«Astana» – köŋılge qonymdy atau
Astana künıne orai, gazetterdıŋ tıgındılerın aqtaryp otyryp, Qasym-Jomart Toqaevtyŋ bırneşe maqalasyn körıp, bastan-aiaq oqyp şyqtym. Qasym-Jomart Toqaev «Egemen Qazaqstan» gazetınıŋ 1998 jylǧy 10 mausymda şyqqan sanynda «Qazaqstan märtebesı» degen taqyryppen maqala jazyp, Qazaqstan egemendık alǧaly berı bırınşı ret astanasynyŋ ornyn auystyruda tūrǧylyqty halyqtyŋ müddesın eskere otyryp, derbes şeşım qabyldaǧanyn jazypty.
«Şyn mänınde Qazaqstan astanasynyŋ oryn auystyruy qandai geosaiasi mänge ie? Euraziia qūrlyǧynyŋ däl «jüregınde» ornalasqan Astananyŋ XXI ǧasyrda halyqaralyq saiasattaǧy maŋyzdy ortalyqqa ainalu mümkındıgı bar. Jaŋa astananyŋ Almaty qalasyna qaraǧanda körkeiuı üşın öndırıstık nysandar, äleumettık infraqūrylymdar, äuejailar, älemdık deŋgeidegı ofister jäne qonaqüiler salu jaǧynan köptegen perspektivalyq artyqşylyqtary bar. Elımızdıŋ astanasyn köşıru halyqaralyq bailanysty tereŋdetuge ülken septıgın tigızbek. Memleket astanasynyŋ ornalasu orny bolaşaqta jolauşylar jäne jük tasymaldaudyŋ, sonymen qosa telekommunikasiianyŋ, ülken halyqaralyq tranzittı joldar torabynyŋ tüiısetın ortalyǧy bolmaq. Atap aitqanda, kındık qala Europa elderın Aziia, Tynyq mūhit aimaǧynyŋ jyldam damumen kele jatqan audandarymen tez jäne senımdı türde bailanystyrady» dep jazady atalǧan maqalasynda Qasym-Jomart Toqaev. Al bügıngı taŋda Qazaq elınıŋ bas qalasy halyqaralyq saiasattaǧy maŋyzdy ortalyqqa ainaldy. Biyldyŋ özınde elordamyzda qanşama halyqaralyq jiyndar, sammitter öttı. Rim Papasynyŋ keluınıŋ özı tör qalamyzdyŋ älemdık deŋgeidegı abyroiyn asqaqtatyp, baq-bedelın ösırdı. Astanada küllı älemnıŋ nazaryn audarǧan ǧajaiyp ǧimarattar boi köterdı. Bas qalamyz halyqaralyq tranzittık joldar torabynyŋ tüiısken nüktesıne ainaldy.
Nazar audararlyq jaittyŋ bırı, Qasym-Jomart Toqaev osy maqalasynda bır kezderı keŋınen talqyǧa tüsken Astana atauyna qatysty özınıŋ mynadai oi-tūjyrymdaryn keltıredı: «Bas qalanyŋ Astana degen jaŋa atauyna keletın bolsaq, onyŋ bırneşe negızderı boiynşa artyqşylyǧy bar. Atap aitqanda, onyŋ bır ǧana tüsındırmesı bar jäne de būl söz naqty aişyqtalǧan mänge ie. Astana atauy eşqandai da keleŋsız saiasi nemese tarihi ūǧyndyrularǧa salynbaǧan. Jaŋa atau qūlaqqa jaǧymdy estıledı jäne grafikalyq tūrǧyda memlekettık tılde de, sondai-aq negızgı halyqaralyq tılderde de sättı körınedı, onyŋ üstıne estılu äuezı ıs jüzınde eşqandai özgerıske ūşyramaidy». Rasynda da köŋılge qonymdy ärı baiypty közqaras.
Ümıtter aqiqatqa ainalsa
Al araǧa 20 jyl uaqyt salyp, taǧy osy «Egemen Qazaqstan» gazetınde Qasym-Jomart Toqaevtyŋ maqalasy basylypty. «Baǧalai bılsek, bız – baqytty ūrpaqpyz. Ata-babalarymyz ǧasyrlar boiy armandaǧan Täuelsızdık taŋy atqanyn kördık. Derbes memlekettıŋ qūrylysyna atsalystyq. Elımızdı törtkül düniege tanyttyq. Äsırese täuelsızdıgımızdıŋ eŋ qasiettı, qymbatty simvoly – jaŋa elordamyzdyŋ boi kötergenıne kuä boldyq. Osynyŋ bärı naǧyz baqyt emes pe?» dep bastalatyn maqalasynda Qasym-Jomart Toqaev Astananyŋ el tarihy, ūltymyzdyŋ bolaşaǧyna baǧyttalǧan strategiia, damu barometrı ekenın naqty dälel-däiektermen aişyqtap jazady. «Astana – damu barometrı. Künde ösıp, körkeiıp jatqan elordanyŋ qarqyndy damuy barysynan elımızdıŋ ekonomikalyq, saiasi jäne äleumettık damu qarqynyn köremız. Qazaqstan Täuelsızdıgınıŋ 26 jyly ışınde ekonomikasy damyǧan, ülken ambisiialyq maqsat-müddesı bar, alys-jaqyn memleketter sanasyn elge ainaldy» dep beineleidı elordanyŋ damu deŋgeiın Qasym-Jomart Toqaev. «Astana – oryndalatyn armandar men ümıtterdıŋ qalasy. Ǧasyrlarǧa jetetın tarih ärı ūrpaqtan ūrpaqqa ketetın eskertkış. Astana – qazaq halqynyŋ jaŋaruynyŋ nyşany, ülken ümıtterı aqiqatqa ainalǧan qala ekenın qazaqstandyqtar kün saiyn sezınedı» dep aiaqtaidy maqalasyn Qazaqstan Prezidentı.
Jel ūşyrǧan bas kiım
Elordanyŋ Almatydan Astanaǧa köşırıluıne qatysty qyzyqty oqiǧalar jeterlık. Sonyŋ bırı – sol kezdegı AQŞ-tyŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne Ökılettı elşısı Elizabet Djonstyŋ jeltoqsannyŋ saqyldaǧan sary aiazynda elordaǧa alǧaş kelgendegı oqiǧasy. Būl turaly Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev «Osnovanie Astany: Peredislokasiia» atty derektı filmde bylaişa eske alady: «Būl oqiǧa 1996 jyly bolǧan edı. Men Almatydaǧy şeteldık diplomatiialyq korpus ökılderın Aqmolaǧa şaqyrdym. Ol kezde qalada eŋselı ǧimarattar da, aǧaştar joq edı. Märtebelı meimandar ūşaqtan tüsken bette jeltoqsannyŋ aiazy betterın qarydy. «Būl jerde jaŋa astanamyz boi köteredı» dedım men qalany tanystyrudy bastap. Älbette, qonaqtardyŋ barlyǧy būl sözımdı qaljyŋǧa balady. Menıŋşe, ol jerde bır adamǧa ǧana astana bırden ūnady. Ol – Moŋǧoliianyŋ Qazaqstandaǧy elşısı bolatyn. «Būl qala maǧan Ūlan-Batyrdy eske tüsıredı» dep jymidy şeteldık diplomat. Bır sätte bärımız mynadai qyzyqty oqiǧaǧa kuä boldyq. Kenet qatty jelden qonaqtardyŋ bırı – AQŞ-tyŋ Qazaqstandaǧy elşısı Elizabet Djonstyŋ bas kiımı ūşyp kettı. Bız diplomatiialyq korpus bolyp, bärımız jabylyp 15 minut boiy borandy eleŋ qylmai bas kiımnıŋ soŋynan qudyq. Söitıp, elşı hanymnyŋ bas kiımın tauyp, özınıŋ qolyna ūstattyq».
Qasym-Jomart Toqaev sondai-aq alǧaş astanaǧa qonys audarǧanda özı tūrǧan qonaqüide ystyq su bolmaǧanyn da beine bır tüsı bolǧandai eske alady: «1997 jyly bız elordaǧa köştık. Men ol kezde «İşim» dep atalǧan qazırgı «Esıl» qonaqüiıne ornalastym. Bır künı qonaqüide müldem ystyq su bolmai qaldy. Suyq sudyŋ özı şümekten tamşylap aǧyp tūrdy. Qala äkımı Ädılbek Jaqsybekovke qoŋyrau şalyp: «Ädeke, qonaqüide nege su joq?» dep sūradym. Sol uaqytta oǧan basqalar da suǧa qatysty şaǧymdaryn aitqan boluy kerek. Ol maǧan bırden: «Sızder ne astanaǧa juynu üşın kelgensızder me?» dep qaljyŋdap jauap qaiyrdy».
Kelbetın jaqsartu kerek
Memleket basşysy biyl 31 qaŋtarda Astana qalasyn damytu mäselelerı jönınde keŋes ötkızıp, Astananyŋ infraqūrylymyn däiektı türde damytu qajettıgın mälımdedı. «Urbanizasiia üderısınıŋ qazırgı qarqyny saqtalatyn bolsa, elorda halqynyŋ sany 2030 jylǧa qarai ekı million adamǧa jetuı mümkın. Qala tez ülkeiıp keledı. Sol sebeptı qazırgı taŋda Bas josparǧa qoiylatyn talaptar jiı būzylady. Sondyqtan injenerlık infraqūrylymdy keşendı türde damytu – basty mındet. Bızdıŋ maqsatymyz – elordamyzdy jyldyŋ kez kelgen mezgılınde halqymyzǧa jäne şetel adamdaryna barynşa qolaily etu, Astananyŋ kelbetın meilınşe jaqsartu. Özenge jaiau adam jüretın köpırler salu kerek. Mūndai ötkel, äsırese, qazır salynyp jatqan Täuelsızdık daŋǧylyndaǧy köpırdıŋ maŋaiyna qajet. Kölık jüruge bolmaityn köşeler jönınde talai ret aityldy. Bıraq qalada ondai bırde-bır köşe salynǧan joq. Jalpy, älemdık täjıribede däl osyndai köşeler köptep salynady. Būl mäselenı mūqiiat oilastyru kerek. Bılıktı mamandardy tartyp, oŋtaily şeşım qabyldauǧa bolady. Mysaly, bızde EKSPO aumaǧy bar. Bır qaraǧanda, öte ädemı jer. Bıraq qaŋyrap bos jatyr. Şyn mänınde, oǧan jan bıtırıp, jūrt jappai demalatyn orynǧa ainaldyruǧa bolady. Qoǧamdyq keŋıstıktı damytudyŋ bıryŋǧai tūjyrymdamasyn qabyldaǧan jön» dedı Prezident.
Prezident elordamyz damudyŋ jaŋa ülgısıne köşuge, Astana innovasiialyq şahar boluǧa tiıs ekenın atap öttı. «Älemde qalany basqarudyŋ jaŋa sifrlyq täsılderı qarqyndy türde engızılıp jatyr. Bız de būǧan basa nazar audaruymyz kerek. Bız Astanany jasampaz, jaily jäne taza qala qaǧidasyna säikes damytuymyz kerek. Älemdegı barlyq ozyq täjıribenı tiımdı paidalanuymyz kerek» dep sözın tüiındedı Qasym-Jomart Toqaev.
