Elimizdiŋ bas qalasy – Astananyŋ intellektualdyq elitasynyŋ qalyptasuyna zor eŋbek siŋirgen ziialylarymyzdyŋ biri – L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universiteti qazaq til bilimi kafedrasynyŋ qūrmetti meŋgeruşisi, QR ŪǦA akademigi, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor marqūm Myrzatai Serǧaliev edi… Közi tiri bolǧanda akademik aǧamyz bügin 74 jasqa tolar edi…
Uaqyt degendi qoisaŋyzşy… Küni keşe ǧana aramyzda jadyrai külip, jūmsaq äzilimen jan düniemizdi jadyratyp, jymiia külip Myrzekeŋ jüruşi edi… Sūm ajal sony köp kördi me… Kenetten kelip, bireudi asyl aǧadan, bireudi ūlaǧatty ūstazdan, bireudi süiikti äkeden aiyrdy…
Keide senbeisiŋ… Senbeitiniŋ sonşalyqty, esik şalqasynan aşylyp, öziniŋ zor denesimen, taudai tūlǧasymen aqyryn aiaŋdap, asataiaǧyn alǧa qarai siltei tastap, ülken közildirigi şamǧa şaǧylysa, külimsirei söilep Myrzatai aǧamyz kirip kele jatqan siiaqty bolyp körinedi… Eski ädetimizben bärimiz öre türegelip, aǧamyzdy qaumalai qorşap, arqa-jarqa amandyq-saulyq sūrasyp jatatyn tärizdimiz… Akademik şeşinbesten bizge qarap: «Keşegi maqalaŋdy qaradym. Dūrys qoi. Sol mäsele özi bizde köterilmei jür. Biraq, mäsele bylai ǧoi… Ony myna jaǧynan kelip ait-qanda… äldeqaida oŋdy bolama ma degenim ǧoi…», – dep birden jūmys jaiynda söz etip, äŋgimesiniŋ aiaǧyn äzilmen aiaqtar edi… Ǧylymi maqala, jaŋa şyqqan kitaptan bastap, kündelikti baspasözge deiin qalt jibermei oqityn ädetine basyp, kafedramyz siiaqty şaǧyn ūjymdaǧy ärbireui-mizdiŋ jazǧan-syzǧanymyzǧa köŋil bölip otyratyn… Eşkimniŋ şamyna timei, asqan mädeniettilikpen sypaiy söilep, kemşilik bolsa, ony da jetkizetin… İä, aǧamyz öziniŋ osyndai is-äreketimen, jaidary minezimen köptiŋ köŋilinde edi…
Myrzekeŋniŋ minezi qanşa jaily bolǧanymen, ömir ony äldilemedi. Bala Myrzatai iştei äkesin kütip, batysqa qarap telmirdi, jastaiynan soǧys auyrtpalyǧy janyna batyp, iştei küizeldi. Biraq, eti tiri bala sol kezdiŋ özinde bolaşaǧy mol ekenin baiqatty. Mektepte jürgen kezinde-aq til men ädebietke beiimdiligimen közge tüsti. «Baldyrǧan» jurnaly men «Qazaqstan pioneri» gazetine öleŋderin, şaǧyn äŋgimelerin, ärtürli taqyryptardaǧy habarlamalaryn berip jürdi. Studenttik şaq, odan keiingi ūstazdyq qyzmet, ǧylym joly – ömiriniŋ qai kezeŋi de Myrzekeŋ üşin kileŋ sättilikten tūrmady. Alaida, ǧalym aǧamyz kezdesken qiyndyq ataulynyŋ bärin jeŋdi. Tynymsyz eŋbek, işki erik-jigeriniŋ küştiligi arqasynda jeŋdi. Önegeli ömir iesine ainaldy. Z.Qabdolovşa aitqanda, «Myrzatai Serǧaliūly talant retinde de, tarlan ūstaz retinde de eşkimge ūqsamaityn, tek özine-özi ūqsaityn adam…». Til men ädebiettiŋ qūlaǧyn teŋ ūstaǧan ǧalym, äsirese til bilimi salasynda tūtas mektep qalyp-tastyrdy. «Mektebi bar ǧalym» (R.Nūrǧali), «til ǧylymynda Balaqaev mektebiniŋ eŋ bir tyndyrymdy, önimdi eŋbek etken ökiliniŋ biri äri biregeii. Myrzatai öziniŋ oiy bar, öziniŋ konsepsiiasy bar ǧalym» (S.Qasqabasov) atanyp, ülken qūrmet-qoşemetke bölendi. Sonyŋ arqasynda ataqtan da kende bolǧan joq: QR Bilim beru isiniŋ üzdigi, Joǧary oqu ornynyŋ üzdik ūstazy, Qazaqstannyŋ ǧylymy men tehnologiiasyna qosqan asa körnekti ülesi üşin taǧaiyndalatyn Memlekettik stipendiia iegeri, QR Bilim beru isiniŋ qūrmetti qyzmetkeri, Ūlttyq Ǧylym akademiiasynyŋ akademigi, QR eŋbegi siŋgen qairatker, Soltüstik Qazaqstan oblysy, Şal audanynyŋ Qūrmetti azamaty…
Professor Myrzatai Serǧaliūly Astanadaǧy L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia universitetine 1999 jyly keldi. Būl kezeŋ – Astananyŋ intellektualdyq elitasy qalyptasyp jatqan kez. Aǧamyz kelisimen ǧylymi kadrlar tärbieleudi qolǧa aldy. M.Serǧaliūlynyŋ ūiymdastyruymen universitetimizde alǧaş ret til bilimi salasynan qazaq jäne orys tilderi boiynşa kandidattyq dissertasiia qorǧatatyn dissertasiialyq keŋes aşyldy. Keiin būl keŋes doktorlyqqa ūlasqany mälim. Keŋes kafedra oqytuşylary, osy öŋir üşin ǧana emes, Qazaqstannyŋ tükpir-tükpirindegi oqytuşylar üşin de ǧylymi biliktiligin köteruge järdem etti. Sol keŋestiŋ alǧaşqy qarlyǧaştary bügingi küni elimizdiŋ tükpir-tükpirinde bilim beru salasynda qyzmet etip, el igiligine eŋbektenude.
Akademik Myrzatai Serǧaliūlynyŋ mezgilsiz qazasy tek kafedra, ia bolmasa universitettiŋ ǧana emes, jalpy qazaq ǧylymynyŋ til bilimi salasyn oisyratyp ketti. Aǧamyzdyŋ köp uaqyt janynda jürip, birge qyzmet istegen üzeŋgiles inisi retinde aitarymyz, akademik ömiriniŋ soŋyna deiin öziniŋ mamandyǧy men ainalasyna, äriptesteri men myŋdaǧan şäkirtterine adaldyq tanyta bildi. Sondyqtan, ǧalymdy eske alǧanda, eŋ aldymen köz aldymyzǧa tynymsyz eŋbektiŋ, öz pikirin tura aitatyn tura-şyldyq pen ädilettiliktiŋ, şynaiy qarapaiymdylyqtyŋ beinesi elesteidi.
Akademik M.Serǧaliūly estelik jazudyŋ ūstasy edi. Şaǧyn novellalar, balalarǧa arnalǧan äŋgimeler jazatyn, orys, şetel klassikteriniŋ şyǧarmalaryn audarǧany taǧy bar. Özi til mädenietin zerttei jürip, öz şyǧarmalarynda da jazu mädenietiniŋ saqtaluyn qataŋ qadaǧalap otyratyn. Til mädenieti jaiynda kezinde arnaiy kurstar da oqyǧan. Qazirgi maman daiyndaudyŋ oqu jüiesinde äsirese, jazuǧa, dūrys äri sauatty jazuǧa baulu jaǧy eskerilmei jürgen siiaqty. Aitaiyn degenim, taŋdau kursy retinde jazu şeberligin arttyruǧa bailanysty (aitalyq, şaǧyn esselerden bastap kölemdi maqalalarǧa deiin) jaŋa kurstardy oqu baǧdarlamasyna engizip jatsaq, M.Serǧaliūlynyŋ jazǧandaryn material retinde paidalanuǧa tolyq mümkindik bar. Būl bolaşaq mamandar üşin de paidaly bolmaq. Test dep atalatyn ünsiz oryndalatyn tapsyrma beleŋ alyp tūrǧan şaqta sonyŋ jetispei tūrǧan tūstaryn tolyqtyrar edi.
M.Serǧaliūlynyŋ til biliminiŋ sintaksis, stilistika jaiynda jazǧandary joǧary oqu oryndarynda paidalanylyp jür. Alaida, qazaq tilinde alǧaşqylardyŋ biri bolyp til bilimindegi funksionaldylyqtyŋ negizin qalaǧanyna qaramastan, keibir pikirleri jüieli türde damytylmai keledi. Sonyŋ biri – funksionaldy grammatikaǧa bailanysty. Men būl jerde ǧalymnyŋ kezindegi «Sintaksistik sinonimder» atty kitabyn közdep aityp tūrmyn. Ädette, biz sinonimdikti tek leksikadan köretinbiz. Aǧamyzdyŋ eŋbeginen keiin sinonimder grammatikalyq qūrylymda da bolatyny däleldendi. Tilimizde bir-birimen jarysa qoldanylatyn qanşama qūrylymdar bar. Mäsele solardy paidalanuda bolsa kerek. Al paidalanu üşin tildi jetik bilu kerek, lingvistikalyq tüisik qajet. Tildegi funksionaldyq aspekt jarysa qoldanylatyn sol sintaksistik qūrylymdardy jikteidi. Olardy maǧyna tūrǧysynan, grammatika tūrǧysynan toptastyru tolyq aiaqtaldy dep aita almaimyz. Bolaşaq mamandardy osy mäseleniŋ män-jaiymen, teoriiasymen, is jüzindegi mindettermen, tildik derekterimen tanystyru aldaǧy mindettiŋ biri dep tüsinemiz.
Būl Myrzekeŋniŋ ūlanǧaiyr eŋbegin bolaşaq igiligine jaratudyŋ keibir ştrihtary ǧana…
Aǧa, biz Sizdi eşqaşan ūmytpaimyz…
Sizdi til biliminiŋ tylsym qūpiialarymen susyndaǧan, ǧibraty mol däristeriŋizge qūştar myŋdaǧan şäkirtteriŋiz saǧynady…
Sizdi köp jyldar öziŋiz bas bolǧan, ärbirimizdiŋ minez-qūlqymyzǧa sai äŋgimege tartyp, tartymdy da jyly äziliŋizben köŋilimizdi aulaǧan ūjymdastaryŋyz saǧynady…
Sizdi til bilimin örge süirep, kösegesin kögertetin ideialaryŋyzdy sūryptai qarap, pikir talqysyna salar ǧylymi jūrtşylyq saǧynady…
Qazaq ne aitsa da, dūrys aitqan ǧoi. «Jaqsynyŋ aty ölmeidi, ǧalymnyŋ haty ölmeidi» deidi dana halqymyz. Sizdiŋ bilim-ǧylym sapyndaǧy izbasarlaryŋyzdyŋ aldynda ülken mindet tūr. Sizdiŋ köp jylǧy eŋbekteriŋizdi saralap jüieleu, keiingi ūrpaqtyŋ kädesine jaratu, Siz şarşamai-şaldyqpai kötergen Ana tiliniŋ Tuyn ilki buynǧa tabys etu, mine, Sizdiŋ izbasarlaryŋyzdyŋ tolaǧai mindeti. Osy baǧytta öziŋizdi, Sizdiŋ jūmys isteu maşyǧyŋyzdy ärqaşan ülgi ete otyryp, til maidanynda alǧa jylju – bizdiŋ basty maqsatymyz.
Bizge seniŋiz, qadirli aǧa!
Sarqyt Älisjan,
filologiia ǧylymdarynyŋ doktory
