«Astana EKSPO-2017» ŪK» AQ basqarma töraǧasy Ahmetjan Esımovpen sūhbat
– Ahmetjan Smaǧūlūly, EKSPO-ny daiyndau üşın sızge öte qysqa uaqyt berıldı. Soǧan qaramastan, sız būl jūmysqa ülken optimizmmen kırıstıŋız. Būǧan ne sebep?
– Şynymdy aitsam, bırden optimizm paida bola qaldy dep aita almaimyn. Kompaniia töraǧasy bolyp taǧaiyndalǧan künnıŋ erteŋıne, iaǧni 2016 jylǧy tamyzdyŋ 13-ı künı qūrylys alaŋyna alǧaş ret kelgen kezde mende däl sondai sezım boldy dep aita almaimyn. Älı bırde-bır saimany joq, köptegen jūmystary tıptı qolǧa da alynbaǧan, jasalǧan jaqtarynyŋ özı jairap jatqan jerdı körgende, köŋıl-küidıŋ qandai bolǧanyn körseŋız. Men BI-Group kompaniiasy salyp jatqan C1 pavilonyn körgenımde, būl jerde qabyrǧalary men öndırıstık kestesı ornatylǧan betondy taqtaşasy ǧana bar edı. Degenmen Prezident uaqyttyŋ öte tyǧyzdyǧyna bailanysty ülken senımmen tapsyrǧannan keiın, bırden ıske bel şeşıp kırısu kerek boldy. Bızde būdan basqa taŋdau bolǧan joq. Alda orasan zor, qat-qabat, qauyrt jūmystar kütıp tūrdy. Eŋ aldymen, ūlttyq kompaniia departtamentterımen, onyŋ qūrylymymen, ıske asyryluy tiıs jūmystyŋ kölemımen tanysu qajet boldy. Al jūmys bastalǧannan keiın bırtındep optimizm de paida bola bastady. Sodan keiın arada bır ai ötkesın äŋgımemızde şynymen optimizm saryny jetkılıktı edı.
Ras, bızdıŋ tırlıgımızge kümänmen qaraǧan adamdar sol kezde de, sodan keiın de köp boldy. Soǧan qaramastan, bız alǧa qoiǧan maqsatymyzdan ainymadyq, barlyǧyn jaŋadan bastadyq. Tıptı soŋǧy sätterge deiın «Uaqytşa şarttyq baǧa» degen tüsınıkpen jürdık, bızde bırde-bır naqty joba bolmady. Özderıŋızge mälım, kez kelgen qūrylysta eŋ aldymen jobalau-smetalyq qūjattama daiyndalady, ol saraptamadan ötıp, bekıgennen keiın ǧana qūrylys jūmystary qolǧa alynady. Al bız uaqyttyŋ öte tyǧyzdyǧyna bailanysty būl qūjatty tek ötken jyldyŋ qaraşa aiynda ǧana aldyq. Qazırgı taŋda bızdıŋ qolymyzda 26 nysan boiynşa 26 qūjattama bar, olardyŋ barlyǧy saraptamadan ötken. Söz joq, bız osy uaqyttarda orasan zor jūmystardy atqardyq. Sonyŋ ışınde tıptı merdıgerlermen aşyq tıreske baryp, baǧa jolynda kürestık. Osynyŋ arqasynda aqyr soŋynda qūrylys jūmystarynan 2014 jyly äzırlengen qyzmet qūnynan 300 mlrd teŋgenı ünemdeuge qol jetkızdık. Osy rette men qūrylysqa qatysqan barlyq kompaniialarǧa, äsırese, jūmysşy jūrtqa alǧysymdy bıldırgım keledı.
– Astana EKSPO körmesınıŋ ūrany – «Bolaşaqtyŋ energiiasy», iaǧni jaŋa tehnologiialar men jaŋa energiianyŋ közın tabu. Mūnyŋ Qazaqstannyŋ bolaşaǧy üşın jasaityn qyzmetı qandai bolmaq?
– Dūrys baiqap otyrsyz, Astana körmesınıŋ ūrany da bolaşaq üşın jūmys jasaityn bolady. Älbette, onyŋ qysqa merzım ışınde bızdıŋ elderımızdıŋ ekonomikasyn köteruge serpın bere qoimasy anyq. Bıraq ol – bolaşaqtyŋ baǧdary. Sondyqtan oǧan ūzaq merzımdı perspektiva retınde qarauymyz tiıs. Osy tūrǧydan kelgende, ömırdıŋ özı siiaqty, ekonomikanyŋ özgeretını de sözsız. Aitalyq, 90-şy jyldary Men Premer-ministrdıŋ orynbasary boldym, sol kezderı energetika mäselelerıne jetekşılık ettım.
Ras, ol kezde jaŋartylatyn energiia közderı jäne alternativtı energiia turaly söz de bolǧan joq. Şynymdy aitsam, men jūmysqa kırısken kezde ǧana osy taqyrypty zerttei bastadym. Qazır Prezidenttıŋ alǧa boljanǧan «Bolaşaqtyŋ energiiasy» degen ūǧym men taqyryptyŋ nege taŋdalǧanyn jaqsy tüsınemız. Bügınde şikızat öndıruşı elderdıŋ mūnai baǧasynyŋ qūbylmalyǧyna täueldılıgın körıp jürmız. Būdan şyǧudyŋ bırden-bır joly osy tūjyrymdama bolatynyna qazır imanym kämıl.
«Bolaşaqtyŋ energiiasy» taqyryby tek älemdık derjavalarǧa ǧana emes, damuşy elder üşın de maŋyzdy. Al mūnda körme Halyqaralyq körme biurosynyŋ tarihynda bırınşı ret ötkelı tūr. Bız osylaişa energiia daǧdarysyn şeşetın joldardy ızdeude bastama bastap berdık. Mūnyŋ kerek ekenın jahan jūrty sezınıp otyr. Sondyqtan ötken jyly körmege qatysuǧa yqylas bıldırgen 30 memlekettıŋ qatary biyl 115-ke jettı.
– Sız EKSPO jūmysyna kırıskennen keiın bas menedjerler sanyn ekı ese qysqarttyŋyz. Mūnyŋ daiyndyq jūmystary men sapasyna äserı qandai boldy?
– Ūlttyq kompaniia qūrylymmen tanysqannan keiın onyŋ jauyngerlık qabıletın arttyryp, ikemdılıgın küşeitu üşın ony oŋailandyrudy jön dep taptym. Şaşylyp-tögılıp jüretın uaqyttyŋ kerek emes ekenın ūǧyndym. Mäselen, departamentter negızgı jūmysty oryndaityn «jūmys alaŋy». Onda 9 basqaruşy direktorlar boldy. Sosyn olardy 3 adamǧa deiın azaittyq. Maǧan deiın tıptı bır departamenttıŋ ekı direktory bolǧan jaǧdaiy da oryn alǧan eken. Söitıp, bız qūrylymnyŋ qajetsız sanalǧan şepterın qysqarta otyryp, şeşım qabyldau jedeldıgın arttyrdyq. Departament direktory özı şeşım qabyldap, sol şeşımderdıŋ oryndaluyna jauapty bolyp sanaldy. Bızdıŋ negızgı mındetımız qajetı joq salany qysqartu edı. Nätijesınde bız tek aqşany ünemdep qana qoimai, sonymen qatar qūrylymdy küşeitıp şyǧardyq. Mūnda ärbır jūmysşynyŋ mındetıne deiın belgılenıp berıldı. Qūrylymdy qyrküiek aiynyŋ basynda oŋtailandyrǧannan keiın, qaita özgertpedık. Söitıp, Elbasynyŋ jan-jaqty qoldauymen 6 jyl ısteletın jūmysty 21 ai ışınde bıtırdık. Osy jūmystardyŋ barysynda ūlttyq kompaniianyŋ ışınde, bızdıŋ bas merdıgerde, jobalauşylarda, säuletşılerde jäne basqa da qyzmetterde tiımdı qarym-qatynas tetıgı qalyptasty. Bız būl qysqartulardan ūtpasaq, eşqandai da ūtylǧan joqpyz.
– Keluşı memleketterdıŋ pavilondaryn daiyndau jūmystary qalai jürgızıldı?
– Bız körmedegı halyqaralyq pavilondardyŋ bärın ortadaǧy şardy qorşai ornalastyrdyq. Olardyŋ barlyǧy bır standartpen salyndy. Tek şarşy kölemınde ǧana azdaǧan aiyrmaşylyq bar. Al är memlekettıŋ pavilony qanşa şarşy kölemdı alady degenge kelsek, olar S1, S2, S3 jäne S4 dep atalatyn 4 blokqa jaiǧasty. Mäsele onyŋ qai bölıgınde ornalasuǧa bailanysty emes, sebebı barlyǧy negızgı nysan – «Nūr Älemnen» bırdei qaşyqtyqta tūr. Būl tūrǧyda, bız memlekettermen jaqsy jūmystar atqardyq, būǧan Halyqaralyq körme biurosynyŋ ülken kömegı tidı. Şet memlekettermen ūiymdastyruşy memleket, iaǧni bız jäne özge memleketterdıŋ arasynda tuyndaǧan mäselelerdı talqylauǧa arnalǧan ekı jiyn ötkızıldı. Bügınde bız barlyq mäselelerdı bır bıtımmen şeştık. Al Qytai, Germaniia, Fransiia, Resei, Japoniia, Monako sekıldı köptegen elder josparǧa sai 1 qaraşadan bastap pavilondaryn aldy. 1 qaraşada halyqaralyq pavilondar daiyn boldy, bıraq kei memleketter ärtürlı sebeppen qūrylys jūmystaryn keşteu bastady.
– Atalmyş joba Qazaqstan üşın keleşekte qandai naqty jetıstıkter beredı?
– Eŋ aldymen EKSPO-2017 mamandarmen bırge qatardaǧy azamattardyŋ, äsırese, jastardyŋ sana-sezımıne serpın beretının aitqym keledı. Jastarymyz innovasiialy, būl jerde şyǧarmaşylyq baǧytta jūmys ısteitın jäne oilaityn tūlǧalarǧa qyzyqtar öte köp. Mysaly, üzdık täjıribeler aimaǧy-arnaiy Halyqaralyq komissiia älemdegı jaŋartylatyn energiia közderı salasynda eŋ üzdık jobalarǧa ırıkteu jürgızıp, 24 jobany taŋdap alǧan. Körmege bır ret qatysu osy saladaǧy jaŋalyqtardy köruge mümkındık beredı. Būl – şeteldık körnektı ǧalymdardan, sonyŋ ışınde ekı Nobel syilyǧynyŋ laureattarynan qūralǧan öte abyroily komissiia. Ūsynystardyŋ köp boluyna bailanysty bırneşe ai ırıkteu jürgızıldı. Sol sebeptı osy pavilonǧa kelu men tanysu paidaly ärı tiımdı bolady dep oilaimyn. Ärine, joǧaryda aitqanymdai, ekonomikadaǧy özgerıster bırden bola salmaidy. Bız onyŋ jemısterın jaqyn keleşekte köre bastaimyz. Bızde sonymen qatar «Qazatomprom» jäne «Rosatomnyŋ» bırlesken pavilony atom energiiasyn beibıtşılık maqsatta qoldanu boiynşa bırneşe keremet ekspozisiialardy ūsynady. Prezidentımız bırneşe ret aitqanyndai, memleket şikızat közınen şyǧyp, jaŋa energiia közıne köşuı tiıs, sondyqtan menıŋ oiymşa, Astanada «Bolaşaq energiiasy» körmesı osy baǧytqa köp yqpalyn tigızedı.
– Körmege qatysty taǧy bır maŋyzdy mäsele jönınde söz qozǧaiyq: Osy künderı EKSPO-ǧa qanşa turist keledı dep kütıp otyrsyzdar?
– Bızdıŋ jobamyzda EKSPO-ǧa keletın adamnyŋ sany 5 millionnan asuǧa tiıs. Būlardyŋ 15 paiyzyn şetelderden keletın qonaqtar qūraidy. Negızınen, būlardyŋ da denı bızdıŋ ekı alyp körşımız – Resei men Qytai elderınıŋ tūrǧyndary bolmaq. Bız osyǧan bailanysty būl elderde orasan zor jūmystar atqardyq. Atap aitqanda, Reseide, barlyq şekaralas audandarmen, gubernatorlarmen memorandumǧa qol qoidyq. Sonymen qatar, Sankt-Peterburg, Mäskeu sekıldı köptegen ırı qalalarda roud-şou ıs-şarasy ötkızıldı. Sondyqtan, bız körşı memleketterden köp turist keledı dep kütıp otyrmyz. Qazırge deiın bır millionnan astam bilet satyldy. Būl – öte jaqsy körsetkış. Olardy älemnıŋ 44 elınıŋ ökılderı alyp otyr.
Sūhbattasqan:
Serık PIRNAZAR
