internet-resurstarynda ornalastyrylatyn bolady. Tuyndaǧan mäseleler boiynşa ata-analar basqarmanyŋ mektepke deiıngı bölımıne: 55-68-92, 55-68-64, 55-68-74 telefondary boiynşa jäne memlekettık balabaqşalardyŋ konsultativtık punktterıne habarlasa alady.
Mektep jasyna deiıngı balalar kontingentı jyl saiyn bala tuu men köşı-qon prosesterınıŋ ösuıne bailanysty artyp keledı. Bügıngı künı «İndigo» elektrondy portalynda kezekte 0 jastan 6 jasqa deiıngı 47899 bala, 2 jastan 6 jasqa deiıngı 37596 bala tırkelgen. Aldaǧy 5-6 jylda 60 memlekettık balabaqşa salu közdelude. Atap aitqanda, 2024 jyly 3000 myŋ oryndyq 10 memlekettık balabaqşanyŋ qūrylysyn bastau josparlanyp otyr.
KOLLEDJ JELISI
– Elordada arnauly orta bılım qalai damuda?
– Qazırgı uaqytta Astanada 32 kolledj, onyŋ ışınde 9 memlekettık, 23 jekemenşık kolledj jūmys ısteidı. Olarda 35923 oquşy (memlekettık – 10 446, jeke – 25 477), onyŋ ışınde memlekettık bılım beru tapsyrysy boiynşa – 20 289 (56%) oquşy därıs aluda. Kadrlardy daiarlau 73 mamandyq jäne 121 bılıktılık boiynşa (bılım beru – 14,8%, medisina – 20,7%, öner jäne gumanitarlyq ǧylymdar – 7,1%, biznes, basqaru jäne qūqyq – 6,7%, aqparattyq-kommunikasiialyq tehnologiialar – 14,8%, injenerlık, öŋdeu jäne qūrylys salalary – 22,3%, qyzmetter – 13,3%) jürgızıledı.
Jaŋa käsıpter kartasyna säikes, aldaǧy 3-7 jylda eŋbek naryǧyna kıretın bırqatar jaŋa käsıpterdıŋ: onlain oqytu boiynşa tiutor, inkliuzivtı bılım beru boiynşa maman, kommunaldyq jyljymaityn mülıktı basqaruşy, qūrylystaǧy sapany basqaru jönındegı maman, qūrylys tehnolog-innovator, BIM-tehnologiialardy eskere otyryp, jyljymaityn mülıktı paidalanu jönındegı maman, sifrlyq kommersiia jäne tolyqtyru ortalyqtarynyŋ logistika mamany, avtomobil dizainerı-jöndeuşınıŋ paida boluy boljanuda. Jyl saiyn erekşe bılım beru qajettılıkterı bar mektep tülekterınıŋ sany artyp keledı, osyǧan bailanysty arnaiy (inkliuzivtı) toptarda kadrlar daiarlauǧa memlekettık tapsyrys ösıp, 4 kolledje üş mamandyq boiynşa 74 oryn bölındı.
2023 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa elordalyq kolledjderdı 7 677 tülek bıtırdı, olardyŋ 6 602-ı (86%), onyŋ ışınde 3 499-y (53%) mamandyǧy boiynşa jūmysqa ornalastyryldy nemese ärtürlı qyzmetpen ainalysyp jür.
2024 jyly 9 983 bala kolledj bıtıredı dep kütılude, olardyŋ 6,8 myŋy memlekettık tapsyrys boiynşa oqydy. Ekonomika salalary boiynşa tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru kadrlaryn daiarlaudy jüieleu, sondai-aq elordalyq kolledjderdı zamanaui bılım beru infraqūrylymyna ainaldyru maqsatynda olardy josparly beiındeu jürgızılude.
KADR SAPASY QANDAI?
– Pedagogikalyq kadrlardyŋ jetıspeuşılıgı saqtala ma?
– Ūlttyq bılım beru derekter bazasynyŋ mälımetterı boiynşa, 2023-2024 oqu jylynda elordanyŋ orta bılım beru ūiymdarynda 17 049 adam, onyŋ ışınde memlekettık bılım beru mekemelerınde 12 457 adam jūmys ısteidı. Būl rette mūǧalımderdıŋ 60%-y (10 214) jaŋa formattaǧy bılıktılık sanattary bar, onyŋ ışınde pedagog-moderator – 3 558, pedagog-sarapşy – 2 755, pedagog-zertteuşı – 3 505, pedagog-şeber – 396. Mamandardyŋ 94,4%-y, iaǧni 16 103 pedagog joǧary (joǧary oqu ornynan keiıngı) bılımı bar. Biylǧy oqu jylynyŋ 3-toqsanyndaǧy bılım beru sapasynyŋ deŋgeiı 58,77%-dy qūrady, būl ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 2,08%-ǧa artyq (56,69%). Oquşylardyŋ ülgerımın taldauǧa säikes, elordalyq mektepterdıŋ jartysynda bılım beru sapasynyŋ körsetkışı 58%-dan joǧary.
Bılım beru sapasyn arttyru maqsatynda Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ keşendı jospary bekıtıldı. Ony ıske asyru maqsatynda ädıstemelık ortalyqpen mūǧalımderdıŋ käsıbi deŋgeiın jetıldıru boiynşa keşendı, mazmūndy ıs-şaralar, atap aitsaq, seminarlar, şeberlık synyptary, kouching, praktikalyq alaŋdar, türlı jobalar («Professor sabaǧy», «8 minuttyq oqu», «Şeberden tälım», «Käsıbi mūǧalım», «OquTIME» jäne basqalar) ötkızıledı, ädıstemelık kömek ūiymdastyrylady.
Sonymen qatar, pedagogterdıŋ käsıbi bılıktılıgın arttyru maqsatynda merzımdı türde taqyryptyq kurstar ötkızıledı. 2023 jyly 7 597 pedagog (mektepke deiıngı bılım beru ūiymdarynan 1 182, jalpy bılım beru ūiymdarynan 5 619, onyŋ ışınde 57 mektep direktorlary, 111 orynbasarlar, 257 synyp jetekşılerı, 210 psiholog, 84 äleumettık pedagog jäne t. b.), käsıptık jäne tehnikalyq bılım beru mekemelerınen 447, qosymşa bılım beru ūiymdarynan 195 adam memlekettık tapsyrys negızınde oqyp şyqty (2024 jyly 154-arnaiy bılım beru mekemelerınen). 2024 jyly memlekettık tapsyrys negızınde 5 539 pedagogty bılıktılıktı arttyru kurstaryn ötkızu josparlanǧan. Qazırgı uaqytta 1 199 pedagog kurstardan öttı.
Mektepter men balalar sanynyŋ artuyna bailanysty aldaǧy jyldary qalada 5 000-ǧa juyq pedagog tapşylyǧy tuyndauy mümkın. Kadrlardyŋ jetıspeuşılıgı mäselesın şeşu maqsatynda äkımdık joǧary oqu oryndary üşın mamandar daiarlauǧa 1 000-nan astam memlekettık tapsyrys böldı. Sonyŋ arqasynda 360 jas maman jūmysqa ornalastyryldy. Aldaǧy jyldary memlekettık tapsyrys arqyly jastardy jūmysqa ornalastyru jergılıktı biudjet qarajaty esebınen jalǧasady.
Pedagogikalyq kadrlarǧa degen qajettılıktı elordanyŋ üş joǧary oqu ornynda: L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınde, «Astana» halyqaralyq universitetı, Euraziia gumanitarlyq institutynda mamandar daiarlau esebınen qanaǧattandyru josparlanuda. Olardyŋ barlyǧynyŋ «Pedagogikalyq ǧylymdar» baǧyty boiynşa kadrlar daiarlauǧa memlekettık lisenziiasy bar, akkreditteuden ötken, joǧary jäne (nemese) joǧary oqu ornynan keiıngı bılım beretın ūiymdardyŋ bılım beru qyzmetıne qoiylatyn QR Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ bılıktılık talaptaryna säikes jūmys ısteidı.
Qazırgı uaqytta Astana äkımdıgınıŋ granty boiynşa 2 262 student oqidy, onyŋ ışınde atalǧan joǧary oqu oryndarynda pedagogikalyq baǧyt boiynşa 1 923 adam därıs aluda.
Pedagogikalyq kadrlarǧa degen qajettılık jyl saiyn joǧary oqu ornyn bıtırgen tülekter esebınen jabylady. 2023 jyly barlyǧy 363 jas, onyŋ ışınde pedagogikalyq mamandyqtar boiynşa 114 adam, iaǧni bıtıruşılerdıŋ 80%-dan astamy jūmysqa ornalastyryldy, qalǧandary magistraturada oquyn jalǧastyrdy nemese bala kütımı boiynşa demalysqa şyqty.
Mansiia SÄKENOVA
