Bokstyŋ basyna būlt tönıp tūr

Älem äuesqoi boksy ülken daǧdarys üstınde. Onyŋ Olimpiialyq oiyn­dardyŋ baǧdarlamasynan şyǧyp qaluy äbden yqtimal. Qazırgı qa­lyptasyp otyrǧan jaǧdaidyŋ özı mūndai dabyldyŋ tekten-tek emes ekenın körsetedı. Eger osy topşylau tura keletın bolsa, būl bokstyŋ sport türı retınde qūryp ketuıne aparyp soqtyrar edı.

Boksqa qatysty dürbeleŋ 2017 jylǧy qaraşa aiynyŋ basynda Halyqaralyq äuesqoi boks assosiasiiasy (AIBA) atqaru komitetınıŋ müşelerı bas köterıp, ūiym prezidentı Chin-Ku Vudy ornynan tüsırıp tastauy­nan bastau alady. 2018 jylǧy qaŋtardyŋ soŋynda belgılı özbek biznesmenı Gafur-Arslanbek Rahimov AIBA prezidentınıŋ uaqytşa mındetın atqaruşy bolyp otyra qaldy. Sol kezde Halyqaralyq Olimpiialyq komitet (HOK) būl azamatty ūiym basşysy oryntaǧynan körgısı kelmeitının, būlai bola qalǧan jaǧdaida bokstyŋ Oiyndar baǧdarlamasynan alynatynyn aşyq aitty.
Būǧan sebep, Gafur Rahimov būrynnan qylmyskerler äle­mınde keŋınen tanymal avtoritetterdıŋ bırı edı. Kriminaldy ortada «Qara Gafur» degen laqap aty bolǧan ony būdan alty jyl būryn, 2012 jylǧy aqpanda AQŞ bilıgı mafiia bossy dep jariialap, öz elderınde ötetın qandai bır jarystarǧa da kelıp, qatysuyna tyiym salǧan bolatyn. Oǧan «Bauyrlastar şeŋberı» atty bırlesken qylmystyq toptar jetekşılerınıŋ bırı jäne özbek esırtkı saudasy ūiymynyŋ liderı degen aiyp taǧyldy.
Soǧan qaramastan qazır ol AİBA-nyŋ aldaǧy 3 qa­raşa künı Mäskeude ötetın kongre­sınde assosiasiia basşysy boluǧa talasatyn bırden-bır ümıtker atanǧaly tūr. Būl Halyq­aralyq Olimpiialyq ko­­mi­tettı būrynǧydan beter aşyndyra tüstı. Inside the Games basylymynyŋ mä­lıme­tınşe, osy äŋgımenıŋ je­lısı tarqatyla bastaǧan tūsta HOK-tyŋ ädep jönındegı komis­siiasynyŋ töraǧasy Pakerett Jirar Zappelli eger Rahimov özın AIBA prezidenttıgıne kandidat etıp ūsynatyn bolsa, 2020 jyly Tokioda ötetın Olimpiialyq oiyndardyŋ jarystar kestesınan bokstyŋ alynyp qalatynyn ultimatum türınde jetkızgen. Biyl 31 tamyzda jazylǧan Zapelli hatynyŋ mätınınde olim­piialyq qozǧalystaǧy boks­tyŋ alatyn ornynda AIBA prezidenttıgı sailauyna qaty­suşylardyŋ qanşalyqty «aqyqtai taza jan» bolǧandary maŋyzdy röl atqaratyny ai­ryq­şa atap körsetılgen. Gazet sondai-aq aqpan aiynda AQŞ qarjy ministrlıgı Aq üidıŋ pärmenı boiynşa daiyndaǧan postkeŋestık transūlttyq qylmystyq toptarǧa qarsy sanksiia engızgende, onyŋ tızımınde qaŋtarda ǧana AIBA-nyŋ uaqytşa prezidentı bolyp bekıtılgen Rahimovtyŋ da bolǧanyn jazady.
Bıraq būǧan qyŋǧan Gafur Rahimov bolǧan joq. Ol özınıŋ AIBA-nyŋ resmi saitynda jariialaǧan HOK-qa aşyq hatynda äuesqoi boks assosiasiiasynda bärı demokratiialyq jolmen jasalyp jatqanyn aitudan tanbady. «Bızdıŋ alda tūrǧan sailauǧa qatysty erejemız aiqyn: sailau komissiiasynyŋ talabyna säikes keletın resmi kandidattardyŋ tızımı kongrestıŋ ötuıne bır ai qalǧanda – 3 qazanda jariialanuǧa tiıs, – dep jazdy ol. – Men AIBA-daǧy barlyq qyzmetkerlerdı, bızdıŋ ūiymmen bailanystary barlardyŋ bärın, bızdıŋ erejemızdı qūrmetteuge, basşylar oryntaqtaryna kandidattar ūsynylatyn künge deiın pıkırler jazbauǧa şaqyramyn». Hat avtory būdan ärı kım-kımnıŋ de alyp-satarlyq äreketterge aralaspauyn nemese demokratiialyq üderıske yqpal jasamauyn ūsyndy. «Taiau ailarda AIBA ūiymnyŋ atqaru komitetındegı barlyq lauazymdarǧa sailau ötkızedı, äkımşılık qazırdıŋ özınde būl üderıs üşın kerektı naqty kepıldemelerdı ūsynu jönınde jaqsy jūmystar atqardy, – dep oiyn tarqatty Rahimov. – Mūnyŋ bızdıŋ sport üşın maŋyzy zor, sebebı bız öz tarihymyzda bırınşı ret tiımdı basqarudyŋ tazalyǧy men prinsipterı üşın ǧana jauap berıp qoimaimyz, sonymen qatar onyŋ saqtaluyn qamtamasyz etemız».
Negızı, 2017 jylǧy şılde aiynyŋ soŋynda AIBA atqaru qomitetınıŋ 13 müşesı 2006 jyldan ūiymdy basqaryp kele jatqan taivandyq Ching-Kuo Vuǧa senımsızdık votumyn bıldırudı bastaǧan. Oǧan taǧylǧan basty aiyptyŋ bırı ūiymnyŋ qarjy salasyn betımen jıbergenı boldy. Basşy ūiymdy 12 mln funtqa taiau qaryz şūŋqyrynyŋ ışıne tyǧyp jıberıp, ony bankrottyq deŋgeige jetkızgen. Alaida Vu atqaru komitetı müşelerınıŋ öz erkımen qyzmetten ketu jönındegı talabyn oryndaudan üzıldı-kesıldı bas tartty. Sodan keiın olar taiaudaǧy üş aidyŋ ışınde AIBA-nyŋ kezekten tys kongresıne jinalatyn bolyp şeşım qabyldady. Sonyŋ artynşa Vudy qyzmetten ketırmekşı bolyp jürgender Şveisariia sotyna şaǧymdandy. Al sot uaqytşa komitet talaptaryn ysyryp tastady.
Ching-Kuo Vudyŋ ornynan ketırıluıne töreşıler toby­nyŋ bırqatar şeşımderı dau tuǧyzyp, AIBA qol astynda ötetın turnirlerge köleŋke tüsıruı de aitarlyqtai äser etken siiaqty. Sonda da bolsa, Vu atqaru komitetı qabyldaǧan bırqatar şeşımderdıŋ küşın joiyp jıberudıŋ äreketterın jasap baqty. Ol tıptı kezekten tys kongress şaqyru jönındegı ūiǧarymdy da jauyp tastamaqşy boldy.
Osyndai dau-damaidyŋ düm­puımen şeşuşı jiyn ötetın şaq ta jaqyndap kele jatty. Sol şamada, qyrküiek aiynyŋ soŋyna qarai AIBA atqaru komitetı Mäskeuge şaqyrylǧan kongrestıŋ 2-3 qaraşa künderı ötetının naqtylap aldy. Ol sondai-aq ūiym prezidenttıgıne Aziia konfederasiiasynyŋ prezidentı, būrynǧy belgılı boksşy, 1980 jylǧy Mäskeu Olimpiadasynyŋ kümıs jüldegerı Serık Qonaq­baevtyŋ kandidaturasyn ūsyn­dy. Ökınışke qarai, qazaq funk­sionerı 3 qazanǧa deiın komitet müşelerınen būǧan qajettı dauys­ty jinap ülgere almady. Söitıp, tızımge enbei jatyp-aq bäseke jolynan şyǧyp qaldy. Mıne, ūiymdastyru jūmystaryndaǧy osy olqylyqty jaqsy pai­da­lanǧan Gafur Rahimov sol kezde ūiym jetekşılıgıne özınıŋ kandidaturasyn ūsyna qoidy.
Degenmen, qazır onyŋ jeke basyna atqaru komitetı müşelerınıŋ bärı bırdei qarsy dep te aita almaimyz. Şyny kerek, tap bügınde onyŋ ūsynymyn qoldap otyrǧandar da az emes. Aitalyq, Resei boks federasiiasynyŋ bas hatşysy Umar Kremlev būdan bır apta būryn HOK-tı Halyqaralyq äuesqoi boks assosiasiiasynyŋ jaŋa basşylyǧyn sailap aluyna aralaspauyn sūrady. «Sport kez kelgen saiasattan joǧary, – dedı reseilık maman. – Olimpiialyq oiyndardyŋ kezınde soǧystyŋ özı toqtatylǧan. Bız HOK-tyŋ osy erejenı ūstanyp, täuelsız ūiymnyŋ ışkı ısterıne aralas­paitynyna, özınıŋ saiasatyn ūlttyq federasiialardyŋ AIBA basşylyǧyn sailap aluyna taŋbaitynyna sengımız keledı».
Kremlevtıŋ aituynşa, Rahimov barlyq AIBA-ny bankrottyqtan saqtap qalǧan. Ol ūiymnyŋ bar­lyq qaryzdaryn qaitaru jönınde tiıstı korporasiialar­men kelısımge kelıp, bügınge deiın būlardyŋ bırqatar bölıgın tö­lep te qoiǧan. Funksioner sondai-aq «Kommersant» gazetıne bergen sūhbatynda «ūlttyq federasiialardyŋ 90 paiyzy, – sonyŋ ışınde AQŞ federasiia­sy da bar, – atqaru komitetı müşelerınıŋ basym bölıgı tap osy Rahimovtyŋ kandidaturasyn qoldaitynyn» bıldırıptı. Demek, federasiialarǧa jasalǧan kez kelgen qysymǧa jol beruge bolmaidy.
Taǧy atap öterlıgı, 66 jastaǧy Rahimov – köp jyldardan berı sport mesenaty. Kezınde özı de boksşy, sosyn jattyqtyruşy bolǧan. Bıraq qūqyq qorǧau organdary üşın ol – älemdegı eŋ qauıptı qylmyskerlerdıŋ bırı. Būl tūrǧyda Gafurdyŋ qylmys düniesımen tıkelei bailanysy bolǧanyn aiǧaqtaityn derekter de jetkılıktı. Sonyŋ ışınde jahanǧa tanymal zaŋdaǧy ūrylarmen, avtoritettermen bırge tüsken suretterı de az emes. FBR onyŋ Oŋtüstık-Şyǧys Aziia aumaǧyna keŋınen taraǧan «Bauyrlar şeŋberı» qylmystyq ūiymynyŋ beldı bır müşesı bolǧanyn aitady. Sonyŋ ışınde «Iаponchik» degen laqap aty bolǧan orys qaraqşysy Viacheslav İvankovpen telefon arqyly söilesken sözderın alǧa tartady. Al Amerikada tyiym salynǧan būl ūiymnyŋ serkelerı qatarynda «zaŋdaǧy ūrylar» Vasilii Hristoforov (Vasia voskres) pen Kamchi Kölbaev (Kolia kirgiz) de bar.
Gafur-Arslanbek Rahimov bır kezderı özı tuyp-ösken Özbe­k­standa eŋ yqpaldy oli­garh­tardyŋ bırı sanalǧan. Ol 70-şı jyldary qyzmettık mansabyn Özbekstan sau­da ministrlıgınde bastady, sonymen bır mezgılde on jyldan astam uaqyt «Dinamo» sport qoǧamynda jattyqtyruşy bolyp jürdı. Al 90-şy jyldarǧa qarai bizneske auysty. Bır boljamdar boiynşa, Rahimov 2010 jyly prezidenttıŋ qyzy Gulnara Karimovamen şälkem-şälıs­ke kelıp qalyp, elden ketuge mäjbür bolǧan. 2013 jyly oǧan «jalǧan qūjattardy paidalandy, ainalymnan aqşa şyǧarumen ainalys­ty» degen aiyppen elde ızdeu jariialandy. Osy segız jyl boiyna biznesmen Resei azamattyǧymen Dubaida tūrdy. Bıraq biylǧy jylǧy şıldeden bastap Özbeksten Syrtqy ıster ministrlıgı ızdeu saludy toqtatty. Būǧan eldıŋ jaŋa prezidentı Şavkat Mirziioevtıŋ ony investor retınde eldıŋ mūŋ-mūqtajy üşın paidalanbaq nietı tıkelei äser etken siiaqty. Sony paidalanyp, ol jazda elınde bolyp qaitty.
Rahimovtyŋ özı soŋǧy 20 jyldan astam uaqyt boiy biznespen bırge AIBA-da türlı basşylyq qyzmetterde bolyp keldı. Ol būl joly qandai bır jaǧdai bolsa da, ūiymnyŋ prezidentı lauazymy üşın küresuden bas tartpaitynyn bıldırıp otyr.
Alaida Halyqaralyq olimpiia­lyq komitet özınıŋ alǧan betınen qaitqaly otyrǧan joq. Ol būryn­ǧysynşa boksty 2020 jyly Japoniia astanasy – Tokio qala­synda ötetın Olimpiialyq oiyndar baǧdarlamasynan şyǧaryp tastauǧa qūmbyl bekınıp otyr. HOK jaqynda tıptı 6 qazan künı Buenos-Aireste bastalǧan jas­öspırımderdıŋ Olimpiialyq oiyndaryna kelıp, qatysuyna da tyiym saldy.
Ekı komitet arasyndaǧy būl teketırestıŋ tüiını şeşıletın künge de köp uaqyt qalǧan joq. Ol Mäskeude ötkelı tūrǧan kon­grestıŋ qorytyndysynan keiın-aq belgılı bolady.