Bırlık bar jerde, tırlık bar

Juyrda Astana qalasynyŋ 2019-2021 jyldarǧa arnalǧan biudjetı qabyldandy. Onyŋ aldynda biudjet jobasy qalalyq mäslihat otyrystarynda bırneşe märte talqylandy. Osy oraida mäslihattyŋ biudjet, ekonomika, önerkäsıp jäne käsıpkerlık mäselelerı jönındegı tūraqty komissiiasynyŋ töraǧasy Miras ŞEKENOV äŋgımelep berdı.

– Miras Erǧaliūly, aldaǧy jyldar biudjetın talqylaǧandaryŋyzda qandai mäselelerge nazar audaryp, naqty qandai ısterdıŋ oŋ şeşıluıne yqpal ettıŋızder?
– Biyl mäslihat deputattarynyŋ bastamasymen Astana qalasynyŋ jekelegen sanattaǧy azamattaryna äleumettık kömek körsetu tärtıbıne özgerıs­ter engızıldı. Būl özgerıs qalanyŋ qoǧamdyq kölıkterınde jolauşylardy tasymaldauǧa qatysty boldy. Endı 18 jasqa tolmaǧan mügedek balalardyŋ ata-analary jäne zaŋdy ökılderı perzentterın avtobustarda tegın alyp jüre alady. Būdan būryn mūndai tärtıp 7 jasqa deiıngı mümkındıgı şekteulı balalardyŋ ata-analary men zaŋdy ökılderıne jüretın edı. Tek būl ǧana emes, mäslihat deputattary kötergen köptegen mäsele oŋ şeşımın tapty.
Qalalyq mäslihattyŋ tūraqty komissiialary 4 mlrd teŋgeden astam qarjynyŋ qosymşa bölı­nuıne yqpalyn tigızdı. Būl qarjy Bılım, Mädeniet jäne sport, Tılderdı damytu jäne arhiv ısı, Säulet, qala qūrylysy jäne jer qatynastary, Jūmyspen qamtu jäne äleumettık qorǧau basqarmalarynyŋ, Almaty, Baiqoŋyr, Sary­arqa audandary äkımdıkterı mūqtajdyqtaryna bölınedı.
– Biudjet jasalǧanda sızdıŋşe qandai mäseleler esepke alyndy?
– Ärine, būl jūmysta Astananyŋ jäne bırtūtas memlekettıŋ äleumettık-­ekonomikalyq erekşelıkterı eskerıldı. Biudjet jobasynda aǧymdaǧy mındettemelerdı oryndau ūsynystary esepke alyndy. Negızgı ekpın qala halqynyŋ jaǧdaiyn köteruge baǧyttaldy. 2019 jylǧy biudjettıŋ äleumettık baǧdary saqtalady. Sonyŋ ışınde bılım beru men densaulyq saqtau mäselelerı erekşe nazarda bolady.
– Qalada tüitkıldı mäse­leler joq emes. Qandai jūmystardy jetıldıre tüsu qajet dep oilaisyz?
– Deputattar jyl saiyn nöser sularyn aǧyzatyn kärız jelılerınıŋ salynu mäselesın köteredı. Balabaqşalardyŋ qūrylysy sapasynda da olqylyqtar bar. Kommunaldyq şaruaşylyq nysandary da keşıgıp tapsyrylady. Ürker, Öndırıs, İlinka, taǧy osy syndy qalanyŋ şetkı aimaqtarynda şeşıletın mäseleler älı de köp. Atap aitsam, būl tūrǧyn alaptarda joldardyŋ, aialdama pavilondarynyŋ qūrylysynda, jaryqtandyruda tüitkılder bar. Būǧan qosa, medisinalyq, sporttyq nysandar joq. Qoǧamdyq kölıktıŋ qatynauy da tiıstı jaǧdaida emes. Ört söndıru depolary da jetıspeidı.
Biyl biudjettı talqylaǧanda bılım beru nysan­daryn jöndeu, arhiv qū­jattaryn saqtau, qalanyŋ därıhanalarynda därı-därmektıŋ boluy, mügedekterdıŋ estu apparattarymen qamtamasyz etıluı siiaqty mäseleler boiynşa deputattarda sūraqtar tudy.
– Biudjet äkımşı­lerı­nıŋ sūranysyn qanaǧattandyrmai, qolyn qaitarǧan kezderıŋız boldy ma? Mūnyŋ sebepterın de aita ketseŋız.

– Kölık jäne jol-kölık infraqūrylymyn damytu basqarmasynyŋ sūranysyn qajettı mölşerde qanaǧattandyrmadyq. Onyŋ sebebı, 2019-2021 jyldardyŋ biudjetınde jol-kölık infraqūrylymyn damytu baǧdarlamasyna säikes tiıstı qarjy qarastyrylǧan. Almaty audanynyŋ äkımdıgı qosymşa qarjy sūrap, bızdı sendıre almady. Baiqoŋyr audanynyŋ äkımdıgı tuys­tary joq adamdardy jerleuge 4 mln teŋge kölemınde qosymşa qarjy sūrady. Jaŋa zirat qalanyŋ kommunaldyq menşıgıne alynbaǧandyqtan, mūny da qabyldamadyq.
Biudjettık sūranysty uaqytynda bermegen soŋ Tötenşe jaǧdailar departamentınıŋ ötınışın oryndauǧa mümkındık bolmady. Būǧan qosa, Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasyna qazaq älıpbiın latyn grafikasyna kezeŋ-kezeŋımen köşıru ısı boiynşa esepterdı tapsyryp otyru ūsynyldy. Būl kelesı jyldardyŋ biudjetın naqtylau üşın kerek. Sebebı tiıstı jūmysqa bölıngen qarjy jetpei qaluy mümkın.
Ökınışke qarai, biudjet mümkındıgıne säikes velojoldardy qarjylandyru mäselesı şeşılgen joq. Osyǧan bailanysty būl jūmystyŋ äkımşısı – Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasyna mäselenı baqylauda ūstap, mümkındık tuǧanda tiıstı ūsynystardy engızu ūsynyldy.
Būǧan qosa, biudjet äkımşılerıne köppäterlı tūrǧyn üi keşenderı qūrylysyn memlekettık kompaniialardan jeke kompaniialarǧa beru ısın qarau, Qalalyq ortany regenerasiialau basqarmasyna bılım nysandaryn kürdelı jöndeu jūmystaryn atqaratyn kompaniialardy anyqtau, «Astana qalalyq jaryq» JŞS bankrottyǧy turaly mäsele köteru, Ortalyq bazar men «Şanhai» bazarynyŋ sanitarlyq jaǧdaiyn baqylauǧa alu ūsynyldy.
İnvestisiialyq jobalardy ıske asyru merzımı saqtalmai kele jatyr. Jobalyq-smetalyq qūjattardy bekıtpesten jobany jüzege asyra bastau da oryn aluda. Konkurstardy ötkızude de uaqyt saqtalmaidy. Debitorlyq qaryzben jūmys qanaǧattanarlyq jaǧdaida emes. Tauarlardy jetkızuşılerdıŋ kelısımşartty oryndamau jaǧ­dailary da kezdesedı. Oryndalǧan jūmystardyŋ aktılerın tapsyru da keşıgedı. Būl tūrǧyda biudjet äkımşılerı tiıstı sūranysty uaqytynda jıberse degen tılegım bar.
Biudjettı josparlaǧanda onyŋ bastapqy kezeŋıne qoǧamdy da tartu kerek dep esepteimın. Būl jaǧdaida äleumettık-ekonomikalyq damu nätijelı bolady. Sebebı bärı qoǧam üşın jasalyp, halyqtyŋ jaǧdaiyna äserın tigızedı. Biudjettı jasaǧanda aşyqtyqty qamtamasyz etsek, memlekettık organdar men halyq arasy jaqyndaidy jäne biudjet qarjysy qala halqynyŋ özektı mäselelerıne baǧyttalady. Biudjettı talqylau boiynşa kraudsorsing jäne onlain dauys beru platformasy engızılse jaqsy bolady. Būl tūrǧyda Saryarqa audany äkımdıgın maqtasam bolady. Biudjettı jasau boiynşa osy äkımdık halyqpen aqyldasyp otyrady. Būl jūmys Ūlt josparynyŋ 98 qadamyna da säikes keledı.
Onda esterıŋızde bolsa, oblys ortalyqtarynda jäne respub­likalyq maŋyzdaǧy qalalarda azamattardyŋ tiıstı biudjettık jobalaryn talqylauǧa qatysuynyŋ tetıkterı jūmys ısteitını jaily aitylǧan. Qazaqşa aitqanda, bırlık bar jerde, tırlık bar.